Wikipedia

Sjevernoirski sukob

Sjevernoirski sukob (irski: Na Trioblóidí; engleski: The Troubles) bio je etničko-nacionalistički sukob u Sjevernoj Irskoj tokom druge polovine 20. vijeka. Smatra se gerilskim i sukobom slabog intenziteta. Nasilje je počelo u kasnim 1960-im i smatra se da se završilo sporazumom iz Belfasta 1998. Iako se sukob odvijao u Sjevernoj Irskoj, došlo je do nasilja i u Irskoj, Engleskoj i kontinentalnoj Evropi.

Sjevernoirski sukob
Politička karta Irske.
DatumKasne 1960-e–1998.[1][2][3][4]
LokacijaSjeverna Irska; nasilje zabilježeno i u Irskoj, Engleskoj i kopnenoj Evropi
Ishod
Sukobljene strane
Državne snage sigurnosti

Ujedinjeno Kraljevstvo Ujedinjeno Kraljevstvo

Irska Irska

Irske republikanske paravojske alsterske lojalističke paravojske
Žrtve
Britanska vojska: 705 (uključujući UOR)
RUC: 301
ZSSI: 24
TA: 7
Ostala policija: 6
RAF: 4
Kraljevska mornarica: 2
Ukupno: 1.049
Irska vojska: 1
Irska policija: 9
IZS: 1
Ukupno: 11		 PIRA: 291
INLA: 39
OIRA: 27
IPLO: 9
RIRA: 2
Ukupno: 368		 UDA: 91
UVF: 62
RHC: 4
LVF: 3
UR: 2
Ukupno: 162
Poginulih civila: 1.841[6] (ili 1.935 uključujući bivše borce)
Ukupno mrtvih: 3.532
Ukupno ranjenih: 47.500+[7]
Sve žrtve: oko 50.000[8]

Sukob je primarno bio političke i nacionalističke prirode, podstaknut historijskim dešavanjima. Također je imao etničku i sektašku dimenziju, iako nije bio religijski sukob. Ključni uzrok sukoba bio je ustavni status Sjeverne Irske. Unionisti i lojalisti, koji su uglavnom protestanti i smatraju se Britancima, zalažu se za ostanak Sjeverne Irske u Ujedinjenom Kraljevstvu. Nacionalisti i republikanci, koji su uglavnom Irci katolici, zalažu se za ujedinjenje Sjeverne Irske sa Republikom Irskom.

Sukob je počeo tokom političke kampanje Sjevernoirske asocijacije za ljudska prava kako bi se završila diskriminacija unionističke, protestanske vlade i policije nad katolicima. Unionisti su se ovoj kampanji suprostavili izazivanjem nereda, što je dovelo do raspoređivanja britanskih trupa širom Sjeverne Irske u cilju zaštite katoličkog stanovništva kao i do sukoba koji će trajati 3 decenije.

Glavni učesnici u sukobu su bili republikanske i lojalističke paravojske, britanske sigurnosne snage i politički aktivisti i političari. Sigurnosne snage Republike Irske igrale su malu ulogu. U sukobu je poginulo preko 3.500 ljudi, od čega su civili 52%, pripadnici britanskih sigurnosnih snaga 32% i pripadnici paravojski 16%. Dolazilo je do sporadičnog nasilja i nakon potpisivanja sporazuma u Belfastu, uključujući i kampanju republikanaca koji se protive primirju.

Perspektiva

uredi
 
August 2009: Zastava Ulstera iznad unionističkog područja Derryja dok se u pozadini vidi irska zastava iznad nacionalističkog područja.
 
Linija mira u Belfastu. Linije mira su niz visokih barijera koje razdvajaju nacionalističke i lojalističke četvrti. Izgrađene su u urbanim područjima Belfasta, Derryja, Portadowna i drugih gradova. Njihova navodna svrha je sprečavanje nasilja.

Pojam Nevolje odnosi se na sukob između nacionalista (uglavnom katolika) i unionista (uglavnom protestanata) koji je trajao gotovo tri decenije (1969–1997). Ranije se ovim pojmom nazivao irski revolucionarni period. Ovaj sukob predstavljao je najdužu bitniju kampanju u historiji britanske vojske.

Stav britanske vlade je bio da su njihove snage neutralne u sukobu, da čuvaju red i mir i pravo naroda Sjeverne Irske na demokratsko samoopredjeljenje. Nacionalisti su sigurnosne snage smatrali snagama okupacije. Britanske sigurnosne snage fokusirale su se na republikanske paravojske i aktiviste, a istraga policijskog ombudsmana pokazala je da su britanske snage u nekoliko situacija bile u dosluhu sa lojalističkim paravojskama, da su bile umiješane u ubistva i da su sprečavale sprovođenje pravde kada su tvrdnje o saradnji i ubistvima bile istraživane.

Sukob je doveden do kraja mirovnim procesom kojim je većina paravojski proglasila primirje, IRA je razoružana, policija reformisana, a povučene su i britanske snage sa ulica i sa osjetljivih pograničnih područja kao što su Južni Armagh i Fermanagh. U sporazumu je dogovoreno da će Sjeverna Irska ostati u Ujedinjenom Kraljevstvu osim ako većina glasačkog tijela Sjeverne Irske odluči drugačije. Vlada Sjeverne Irske je decentralizovana.

Iako je broj aktivnih učesnika bio relativno mali, sukob je uticao na mnoge u Sjevernoj Irskoj na dnevnoj bazi, nekad se šireći i u Englesku, Irsku i dijelove kopnene Evrope.

Pozadina

uredi

1609–1791.

uredi

Godine 1609, tokom procesa plantažiranja, u Ulster se naseljavaju britanski i škotski doseljenici koji dobijaju zemlju koja je konfiskovana od domaćeg irskog stanovništva.[9] Zajedno sa protestantskom imigracijom, posebno u Antrim i Down, plantažiranje je bilo jedan od glavnih uzroka sukoba između domaćeg irskog stanovništva i kolonijalista koji će dovesti do irskih konfederativnih ratova (1641–53) i Jakobitskog rata (1689–91). Oba rata završila su se pobjedom protestanata.

 
Bitka kod Boynea (12. juli 1690) od Jana van Huchtenburga.

Anglikanska dominacija u Irskoj omogućena je donošenjem Kaznenih zakona kojima su ograničena vjerska, pravna i politička prava svima (uključujući i katolike i protestante, kao što su prezbiterijanci) koji nisu bili u okviru državne crkve, anglikanske Irske crkve. Kako su se Kazneni zakoni počeli ukidati u kasnom 18. vijeku došlo je do većeg takmičenja za zemlju, jer su irskim katolicima ukinute restrikcije na zakup zemljišta. Nakon što je katolicima dozvoljena kupovina zemljišta i trgovina došlo je do stvaranja agrarnih udruženja, Peep o' Day Boysa[10] kod protestanata i Branioca kod katolika. Ovo je dovelo do polarizacije među zajednicama.[10]

1791–1912.

uredi

Nakon osnivanja republikanskog Društva ujedinjenih Iraca od strane prezbiterijanaca, katolika i liberalnih anglikanaca i neuspjelog ustanka 1798. nastavilo se sektaško nasilje između katolika i protestanata. Protestantski Red oranžista (osnovan 1795) datira iz ovog perioda i aktivan je i danas.[11]

Zakonima o uniji 1800. Parlament Irske je ukinut, a Irska je ušla u sastav Ujedinjenog Kraljevstva Velike Britanije i Irske. Ovo je dovelo do bližih veza između anglikanaca i prezbiterijanaca koji su ranije bili republikanci. Iako je katolička emancipacija postignuta 1829, čime je zvanična diskriminacija nad katolicima (oko 75% stanovništva u tom periodu), disidentima i Jevrejima uveliko eliminisana, kampanja za poništenje zakona iz 1800. nije uspjela.

