Gnojnice (Mostar)
Gnojnice su naseljeno mjesto u gradu Mostaru, Bosna i Hercegovina. Zajedno sa Dračevicama čine mjesnu zajednicu Gnojnice-Dračevice. Prema popisu iz 2013, naselje broji 3637 stanovnika.
Gnojnice | |
|---|---|
Naseljeno mjesto | |
 Pogled na Gnojnice i Blagaj | |
  Gnojnice | |
| Koordinate: 43°17′42″N 17°51′24″E / 43.2949°N 17.8567°E | |
| Država |  Bosna i Hercegovina |
| Entitet | Federacija Bosne i Hercegovine |
| Kanton | Hercegovačko-neretvanski |
| Grad | Mostar |
| Stanovništvo (2013) | |
| • Naseljeno mjesto | 3.637 |
| Vremenska zona | CET (UTC+1) |
| • Ljeti (DST) | CEST (UTC+2) |
| Pozivni broj | (+387) 36 |
| Matični broj | 133418[1] |
| Matični broj grada | 11410 |
Gnojnice su južno pregrađe Mostara, od kojeg su udaljeni oko sedam kilometara. Sa Gornjim Gnojnicama graniče na sjeveroistoku, Podveležjem na jugoistoku, sa Dračevicama i Ortiješom na jugu, dok se zapadno nalaze Rodoč, Jasenica i Bačevići.
Naselje je poznato po Carskim vinogradima, te po mostarskom aerodromu, koji je smješten u ovom dijelu mostarske regije.
Veći dio ovog predgrađa pripada Gradskom području Jugoistok, dok manji dio spada pod Područje Jugozapad.
Geografija
urediGnojnice su smještene u Bišće polju, kao i većina ostalih južnih prigradskih naselja Mostara. Bišće polje je jedna od tri mostarske kotline (Bijelo polje na sjeveru, mostarska kotlina i Bišće polje na jugu) koje čine područje Mostara i njegove okoline. Naseljem tako dominira ravna, plodna zemlja.[2]
Gnojnice se protežu od lijeve obale Neretve na zapadu pa sve do obronaka Podveležja na istoku.
Na drugoj, zapadnoj strani Neretve se nalaze - sa sjevera na jug - naselja Rodoč, Jasenica i Bačevići. Na jugu se nalaze Dračevice i Ortiješ, na istoku Podveležje i Gornje Gnojnice, a na sjeveru gradska naselja Opine i Luka.
Samo mjesto se sastoji od dijelova Gnojnice, Kadijevići, Kočine, Gorica i Masline.
Historija
uredi
U Gnojnicama se još uvijek mogu pronaći tragovi života iz rimskog razdoblja. Jedan od takvih tragova je Vrba, konstruktorski podvig koji sistemom podzemnih kanala (sagrađenih od kamenih i keramičkih ploča) prikuplja vodu iz triju okolnih izvora i distribuira je na više mjesta u Gnojnicama, a najočuvaniji od njih upravo je Vrba.
Period Austro-ugarske uprave nad Bosnom Hercegovinom je donio veliko unapređenje vinogradarstva. u Gnojnicama je 1886. izgrađena prva vinogradarska stanica na području Hercegovine. Uz investicije u proizvodne kapacitete, veliki broj vinara šalje svoju djecu na edukaciju u vinogradsku-vinarskoj školu u Klosterneuburgu kod Beča. Sve to je doprinjelo da hercegovačko vino dostiže zavidnu kvalitetu, pa se proizvodi vinara u Gnojnicama i Lastvi kod Trebinja počinju i da piju po carskim dvorovima širom Evrope, a spomenuti vinogradi narod počinje nazivati "carskim".[3]
Jugoslovenska vojska je u ovom dijelu Hercegovine 1935. godine izgradila vojni aerodrom, za namjene Kraljevskog ratnog vazduhoplovstva. Za vrijeme socijalističke Jugoslavije mostarski aerodrom je prvenstveno služio kao baza za testiranje borbenih aviona preduzeća Soko, koje je osnovano 1950. godine. 1971. je ovdje otvorena i podzemna avionska baza "Buna". Kasnije je došlo do civilnog korištenja, prvo za unutar-jugoslovenski aviotransport, da bi 1984. godine, pred početak Svjetske zimske olimpijade u Sarajevu, aerodrom bio otvoren i za međunarodni saobraćaj. Tokom rata u Bosni i Hercegovini (1992-1995) je korišten od strane mirovnih trupa, a 1998. je vraćen civilnim vlastima.
