Historija botanike
Historija botanike sadrži zapise o nastanku i razvoju nauke o biljkama, od pripovijedanja i ideja, do istraživanja, ekspedicija i projekata koji se odnose na opis, klasifikaciju, performanse, distribuciju i odnose organizama koji pripadaju carstvima gljiva, Chromista i Plantae, tokom historijske prošlosti.
Od davnina se proučavanju biljaka prilazilo iz dva prilično različita konteksta: teorijskom i utilitarnom. S prvog stajališta koje se naziva čista botanika, nauka o biljkama je izgrađena na osnovu sopstvenih dostignuća, kao sastavni dio biologije. S druge strane, utilitaristička (aplikativna) koncepcija, takozvana primijenjena botanika, zamišljena je kao sporedno područje medicine, poljoprivrede, šumarstva, hortikulture i ostalih biomedicinskih i biotehničkih nauka U različitim razdobljima njene evolucije preovladavao je jedan ili drugi pristup, iako je u fazama nastajanja svom nastanku pristup primjene bio je prevladavajući.
Botanika ili fitologija (grč. βοτανıϰή – botanein = „biljkarstvo“) je biološka nauka koja proučava biljke na svim razinama organizacije i udruživanja žive materije, od molekula do bioma i biosfere u cijelosti.
Poznavanje biljaka bilo je značajno još u fazi očovječavanja zbog svakodnevnih potreba pribavljanja hrane, najprije samonikli jestvih i ljekovitih vrsta, a zatim je slijedila neolitska velika revolucija, koja je obilježena pojavom grnčarskog točka i pripitomljavanja dostupnih životinja i biljaka.
Već u neolitu, oko 5000 do 3000 god. p.n.e., čovjek je uzgajao različite vrste biljaka, kao što su pšenica, ječam, lan, mak i dr.). U Starom vijeku neki filozofi (Menestor, Anaksagora, Empedokle, a naročito Aristotel), izložili su filozofska stanoviišta o biti biljnog svijeta i njegove upotrebe. Oko 3000-te Asirci i Babilonci raspoznaju muška i ženska stabla hurme i brojnost muških svode na minimum da bi postigli veće prinose.
Ipak, kao utemeljitelj botanike obično se navodi Aristotelov učenik Teofrast (oko 371. do 285. p.n.e.). Sačuvana su njegova djela „O uzrocima biljaka“ (Περì φυτῶν αἰτıῶν – De causis plantarum) i „O istraživanju biljaka“ (Περì φυτῶν ‛ıστορίας – De historia plantarum).
Botanika je tada prevashodno bila značajna kao primijenjena nauka, pa su se njome bavili najviše ljekari i amateri. Oko 60. godine nove ere grčki ljekar – učenjak Dioskorid, zvani Pedanije, napisao je djelo O svim materijama (Περì ὕλης ἰατρıϰῆς), koje je s grčkog prevedeno na arapski, a zatim i latinski, u kojem je opisao oko 600 vrsta biljaka. U narednih 15 vijekova, to je bio najpotpuniji prikaz tada poznatih biljaka, a botanika se smatrala dijelom medicine. Tek potkraj 16. i početkom 17. vijeka, nauka o biljkama postepeno se razvijala u posebnu prirodnu oblast sveukupnog fizisa.[1]
Tada su opisane nove vrste i sistematizirane prema sličnosti pa tako nastaju vještački sistemi klasifikacije, prema životnoj formi ili veličini i habitusu. Iz tog perioda najznačajnija je naučna ostavština čiji je autor C. Linné. On je biljke razvrstao biljke prema svojstvima spolnih organa (sistema spolnih organa). Pravu revoluciju u botanici izazvao je uvođenjem dvoimene, binarne nomenklature biljaka, koja se sastoji od naziva roda i vrste, naprimjer Fagus sylvatica latinski fagus = bukva (rod); lat. sylvius = divlja (vrsta), koja vrijedi i danas.[2][3]
Otkriće mikroskopa (krajem 17. vijeka) omogućilo je podrobnije proučavanje unutrašnje građe i anatomije biljaka, što je dovelo do snažnijeg razvoja vanjske anatomije ili morfologije biljaka u 17. stoljeću. Usporedno se razvijaju i druge oblasti nauke o biljkama, što je povezano s otkrićima različitih hemijskih i fizičkih metoda istraživanja, posebno u oblasti fiziologije, genetike i biohemije, biofizike i molekulske biologije.[4] Usavršavanjem svjetlosnog mikroskopa, za zatim i elektronskog (20. stoljeće) omogućilo je ogroman napredak u proučavanju biologije osnovne jedinice života, ćelije; razvila se citologija, a krajem 20. vijeka i nauke o životnim pojavama i procesima n razini molekula: molekularna genetika, molekularna filogenetika, kladistika i mnoge druge.
U okviru botanike danas se razvijaju:
- anatomija.
- morfologija,
- citologija,
- fiziologija,
- genetika,
- ekologija,
- biljna biogeografija,
- geobotanika,
- fitocenologija,
- fitopaleontologija ili paleobotanika,
- biosistematika
- taksonomija biljaka,
- evolucija biljaka i srodna uža podrućja fitobiologije.
Prema predmetu proučavanja tu su i:
Reference
uredi- ^ Sachs 1890, str. v
- ^ Walters 1981, str. 3
- ^ Morton 1981, str. 2
- ^ Acosta-Echeverría, M. & Guerra, J. 2007.Plantae, plantas y vegetales: Ciencia, lingüística y diccionarios Arhivirano 12. 5. 2013. na Wayback Machine. Anales de Biología 29: 111-113.