U kasnom 19. vijeku nastao je pokret za samoupravu koji je tražio ponovno uspostavljanje irskog parlamenta. Unionisti su bili uplašeni kako bi mogli postati manjina u parlamentu koji bi bio većinski katolički.

Unionisti i pokret za samoupravu bili su najznačajnije političke frakcije u Irskoj tokom kasnog 19. i ranog 20. vijeka.[12]

1912–1922.

uredi
 
alsterski zavjet izdat je u protestu protiv Zakona o samoupravi u septembru 1912.
 
Proglas Irske Republike je izdat tokom Uskršnjeg ustanka u aprilu 1916.
Glavni članak: Podjela Irske

Kao odgovor na kampanju za samoupravu koja je počela 1870-ih, unionisti, uglavnom alsterski protestanti, protivili su se irskoj samoupravi i nezavisnosti, plašeći se za svoju budućnost u većinski katoličkoj državi. Godine 1912. unionisti vođeni Edwardom Carsonom potpisuju alsterski zavjet i zavjetuju se da će se suprostaviti samoupravi i silom ako je potrebno. U tu svrhu nastaju alsterske dobrovoljačke snage (UVF).[13]

Kao odgovor na stvaranje UVF-a nacionalisti na čelu sa Eoinom MacNeillom formiraju Irske dobrovoljačke snage, čiji je cilj bila borba protiv UVF-a i donošenje Zakona o samoupravi. Izbijanje Prvog svjetskog rata i učešće Irske u istom privremeno su odložili mogući građanski rat i rezoluciju o irskoj nezavisnosti. Zakon o samoupravi, iako je prošao u britanskom parlamentu uz kraljevski pristanak, suspendovan je tokom trajanja rata.

Irske dobrovoljačke snage su se podijelile na Narodne dobrovoljce, koji su se pridružili irskim regimentima Nove britanske armije, i na grupu koju su uglavnom sačinjavali radikalni nacionalisti među kojima je bilo infiltratora iz Irskog republikanskog bratstva. Radikalni nacionalisti će 1916. u Dublinu započeti Uskršnji ustanak, pod vodstvom Patricka Pearsea i Jamesa Connollyja. Na izborima u decembru 1918, dvije i po godine nakon pogubljenja 15 vođa ustanka, pobijedila je, sa 48% glasova i većinom mjesta u parlamentu, separatistička stranka Sinn Féin. Njihovoj pobjedi pomogla je prijetnja o prisilnom regrutovanju u vojnu službu. Uslijedio je Irski rat za nezavisnost, koji se završava 1922. kada se formira Irska slobodna država, koja je sačinjavala 26 od 32 irska okruga. U Ulsteru, posebno u 6 okruga koji će postati dio Sjeverne Irske, stranka Sinn Féin je imala relativno slabe rezultate i unionisti su osvojili većinu.[13]

Odlukom britanskog parlamenta Irska je 1920. podijeljena na dva regiona u sastavu Ujedinjenog Kraljevstva, Južnu i Sjevernu Irsku. Ova podjela Irske potvrđena je u decembru 1922. kada je Parlament Sjeverne Irske odlučio da Sjeverna Irska izađe iz sastava Irske slobodne države, pravom koje im je dato Anglo-irskim sporazumom 1921. Dio sporazuma potpisan 1922. naređivao je stvaranje komisije koja će odlučiti granicu između dvije države. Nakon Irskog građanskog rata, ovaj dio sporazuma je bio malog prioriteta novoj vladi u Dublinu koju je predvodio W. T. Cosgrave, koji će 3. decembra 1925. potpisati sporazum kojim je tadašnja granica potvrđena, bez pravljenja ikakvih promjena. S obzirom da su okruzi Fermanagh i Tyrone, kao i granična područja okruga Derry, Armagh i Down bili uglavnom nacionalistička područja, komisija je još dodatno mogla smanjiti teritoriju Sjeverne Irske.

Sjeverna Irska ostala je dio Ujedinjenog Kraljevstva, ali je dobila svoj parlament i vladu. Iako su se želje unionista ispunile s obzirom da je Sjeverna Irska ostala u sastavu Ujedinjenog Kraljevstva, nacionalisti su podjelu Irske vidjeli kao ilegalnu i arbitrarnu podjelu ostrva protiv volje većine naroda. Smatrali su da Sjeverna Irska nije ni legitimna ni demokratska država. Katolici su na početku činili oko 35% stanovništva. 557 ljudi, uglavnom katolika, ubijeno je u političkom i sektaškom nasilju između 1920. i 1922, i tokom i poslije rata za nezavisnost. Rezultat je bio raskol između katoličke i protestanske zajednice. Neki historičari opisuju nasilje, posebno ono u Belfastu, kao pogrom.

1922–1966.

uredi
 
James Craig, prvi premijer Sjeverne Irske, koji je državu i parlament smatrao protestantskim.

Naslijeđe građanskog rata u Irskoj, koje će kasnije imati veliki uticaj u Sjevernoj Irskoj, bio je opstanak marginalizovanih ostataka Irske republikanske armije. Djelovali su sa obje strane granice i ostali su ideološki privrženi rušenju obje vlade silom kako bi ujedinili Irsku. Sjevernoirska vlada 1922. donosi Zakon o civilnim vlastima kojim se vladi i policiji daje moć da rade sve ono što je neophodno kako bi se ponovo uspostavio ili sačuvao zakon i red. Ovaj zakon se dugo koristio protiv nacionalista i nakon što se nasilje u ovom periodu završilo.[14]

Pozicije dvije strane postale su striktno definisane nakon ovog perioda. Iz unionističke perspektive, nacionalisti su bili nelojalni i odlučni u svojoj namjeri da unioniste primoraju na ujedinjenu Irsku. Ova prijetnja služila je kao opravdanje za povlašćen položaj unionista u dodjeli stanova, zaposlenju i u drugim poljima. Prisustvo većih porodica među katolicima, a samim tim i potencijal za brži rast broja katolika također je viđen kao prijetnja. Unionističke vlade ignorisale su upozorenje Edwarda Carsona iz 1921. da bi otuđivanje katolika učinilo Sjevernu Irsku nestabilnom. Poslije ranih 1920-ih dolazilo je do povremenih sektaških nemira, poput nemira u Belfastu 1930-ih i 1950-ih i Sjeverne (1942–1944) i Granične (1956–1962) kampanje Irske republikanske armije, koje nisu uživale širu podršku među nacionalistima. Nakon što je IRA obustavila svoju kampanju 1962, Sjeverna Irska je u kratkom periodu bila relativno stabilna.[13]