Istorija ovog područja za vrijeme SFRJ je usko vezan i za Hercegovački poljoprivredni kombinat - Hepok. Osnovan 1956. godine, u ovom dijelu gradske regije došlo je do izgradnje svojeg sjedišta i svojih proizvodnih kapaciteta (tada najmoderniju vinariju na Balkanu). Došlo je do podizanja velikog broja novih vinograda, koji i danas oblikuju pejsaž ovog naselja. Hepok je jedno od rijetkih velikih mostarskih preduzeća iz vremena SFRJ koje još uvijek posluju, danas u privatnom vlasništvu.
Tokom rata u Bosni i Hercegovini u periodu od 1992. do 1995, područje Gnojnica je bilo pod velikom uticajem ratnih dešavanja.
U aprilu 1992. godine jedinice Jugoslovenske narodne armije (JNA) uspijevaju okupirati ovo naselje, koje je zbog lokacije aerodroma i mogućnosti kontrole nad južnim prilazom gradu od iznimne strateške važnosti. Kasnije JNA svoje položaje predaje Vojsci Republike Srpske (VRS). Imajući još u vidu predane položaje u Bijelom polju i na Podveležju, srpske separatističke snage su dobile kontrolu nad svim sjevernim, istočnim i južnim prilazima prema slobodnom dijelu grada.
Srpska okupacija Gnojnica je trajala do juna 1992, kada su u operaciji "Lipanjske zore" kao dio oslobađanja šireg mostarskog područja i u ovom dijelu mostarske regije poražene snage pobjunenih Srba.[4]
Nakon oslobađanja ovog mjesta, dodjeljeno je zoni odgovornosti 7. bojne Hrvatskog vijeća odbrane. Iako su u komandnim strukturama većinom bili prisutni Hrvati, vojnici su velikim dijelom činili i Bošnjaci - pojava uobičajna za ovaj dio hercegovačkog ratišta.[5]
9. maja 1993. godine, nakon napada HVO-a na snage Armije Republike Bosne i Hercegovine u Mostaru dolazi do istupanja Bošnjaka iz neprijateljske vojske. Na području južno od Mostara se formira 48. brdska brigada 4. korpusa Armije BiH, koja se suprotstavlja snagama 2. gardijske brigade HVO-a. Kroz Gnojnice tokom ovog sukoba prolazi prva linija prema HVO-u, koja se proteže od magistralnog puta u Bišće polju na sjeveru i piste mostarskog aerodroma na jugu.
Za vrijeme rata je se veliki broj ratnih izbjeglica Bošnjaka - iz istočne Hercegovine i sa Podveležja - naselio u Gnojnice. Usljed toga je došlo do promjene stanovništva ovog naselja.
Stanovništvo
uredi| Sastav stanovništva – naselje Gnojnice | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2013.[6] | 1991. | 1981.[7] | 1971.[8] | ||||
| Osoba | 3 637 (100,0%) | 2 211 (100,0%) | 1 813 (100,0%) | 1 318 (100,0%) | |||
| Bošnjaci | 3 276 (90,07%) | 1 028 (46,49%)1 | 794 (43,79%)1 | 413 (31,34%)1 | |||
| Hrvati | 205 (5,637%) | 670 (30,30%) | 651 (35,91%) | 646 (49,01%) | |||
| Srbi | 93 (2,557%) | 386 (17,46%) | 284 (15,66%) | 247 (18,74%) | |||
| Romi | 26 (0,715%) | – | – | – | |||
| Nisu se izjasnili | 13 (0,357%) | – | – | – | |||
| Nepoznato | 9 (0,247%) | – | – | – | |||
| Albanci | 6 (0,165%) | – | – | – | |||
| Muslimani | 5 (0,137%) | – | – | – | |||
| Bosanci i Hercegovci | 3 (0,082%) | – | – | – | |||
| Ostali | 1 (0,027%) | 75 (3,392%) | 7 (0,386%) | 10 (0,759%) | |||
| Jugoslaveni | – | 52 (2,352%) | 77 (4,247%) | 1 (0,076%) | |||
| Makedonci | – | – | – | 1 (0,076%) | |||
Dijelovi naselja
urediGnojnice, Kadijevići, Kočine, Gorica i Masline.