Kasne 1960-e

uredi
Glavni članak: Hronologija sjevernoirskog sukoba i mirovnog procesa

Tačan datum početka sukoba nije utvrđen. Neki od datuma koji se najčešće uzimaju za početak su stvaranje savremenih alsterskih dobrovoljačkih snaga 1966,[15] marš za građanska prava u Derryju 5. oktobra 1968, početak bitke za Bogside 12. augusta 1969. ili dolazak britanskih trupa 14. augusta 1969.[13]

Kampanja za građanska prava

uredi
Glavni članak: Sjevernoirski pokret za građanska prava

Tokom sredine 1960-ih, počela je nenasilna kampanja za građanska prava. Pokret za građanska prava sastojao se od grupa kao što su Sjevernoirska asocijacija za ljudska prava (NICRA), Kampanja za socijalnu pravdu (CSJ), Akcijski komitet građana Derryja i Narodna demokratija, čiji su ciljevi bili:

  • kraj diskrimaciji pri zaposlenju – katolici/nacionalisti imali su manje šanse da se zaposle u određenim poslovima, prije svega u vladi
  • kraj diskriminaciji u dijeljenju stanova – lokalna vijeća koja su kontrolisali unionisti su dijelila stanove protestantima ispred katolika
  • jedan čovjek, jedan glas – u Sjevernoj Irskoj samo su kućevlasnici mogli glasati na lokalnim izborima, za razliku od ostatka Ujedinjenog Kraljevstva gdje su mogle glasati sve odrasle osobe
  • kraj prekrajanju teritorija izbornih okruga – glas nacionalista je vrijedio manje čak i tamo gdje su bili većina
  • reforma policije (RUC) – preko 90% policajaca su bili protestanti, a kritikovani su zbog sektaštva i prevelike brutalnosti
  • povlačenje Zakona o civilnim vlastima – ovaj zakon je omogućavao policiji da pretresa bez naloga, hapsi i zatvara ljude bez optužbe ili suđenja, zabranjuje bilo kakva zasjedanja, parade i publikacije; ovaj zakon je uglavnom korišten protiv nacionalista.[16][17][18][19][20]

NICRA je optuživana da je republikanska organizacija čiji je konačni cilj ujedinjenje Irske. Iako su republikanci i neki članovi IRA-e (koja je tada provodila nenasilnu politiku pod vodstvom Cathala Gouldinga) pomogli pri stvaranju i upravljanju pokretom, nisu ga kontrolisali i nisu bili dominantna skupina unutar pokreta.[13][21][22][23][24]

U martu i aprilu 1966. nacionalisti su širom Irske održali parade kako bi obilježili 50. godišnjicu Uskršnjeg ustanka. Grupa irskih republikanaca je 8. marta minirala Nelsonov stub u Dublinu. U to vrijeme, IRA je bila veoma slaba i nije sprovodila oružane akcije, ali su neki unionisti smatrali da se IRA spremala za novu kampanju u Sjevernoj Irskoj.[25] Aprila 1966, grupa lojalista pod vodstvom Iana Paisleyja, protestantskog propovjednika, osniva Alsterski komitet za odbranu ustava (UCDC). Uspostavljeno je paravojno krilo pod imenom Alsterski protestantski dobrovoljci (UPV), sa ciljem rušenja Terencea O'Neilla, premijera Sjeverne Irske. Iako je O'Neill bio unionist, smatrali su da je bio blag prema pokretu za građanska prava i protivili su se njegovoj politici.[26]

U isto vrijeme u Shankillu, četvrti Belfasta, javljaju se Alsterske dobrovoljačke snage. Predvodio ih je Gusty Spence, bivši britanski vojnik. Mnogi članovi UVF-a bili su pripadnici i UCDC-a i UPV-a.[27] U aprilu i maju na mnoge su katoličke kuće, škole i poslovne zgrade bili bačeni molotovljevi kokteli. U jednom napadu UVF-a na katolički bar gine starica, protestantkinja Matilda Gould. UVF progalašava rat IRA-i i svima koji joj pomažu 21. maja. Ubijaju 27. maja katoličkog civila Johna Sculliona na povratku kući. Pripadnici UVF-a upucali su mjesec dana kasnije trojicu katoličkih civila dok su napuštali pab, pri čemu gine mladić iz Republike Irske, Peter Ward. Ubrzo nakon toga sjevernoirska je vlada zabranila UVF. NICRA je formirana u januaru 1967.[28][29]

20. juna 1968, aktivisti za građanska prava (uključujući i Austina Curriea, nacionalističkog narodnog poslanika) protestovali su protiv diskriminacije u dodjeli stanova zaposjevši u Caledonu kuću koja je bila dodijeljena devetnaestogodišnjoj neudatoj protestantkinji (Emily Beattie, sekretarki lokalnog političara alsterske unionističke stranke) ispred dvije velike katoličke porodice.[30] Policajci, među kojima je bio i brat Emily Beattie, nasilno se uklonili aktiviste sa mjesta događaja.[30] Dva dana prije ovog protesta, dvije katoličke porodice koje su zaposjele kuću u susjedstvu također su prisilno uklonjene.[31] Currie je uložio svoju žalbu u lokalnom vijeću i u parlamentu. Ovaj incident ojačao je pokret za građanska prava.[32]

 
Spomenik prvom sjevernoirskom maršu za građanska prava.

24. augusta 1968, pokret je održao svoj prvi marš, od Coalislanda do Dungannona. Tokom naredne godine održani su brojni marševi. Lojalisti (posebno pripadnici UPV-a) napali su mnoge marševe i držali su kontra-demonstracije u cilju zabranjivanja marševa.[30] Zbog nedostatka policijske reakcije na napade, nacionalisti su smatrali da policija, koja je gotovo potpuno bila sastavljena od protestanata, podržava lojaliste.[33] Sjevernoirska vlada zabranila je marš pokreta za građanska prava u Derryju 5. oktobra 1968.[34] Kada su se učesnici marša usprotivili zabrani, policija ih je okružila i tukla nasumično. Više od 100 ljudi je povrijeđeno, uključujući i pojedine nacionalističke političare.[34] Ovo je izazvalo dva dana nereda u Derryju između nacionalista i policije.[34]

Nekoliko dana kasnije u Belfastu je formirana studenska grupa Narodna demokratija.[30] U kasnom novembru, O'Neill je obećao pokretu za građanska prava neke ustupke, koje su nacionalisti smatrali premalim, a lojalisti prevelikim. Narodna demokratija 1. januara 1969. započinje četvorodnevni marš od Belfasta do Derryja, koji je konstantno uznemiravan i napadan od strane lojalista. Demonstrante je 4. januara na mostu Burntollet napala grupa od 200 lojalista, uključujući i neke policajce van dužnosti, naoružana željeznim šipkama, ciglama i flašama u unaprijed planiranoj zasjedi.[35] Marš je ponovo napadnut u Derryju. Učesnici marša tvrdili su da policija nije učinila ništa da ih zaštiti i da je pomagala lojaliste. Te noći su policajci u četvrti Derryja, Bogsideu, palili katoličke kuće, napadali, prijetili i vrijeđali stanovnike na sektaškoj osnovi.[35] Stanovnici Bogsidea su zatim postavili barikade kako bi spriječili policiju da uđe, stvorivši tako "Slobodni Derry" koji je nakratko postao no-go zona za sigurnosne snage.

U martu i aprilu 1969, lojalisti su izvršili bombaške napade na vodene i električne instalacije širom Sjeverne Irske, optuživši za te napade IRA-u i elemente pokreta za građanska prava. Pojedini napadi ostavili su veći dio Belfasta bez vode i struje. Lojalisti su se nadali da bi bombaški napadi mogli natjerati O'Neilla na ostavku čime bi se okončali ustupci nacionalistima.[36][37] Između 30. marta i 26. aprila izvršeno je 6 bombaških napada.[36][38] Svi su okrivljeni na IRA-u, a britanski vojnici poslati su da čuvaju instalacije. Unionistička podrška O'Neillu se smanjivala, što dovodi do njegove ostavke 28. aprila.[36]

Neredi u augustu 1969. i posljedice

uredi
Glavni članak: Neredi u Sjevernoj Irskoj 1969.

19. aprila u Bogsideu je došlo do sukoba između NICRA-e, policije i lojalista. Policajci su ušli u kuću katoličkog civila, Samuela Devennyja (42) i pretukli ga zajedno sa njegove dvije ćerke tinejdžerke i porodičnim prijateljem. Jedna od kćerki ostala je bez svijesti.[39] Devenny je pretrpio srčani udar i umro je 17. jula od posljedica povrede. 13. jula policajci su pretukli katoličkog civila, Francisa McCloskeya (67) tokom sukoba u Dungivenu. Umro je sljedećeg dana.[36]

12. augusta, parada protestantskog bratstva, Šegrta Derryja izazvala je sukob između lojalista i nacionalista. Nakon što su nacionalisti počeli bacati kamenje i molotovljeve koktele policija je, uz podršku lojalista, pokušala zauzeti Bogside. Iako je policija koristila suzavac, oklopna vozila i vodene topove, stotine nacionalista ih je držalo na distanci.[40] Neprekidne borbe koje su trajale naredna dva dana postale su poznate kao bitka za Bogside.

Kao odgovor na dešavanja u Derryju, nacionalisti su protestovali u Belfastu i širom Sjeverne Irske. Neki od ovih protesta doveli su do sukoba sa policijom i do napada na policijske stanice. U Belfastu su lojalisti odgovorili upadajući u nacionalističke distrikte, spaljujući kuće i poslovne objekte. Došlo je do pucnjavi između nacionalista i policije i između nacionalista i lojalista. Grupa od oko 30 pripadnika IRA-e bila je umiješana u borbama u Belfastu. Policija je na ulice poslala oklopna vozila Shorland naoružana teškim mitraljezima Browning. Oklopna vozila su dva puta otvorila paljbu na nacionalističke četvrti, pri čemu gine devetogodišnji Patrick Rooney. Paljba je otvorena i na demonstrante u Armaghu, Dungannonu i Coalislandu.[13]

Premijer Republike Irske, Jack Lynch je u televizijskom obraćanju 13. augusta rekao da irska vlada "ne može više stajati mirno i gledati nedužne ljude povrijeđene i možda i gore". Pozvao je na dolazak mirotvoraca Ujedinjenih nacija i izjavio da se u graničnim područjima okruga Donegal, u blizini Derryja, postavljaju poljske bolnice irske vojske. Rekao je i da je jedino trajno rješenje ujedinjenje Irske. Neki su ovaj govor smatrali kao prijetnju vojnom intervencijom.[41] Nakon nereda, Lynch je naredio irskoj vojsci da planira moguću humanitarnu intervenciju u Sjevernoj Irskoj. Plan, nazvan Vježba Armageddon, je odbijen i ostao je klasifikovan 30 godina.[42]

14. i 15. augusta, britanske trupe su raspoređene po Derryju i Belfastu kako bi uspostavile red,[43] ali nisu ušle u Bogside što je dovelo do privremenog prekida nemira. 8 ljudi je ubijeno, preko 750 povrijeđeno (uključujući 133 osobe sa ranama od vatrenog oružja), a uništeno je preko 400 kuća i poslovnih objekata, od čega su katolički činili 83%. 1.505 katoličkih i 315 protestantskih porodica bilo je primorano napustiti svoje domove. Irska vojska je uspostavila izbjegličke kampove u blizini granice. Nacionalisti su se u početku obradovali dolasku vojske jer nisu vjerovali policiji. Odnosi su se ubrzo raspali zbog opresivnih mjera koje je vojska sprovodila.[44]

Nakon nereda, uspostavljen je Huntov komitet kako bi ispitao sjevernoirsku policiju. Izvještaj, koji je objavljen 12. oktobra, preporučivao je da se policija razoruža i da se specijalna policija ukine. Te noći su lojalisti u Belfastu protestovali protiv izvještaja. Tokom nasilja u Shankillu, pripadnici UVF-a ubili su policajca Victora Arbucklea.[45] On je bio prvi policajac koji je poginuo tokom sjevernoirskog sukoba. U oktobru i decembru 1969, UVF je izvršio niz malih bombaških napada u Republici Irskoj.[13]

1970-e

uredi

Vrhunac nasilja i kolaps parlamenta

uredi
Izvještaj o pozadini sukoba iz 1971.
 
Lojalistički simboli na zgradi u belfastskoj četvrti Shankill, 1970.

U periodu od 1970. do 1972. desila se eksplozija političkog nasilja, doživljujući svoj vrhunac 1972, kada je gotovo 500 ljudi, od toga preko pola civila, izgubilo svoje živote. To je bila najsmrtonosnija godina sukoba.[46]

Do kraja 1971, u Derryju je postavljeno 29 barikada, od kojih je 16 bilo neprolazno čak i britanskim oklopnim vozilima.[47] Mnoge republikanske no-go zone bile su kontrolisane od strane Privremene i Službene IRA-e. Postoji nekoliko ponuđenih razloga za eskalaciju nasilja u ovom periodu.

Unionisti smatraju da je glavni razlog eskalacije nastanak PIRA-e i OIRA-e, koje su nastale raspadom stare IRA-e 1969. Dok je stara IRA prihvatila nenasilnu borbu,[48] nova Privremena IRA je bila odlučna u svojoj namjeri da vodi oružanu borbu protiv britanskih vlasti u Sjevernoj Irskoj. Nova IRA je bila voljna prihvatiti ulogu zaštitnika katoličke zajednice,[49] umjesto jedinstva radničke klase iz obje zajednice.