Ekonomija
urediPoljoprivreda predstavlja važnu prvirednu granu Gnojnica, prije svega vinogradarstvo. Najveće preduzeće iz te oblasti je HEPOK Mostar.
U novije vrijeme i uslužne djelatnosti poprimaju sve veću ulogu. Dokaz toga je i veliki broj otvorenih trgovačkih radnji, gastronomskih objekata i smještajnih kapaciteta u poslovnoj zoni "Bišće polje" na samom južnom izlazu iz Mostara.
Mostarski aerodrom, lociran uz magistralni put M17, također zapošljava veliki broj ljudi.
Infrastruktura
uredi
Kroz Gnojnice prolazi magistralni put M-17, koji povezuje Sarajevo sa dolinom Neretve.
Pruga Sarajevo-Ploče također prolazi ovim naseljem, iako je prva željeznička stanica u centru grada, udaljena oko sedam kilometara od Gnojnica.
Mostarbus, gradsko preduzeće zaduženo za javni gradski prevoz, održava nekoliko linija (linije 6, 10, 12, 13, 16, 28 i 29, stanje u septembru 2023.) koje povezuju Gnojnice sa centrom grada i ostalim južnim prigradskim naseljima.[9]
Javne ustanove
urediU Gnojnicama se nalaze jedna osnovna škola, te ambulanta Doma zdravlja "Stari Grad" Mostar (u Kočinama).[10]
Zanimljivosti
urediU Gnojnicama se nalazi podzemna aviobaza (objekat Buna) koja je izgrađena u periodu od 1969.-1971.
Na brdu iznad Gnojnica nalazi se jedna tvrđava iz austrougarskog perioda(Tvrđava Werk9).
Reference
uredi- ^ "Sistematski spisak općina i naselja" (PDF). fzs.ba. Arhivirano s originala (PDF), 9. 5. 2016. Pristupljeno 19. 10. 2015.
- ^ "Prirodne karakteristike - Mostar". mostarbih.weekly.com. Pristupljeno 12. 9. 2023.
- ^ Vrančić, Tibor (2016). "Kajzer na Neretvi". Mostar moj grad - Knjiga 1. Uredio Hamica Ramić. Sarajevo - Mostar: RABIC Sarajevo, IC štamparija Mostar. str. 101. ISBN 978-9958-33-103-9.
- ^ Krajčar, Dražen. "Operacija "Lipanjske zore" - prvi poraz srpskih snaga u BiH". povijest.hr. Povijest.hr. Pristupljeno 15. 9. 2023.
- ^ Budaković, Sulejman (2021). "Formiranje 48. brdske brigade". Mostar i 4. korpus Armije RBiH u odbrambeno-oslobodilačkom ratu u periodu 1992 - 1994. godine - sjećanja. Tuzla. str. 285–292. ISBN 9789926488017.
- ^ "Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Bosni i Hercegovini 2013 – Etnička/nacionalna pripadnost, vjeroispovijest, maternji jezik". popis.gov.ba. Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine. Arhivirano s originala, 7. 4. 2021. Pristupljeno 7. 4. 2021.
- ^ "Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1981" (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 19. 10. 2015.
- ^ "Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1971" (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 19. 10. 2015.
- ^ "Red vožnje". mostarbus.ba. Mostarbus. Pristupljeno 15. 9. 2023.[mrtav link]
- ^ "Ambulante". dzsgmostar.ba. Dom zdravlja Stari Grad Mostar. Pristupljeno 14. 9. 2023.
Vanjski linkovi
uredi- Zvanični sajt grada Mostara Arhivirano 21. 9. 2020. na Wayback Machine