Nacionalisti nasilje u ovom periodu objašnjavaju nizom događaja. Jedan od incidenata bila je i bitka za Falls u julu 1970. kada je 3.000 britanskih trupa uvelo policijski čas u nacionalističkoj četvrti Belfasta, Lower Fallsu ispaljujući preko 1.500 metaka i ubijajući 4 civila. Godine 1971. je uvedena internacija bez suđenja (od 350 osoba koje su privedene na početku, nijedna nije bila protestant).[50] Zbog slabih obavještajnih podataka,[51] rijetko koji od privedenih je zapravo bio republikanski aktivista, ali su neki postali radikalizovani zbog svojih iskustava.[13] Treći događaj koji je doveo do povećane regrutacije i podrške nacionalista PIRA-i, bilo je ubijanje 13 nenaoružanih muških civila od strane britanske vojske na mitingu protiv internacije u Derryju 30. januara 1972. (nekoliko mjeseci kasnije od povreda je preminuo još jedan muškarac). Ovaj incident je poznat kao Krvava nedjelja.[52] Smatra se jednim od najznačajnijih događaja sukoba. Za posljedicu je imao povećano neprijateljstvo republikanaca ka britanskoj vojsci i vladi, kao i povećanje podrške PIRA-i, koja se ogleda u povećanom broju dobrovoljaca u tom periodu.

Od 1971. do 1975, 1.981 osoba je zatvoreno bez suđenja, od čega 1.874 katolika i 107 protestanata.[53] Postojale su glasine o zlostavljanju i mučenju privedenih,[54][55] a pet tehnika koje su vojnici i policajci koristili tokom ispitivanja proglašene su nelegalnim nakon istrage britanske vlade.[56]

Privremena IRA pokušala je sebe predstaviti kao zaštitnika nacionalističke zajednice.[57][58] PIRA je svoju kampanju započela rane 1971. kada je Vojno vijeće odobrilo napade na britansku vojsku.[59] Tokom 1972, borci PIRA-e ubili su oko 100 pripadnika britanskih sigurnosnih snaga, ranili još 500 i izvršili oko 1.300 bombaških napada,[60] uglavnom na komercijalne mete.[46][59][61] Bombaška kampanja prouzrokovala je i civilne žrtve, poput Krvavog petka, kada su 22 bombe aktivirane u centru Belfasta, pri čemu je poginulo 9 osoba, 7 civila i 2 vojnika.

U istoj godini OIRA je ubila desetine britanskih vojnika, ranivši još nekoliko. OIRA je svoju kampanju okončala u maju 1972.[46][62]

Koncentracija britanskih trupa doživjela je svoj vrhunac na omjeru 20:1.000 u odnosu na civilno stanovništvo, što je najveći omjer u historiji protivgerilskog ratovanja, veći i od onog tokom Malajskog ustanka, s kojim se sukob često poredi.[63] Operacija Motorman bila je najveća operacija u Irskoj još od rata za nezavisnost.[64] Uključeno je bilo 22.000 britanskih trupa.[64] U danima prije operacije, još 4.000 vojnika je pristiglo u Sjevernu Irsku.[64]

I pored privremenog primirja 1972. i pregovora sa britanskim zvaničnicima, PIRA je bila odlučna nastaviti kampanju sa ciljem ujedinjenja Irske. Britanska vlada u Londonu, vjerujući da je sjevernoirska administracija nesposobna, nastojala je preuzeti kontrolu nad sigurnosnom situacijom u zemlji. Pošto je ovo bilo neprihvatljivo za unionističku sjevernoirsku vladu, britanska vlada ukida sjevernoirski parlament i vladu i uvodi direktnu vladavinu iz Londona. Direktna vladavina na početku je bila kratkoročno rješenje; krajnji cilj je bila ponovna uspostava vlade koja bi bila prihvatljiva i unionistima i nacionalistima. Dogovor između zaraćenih strana se pokazao nedostižnim, a sukob se nastavio. Postojanje "no-go zona" u Belfastu i Derryju predstavljalo je izazov autoritetu britanske vlade u Sjevernoj Irskoj. Britanska vojska uništava barikade i uspostavlja kontrolu nad ovim zonama u Operaciji Motorman 31. jula 1972.[13][61]

Saningdejlski sporazum i štrajk UWF-a

uredi
 
Britanski vojnici i policija ispituju par iza belfastskog Europa Hotela.

U junu 1973, nakon objave britanske bijele knjige i martovskog referenduma o statusu Sjeverne Irske, uspostavljeno je novo parlamentarno tijelo, Vijeće Sjeverne Irske. Izbori su održani 28. juna. U oktobru 1973, nacionalističke i unionističke stranke su, zajedno sa britanskom i irskom vladom, potpisale Saningdejlski sporazum, čiji je cilj bio proizvesti političko rješenje unutar Sjeverne Irske. Sporazumom je izvršna vlast podijeljena između nacionalista i unionista i nastalo je "Vijeće Irske", tijelo sastavljeno od ministara iz Sjeverne Irske i Republike, stvoreno sa ciljem podsticanja na prekograničnu saradnju.

 
Protestantski grafiti u Belfastu.

Unionisti su ostali podijeljeni oko Sunningdalea, kojem se protivila i IRA, čiji je cilj bio nestanak Sjeverne Irske kao dijela Ujedinjenog Kraljevstva. Mnogi unionisti su se protivili konceptu podijele moći, smatrajući da nije izvodljivo dijeliti moć sa onima koji žele uništenje države. Značajnije je bilo unionističko protivljenje "irskoj dimenziji" i Vijeću Irske, kojeg su smatrali prethodnicom budućeg ujedinjenog irskog parlamenta. Opaska mladog odbornika SDLP-a, Hugha Loguea, na dublinskom Trinity Collegeu da je Sunningdale sredstvo "kojim će unionsti biti dovedeni do ujedinjene Irske" oštetila je šanse značajnijoj unionističkoj podršci sporazumu. U januaru 1974, smijenjenog Briana Faulknera na mjestu lidera UUP-a zamijenio je Harry West. Na općim izborima u Ujedinjenom Kraljevstvu u februaru 1974, anti-Saningdejlski unionisti osvojili su 11 od 12 poslaničkih mjesta i 58% glasova dok je ostatak otišao pro-Saningdejlskim unionistima i nacionalistima.[13][61]

 
Belfastski ulični znakovi sa grafitima IRA-e.

Na kraju je Saningdejlski sporazum oborila je masovna akcija dijela lojalističkih paravojski (prije svega alsterski odbrambeni savez, koji je tada imao oko 20.000 članova) i radnika, koji su formirali alstersko radničko vijeće (UWC). Oni su organizovali generalni štrajk. Ovaj je štrajk žestoko oštetio biznise u Sjevernoj Irskoj, a odsječene su bile i osnovne potrebe kao što su elektricitet i voda. Nacionalisti smatraju da britanska vlada nije dovoljno učinila da prekine štrajk i održi Saningdejlski sporazum. Postoje dokazi da je štrajk ohrabrivao i MI5, kao dio njihove kampanje da dizorijentišu vladu britanskog premijera Harolda Wilsona.[65] Suočeni sa takvom opozicijom, pro-Saningdejlski unionisti su napustili vladu i novi režim je propao. Tri dana nakon početka štrajka, 17. maja 1974, dva tima iz Belfastske i Srednjoalsterske brigade UVF-a[66] detonirala su tri auto-bombe bez upozorenja u centru Dublina, pri čemu je poginulo 26 ljudi, a ranjeno je oko 300. 90 minuta kasnije, u Monaghanu je eksplodirala i četvrta bomba, pri čemu gine još 7 ljudi. Nikada niko nije osuđen za ove napade.[13][61]

Prijedlog o nezavisnosti Sjeverne Irske

uredi

Wilson se tajno susreo sa IRA-om 1971. dok je bio vođa opozicije; njegova se vlada ponovo susrela sa IRA-om u kasnoj 1974. i ranoj 1975. kako bi sklopila primirje. Tokom sastanaka razmatrala se mogućnost britanskog povlačenja iz Sjeverne Irske. Neuspjeh Saningdejla doveo je do ozbiljnih razmatranja u Londonu do novembra 1975. o nezavisnosti Sjeverne Irske. Da se povlačenje Britanaca desilo, Sjeverna Irska bi postala dominion Britanskog Commonwealtha.

Britanski pregovori sa ilegalnom organizacijom razbijesnili su irsku vladu, koja je strahovala da Britanci razmatraju napuštanje Sjeverne Irske. Irski ministar spoljašnjih poslova Garret FitzGerald razmotrio je u svom memorandumu iz juna 1975. mogućnost mirnog povlačenja i nezavisnosti, podjele ostrva i kolapsa Sjeverne Irske u građanski rat i anarhiju. FitzGerald smatra da je mirno povlačenje najpoželjnije rješenje, ali zaključuje da irska vlada ne može mnogo učiniti.

Irska vlada već nije uspjela spriječiti IRA-ino spaljivanje britanske ambasade u Dublinu 1972. Vjerovala je da ne bi mogla povećati malu vojsku od 12.500 ljudi bez negativnih posljedica. Građanski rat u Sjevernoj Irskoj doveo bi do mnogo ljudskih žrtava i imao bi ozbiljne posljedice za Republiku, jer bi javnost zahtijevala djelovanje u cilju zaštite nacionalista. FitzGerald je upozorio Callaghana da bi nedjelovanje Irske "moglo ugroziti demokratsku vladu u Republici".

Irska vlada se toliko plašila posljedica nezavisne Sjeverne Irske da je FitzGerald odbio pitati Britance da se ne povuku, jer je mislio da bi otvoreno raspravljanje o tom pitanju dozvolilo Britancima da nastave sa svojim planom. U 2006. je napisao da "ni tada ni od tada javno mnjenje u Irskoj nije shvatilo koliko je blizu naše cijelo ostrvo bilo katastrofi u posljednje dvije godine vladavine Harolda Wilsona".

Sredina 1970-ih

uredi
 
Irska nacionalna oslobodilačka armija je započela svoje aktivnosti sredinom 1970-ih.

U aprilu 1974, zabranu UVF-a ukinuo je Merlyn Rees, državni sekretar za Sjevernu Irsku. U decembru, mjesec dana nakon bombaškog napada u Birminghamu, IRA je proglasila primirje, koje je teoretski trajalo narednu godinu. Bez obzira na primirje, sektaška ubistva su se povećala u 1975, kao i sukobi među neprijateljskim paravojskama. To je 1975. učinilo jednom od najkrvavijih godina sukoba.[66]

31. jula 1975. u Bushkillu, u blizini Newryja, popularni irski bend The Miami Showband vraćao se u Dublin nakon svirke u Banbridgeu, kada je upao u zasjedu pripadnika Srednjoalsterske brigade UVF-a, prerušenih u britanske uniforme na lažnom vojnom punktu. Ubijena su tri člana benda, 2 katolika i protestant, a u slučajnoj eksploziji poginula su i dva pripadnika UVF-a. Narednog januara, 11 protestantskih radnika je upucano u Kingsmillu, nakon što su izvedeni iz autobusa od pripadnika Republikanske akcijske snage. Jedini preživjeli je upucan 18 puta. Ova ubistva su navodno bila osveta za lojalističko ubistvo dviju katoličkih porodica prethodne noći.[13][46][61]

Nasilje se nastavilo kroz 1970-e. Britanska vlada je u oktobru 1975. uvela ponovnu zabranu UVF-a. Kada se primirje IRA-e iz decembra 1974. završilo u januara 1976, grupa se vratila nasilju, izgubivši nadu iz ranih 1970-ih u brzo povlačenje Britanaca i razvivši strategiju "dugog rata", pod kojom se podrazumijevala manje intenzivna, ali održljivija kampanja nasilja koja bi se mogla nastaviti beskonačno. Međutim, primirje Službene IRA-e iz 1972. postalo je trajno. OIRA se pretvorila u Radničku partiju, koja je potpuno odbacivala nasilje. Od bivših članova OIRA-e izrasla je Irska nacionalna oslobodilačka armija, koja će nastaviti kampanju nasilja 1974.[61]

Kasne 1970-e

uredi

U kasnim 1970-im, nezadovoljstvo sukobom je bilo izraženo u objema zajednicama. Jedna od manifestacija takvog raspoloženja su Ljudi mira, grupa koja je osvojila Nobelovu nagradu za mir 1976. Oni su organizovali velike demonstracije protiv nasilja paravojski. Njihova kampanja izgubila je popularnost nakon apela nacionalističkoj zajednici da dojavljuju informacije o IRA-i sigurnosnim snagama.[67]

Decenija se završila duplim napadom IRA-e. 27. augusta 1979. ubijen je Lord Mountbatten tokom odmora u Mullaghmoreu, okrug Sligo, kada je eksplodirala bomba ispod njegovog čamca. Poginule su još tri osobe: majka Mountbattenovog zeta, Mountbattenov unuk i lokalni čamdžija.[46] Istog dana ubijeno je 18 vojnika, uglavnom iz Padobranskog regimenta, kada je konvoj naišao na dvije bombe na putu u pripremljenoj zasjedi u Warrenpointu, okrug Down.[66]

Uzastopne britanske vlade, nakon neuspjeha u pokušaju ostvarenja političkog rješenja, pokušale su "normalizovati" Sjevernu Irsku. Ukinuto je pritvaranje bez suđenja, kao i politički status paravojnim zatvorenicima. Od 1972, pripadnicima paravojski suđeno je bez porote (tzv. diplock sudovi) kako bi se izbjeglo zastrašivanje. Prilikom osude, tretirani su kao obični kriminalci. Otpor ovakvoj politici među republikancima doveo je do "odjevnih" i "prljavih" protesta 500 zatvorenika u Mazeu. Njihovi protesti kulminirali su štrajkom glađu, čiji je cilj bio povratak političkog statusa, kao i drugi ustupci.[13][61]

1980-e

uredi
 
Britanski vojnici u južnom Belfastu.

Tokom štrajka glađu 1981, od gladi je umrlo 10 republikanskih zatvorenika (7 iz PIRA-e i 3 iz INLA-e). Bobby Sands, prvi preminuli štrajkač, bio je član britanskog parlamenta. Preko 100.000 ljudi prisustovalo je Sandsovoj sahrani u zapadnom Belfastu;[68] hiljade drugih prisustovalo je sahranama ostalih zatvorenika. Iz republikanske perspektive, značaj ovih događaja demonstrirao je potencijal za političku i izbornu strategiju.[69]

U jeku štrajka glađu, stranka Sinn Féin, koja je postala političko krilo PIRA-e,[68][70][71] izašla je na izbore i u Sjevernoj Irskoj (kao abstencionisti) i u Republici. Sinn Féin je 1986. priznao legitimitet irskog parlamenta, što je dovelo do napuštanja stranke manjeg broja članova koji formiraju Republikanski Sinn Féin.[13]

IRA je u 1980-im pojačana velikim donacijama oružja iz Libije zbog Gadafijevog bijesa na podršku britanske vlade bombardovanju Libije 1986, kao i novčanim donacijama IRA-inih aktivista iz irske dijaspore, prije svega iz SAD-a.

 
Grand Brighton Hotel nakon IRA-inog bombaškog napada u oktobru 1984.

INLA je bila izrazito aktivna početkom i sredinom 1980-ih. 1982. su izveli bombaški napad na disko kojeg su često posjećivali britanski vojnici van dužnosti. Poginulo je 11 vojnika i šest civila.[46] Najznačajniji IRA-in napad u ovom periodu je bombaški napad na hotel u Brightonu 12. oktobra 1984, tokom konferencije Konzervativne stranke, kojoj je prisustovala i premijerka Margaret Thatcher. Bomba, koja je eksplodirala u ranim jutarnjim satima, ubila je pet osoba, uključujući člana parlamenta Anthonyja Berryja.[46] 34 osobe su povrijeđene.[72]

U minobacačkom napadu na policijsku stanicu 28. februara 1985. u Newryju, poginulo je devet policajaca, sedam protestanata i dva katolika. Napad su isplanirali IRA-ina brigada iz Južnog Armagha i jedinica u Newryju. Devet projektila je ispaljeno sa ukradenog Forda. Osam je promašilo stanicu, a deveti je pogodio kantinu. U Enisskillenu je 8. novembra 1987, tokom komemoracijske parade žrtvama Prvog svjetskog rata, eksplodirala tempirana bomba. Poginulo je 11 (10 civila, uključujući trudnicu, i jedan policajac), a ranjene su 63 osobe. Ronnie Hill bio je teško povrijeđen. U komu je pao nakon dva dana i ostao je u tom stanju sve do smrti u decembru 2000.[73] IRA se izvinila, tvrdeći da je napad bio greška, a da su prava meta bili britanski vojnici koji su paradirali ka spomeniku. Jedinica koja je izvela napada je rasformirana. Lojalističke paravojske odgovorile su napadima na katolike, uglavnom civile. Postavljena je bila još jedna bomba u obližnjem Tullyhommonu koja nije eksplodirala.[61]

Četiri mjeseca nakon napada u Enniskillenu, tri dobrovoljca IRA-e su ubijena na benzinskoj stanici na Gibraltaru. Ovaj događaj postao je poznat pod imenom Operacija Flavius. Sahranu u Belfastu napao je pripadnik UDA-e Michael Stone. U napadu su poginule tri osobe, uključujući pripadnika IRA-e. Stone je osuđen na doživotnu kaznu, ali je oslobođen poslije 11 godina zatvora nakon sporazuma iz Belfasta.[74]

Dva naoružana britanska vojnika napadnuta su, zarobljena i likvidirana prilikom sahrane žrtava Stoneovog napada. Ovaj događaj poznat je pod imenom "ubistvo kaplara".[13][61]

Tokom 1980-ih, lojalističke paravojske, uključujući UVF, UDA-u i UR, uvozile su oružje i ekplozive iz Južne Afrike.[66] Oružje je podijeljeno među grupama, mada neko (poput RPG-a) nikada nije ni korišteno. Tokom 1987, slabi uticaj INLA-e nakon sukoba sa odmetnutom grupom, IPLO-m. Do 1992, IPLO je uništila PIRA zbog umješanosti u trgovinu drogom čime se sukob završio.[13]

Republikanci smatraju da se u ovo vrijeme počela primjenjivati "shoot-to-kill politika", što je dovelo do ubistva desetina republikanskih i jednog lojalističkog pripadnika paravojski. Ubistva su uglavnom izvršavali pripadnici policije ili SAS-a.

1990-e

uredi
Glavni članak: Mirovni proces u Sjevernoj Irskoj

Od kasnih 1980-ih, iako je IRA nastavila svoju oružanu kampanju, stranka Sinn Féin, koju od 1983. vodi Gerry Adams, pokušala je izboriti kraj sukoba. Adams je tačno predvidio da će to biti dug proces. Održavao je javne pregovore s Johnom Humeom, liderom SDLP-a, i tajne sa vladinim službenicima. Lojalističke paravojske također su pregovorale o kraju sukoba, dolazeći u kontakt sa britanskim i irskim vladama preko protestanskih sveštenika, poput prezbiterijanca Roya Mageea i anglikanskog nadbiskupa Robina Eamesa.

Eskalacija u Južnom Armaghu

uredi

Naselje Crossmaglen i manja okolna sela poput Silverbridgea, Cullyhanne, Cullavilla, Forkhilla, Jonesborougha i Creggana predstavljali su od 1970-ih jako uporište IRA-ine brigade Južnog Armagha. U februaru 1978, iznad Jonesborougha je srušena Gazela, pri čemu je poginuo potpukovnik britanske vojske.[75]

 
Znak "snajperist na poslu" u Crossmaglenu.

IRA je u 1990-im razvila novi plan u cilju ograničenja britanskih patrola u Crossmaglenu. Formirana su dva tima snajperista.[76] Snajperisti su koristili Barrett M82. U Južnom Armaghu su postavljeni znakovi na kojima je pisalo "snajperist na poslu". Za sedam godina djelovanja, snajperisti su ubili devet osoba, sedam vojnika i dva policajca.

IRA je razvila kapacitet obaranja helikoptera u Južnom Armaghu i drugim područjima od 1980-ih.[77] 1990. je na granici okruga Tyrone i Monaghan oborena još jedna Gazela. Tom prilikom nije bilo poginulih.[78]

U decembru 1993, došlo je do još jednog incidenta u kojem su učestvovali helikopteri.[79] Dva helikoptera su tokom 1994. srušena improviziranom minobacačkom vatrom. Tokom ovog perioda, IRA je uspostavljala punktove u ovom području bez reakcije sigurnosnih snaga.[77][80]

Prvo primirje

uredi

Nakon dužeg perioda političkog manevrisanja, i lojalističke i republikanske paravojske proglasile su 1994. primirje. Godina prije primirja obilježena je velikim brojem zločina. UDA i UVF povećali su broj napada. IRA je odgovorila bombaškim napadom u Shankillu oktobra 1993, čiji je cilj bio eliminacija rukovodstva UDA-e. Tom prilikom poginulo je osam protestantskih civila, jedan nisko-rangiran član UDA-a i jedan od počinioca zbog preuranjene detonacije. UDA se osvetila masakrima u nacionalističkim područjima Greysteel i Castlerock. Od 12 žrtava ova dva masakra, samo dvije nisu bile katolici.[13]

16. juna 1994, INLA je u Shankillu ubila pripadnika UVF-a. Tri dana kasnije, pripadnici UVF-a ubili su šest civila u pabu u Loughinislandu. IRA je, u periodu do proglašenja primirja 31. augusta, ubila još tri borca UDA-e i jednog iz UVF-a. Šest sedmica kasnije primirje su proglasile i lojalističke paravojske, ujedinjene u Kombinovanu lojalističku vojnu komandu. Iako su ova primirja bila neuspješna, bila su efikasan način za sprečavanje nasilja na široj skali i pripremila su put za primirja kojim će se sukob okončati.[13][61]

1995. je na poziciju Američkog specijalnog izaslanika za Sjevernu Irsku došao George J. Mitchell, za kojeg se smatralo da predstavlja presjednika Clintona koji je imao duboko interesovanje za dešavanja u Sjevernoj Irskoj.[81] Britanska i irska vlada usaglasile su se da će Mitchell predvoditi međunarodnu komisiju za razoružanje paravojski.[82]

Drugo primirje

uredi

9. februara 1996, manje od dvije godine nakon proglašenja primirja, IRA je izvršila bombaški napad u Londonu. Poginule su dvije, a ranjeno je 39 osoba.[83] Pričinjena je šteta od 85 miliona funti. Sinn Féin je krivio britansku vladu zbog odbijanja da započne sveobuhvatne pregovore dok se IRA ne razoruža.[84]

15. juna uslijedio je bombaški napad u Manchesteru, koji je uništio veći dio gradskog centra. Pričinjena je šteta od 411 miliona funti. U napadu nije bilo poginulih zahvaljujući telefonskom upozorenju i brzoj reakciji hitnih službi. Preko 200 ljudi je povrijeđeno. Stephen Restorick bio je posljednji britanski vojnik koji je ubijen prije primirja. Upucan je na graničnom prijelazu 12. februara od "snajperiste iz Južnog Armagha", koji je kasnije identifikovan kao Bernard Henry McGinn.[85]

IRA je ponovo proglasila primirje u julu 1997, početkom pregovora na kojima nije učestvovao Sinn Féin. U septembru iste godine, Sinn Féin postaje potpisnik Mitchellovih načela i uključuje se u pregovore. UVF je bila prva paravojska koja se podijelila kao rezultat pregovora, nastankom Lojalističkih dobrovoljačkih snaga 1996. U decembru 1997, INLA je likvidirala vođu LVF-a Billyja Wrighta, što je dovelo do niza osvetničkih ubistava od strane lojalističkih paravojski. Iz PIRA-e se izdvojila manja grupa koja se nazvala Prava irska republikanska armija.[86]

U augustu 1998, bombaški napad RIRA-e u Omaghu ubio je 29 ljudi. Ovaj napad je diskreditovao disidentske republikance u očima mnogih koji su ranije podržavali PIRA-u. Ovo je rezultiralo gubitkom uticaja ovih skupina.[87]

INLA je također potpisala primirje ubrzo nakon sporazuma iz Belfasta. Od tada, većina nasilja paravojski usmjerila se na sopstvene zajednice gdje je došlo do sukoba između različitih formacija. UDA je od 2000. dva puta dolazila u sukob sa UVF-om. Sukobi su bili i unutrašnje prirode, između brigadnih komandanata. Pojedine skupine umiješane su u organizovani kriminal.[88]

Politički proces

uredi
 
Republikanski mural u Belfastu koji ironično priželjkuje britanskim vojnicima siguran put kući. Normalizacija sigurnosne situacije bila je jedna od ključnih tačaka sporazuma u Belfastu.

Nakon primirja, počeli su pregovori glavnih političih stranaka Sjeverne Irske kako bi se došlo do političkog rješenja. Ovi pregovori doveli su do sporazuma u Belfastu 1998. Sporazumom je Sjevernoj Irskoj vraćena samouprava na bazi dijeljenja moći. Vlada sastavljena od četiri stranke formirana je 1999, a u nju je ušao i Sinn Féin. Kraljevska policija Ulstera preimenovana je u Policijsku službu, čiji je sastav u narednih 10 godina morao sadržati 50% katolika. Zakonom o pravdi i sigurnosti iz 2007. ukinuti su diplock sudovi.[89]

Proces normalizacije sigurnosti bio je jedna od ključnih tačaka sporazuma. Napuštene su kasarne i granične osmatračnice, a sve trupe koje su učestvovale u Operaciji Banner, uključujući i Kraljevski irski regiment, zamijenjene su pješadijskom brigadom, koja je raspoređena na 10 mjesta širom Sjeverne Irske, ali bez operativne uloge.[90]

Vlada je suspendovana 2002, kada su se uniosti povukli nakon Stormontgatea, koji je uslijedio nakon spekulacija o postojanju IRA-inog špijunskog lanca unutar Stormonta. U to doba vladale su tenzije zbog sporog i nepotpunog razoružanja IRA-e, koje je kompletirano u septembru 2005.[91]

Nakon sporazuma, političkom situacijom uglavnom dominiraju Sinn Féin i DUP, na štetu SDLP-a i UUP-a. Iako je političko nasilje uveliko smanjeno, sektaški animozitet je i dalje prisutan. Stambena područja su podjeljenija više nego ikada.[92] Samim tim, napredak prema zajedničkim institucijama bio je spor i težak. Vlada je ponovo uspostavljena 8. maja 2007.[93]

Saradnja britanskih snaga i lojalista

uredi

U pokušaju da poraze IRA-u, britanske snage sigurnosti u mnogim su slučajevima sarađivale s lojalističkim paravojskama. Vojnici i policajci često su učestvovali u lojalističkim napadima van dužnosti, davali su oružje i obavještajne podatke, nisu reagovali na djelovanje lojalista i ometali su policijske istrage. Dupli agenti i špijuni u lojalističkim paravojskama organizovali su napade naredbom ili sa znanjem nadređenih. Od 210 lojalista uhapšenih tokom Stevensovih upita, 207 bili su državni agenti ili špijuni.[94]

U alsterskom odbrambenom regimentu 1972. bilo je svega 3% katolika.[95][96] Do 1990, 197 pripadnika UDR-a osuđeno je za terorističke prekršaje, od toga 19 za ubistvo. Lojalisti su u sastav ovog regimenta ulazili kako bi dobili oružje, obuku i informacije.[97][98]

Tajna skupina iz Glenannea, koja je okupljala lojaliste, vojnike i policajce, izvršila je tokom 1970-ih niz napada protiv nacionalista u području poznatom kao "trougao ubistava".[99] Neki napadi su izvršeni i u Republici Irskoj. Ukupno su ubili 120 osoba, uglavnom civila. U Casselovom izvještaju, pronađeni su dokazi da su policajci i vojnici učestvovali u 74 od 76 istraživanih ubistava.[100] Izvještaj navodi i da su istaknuti policijski službenici bili upoznati sa aktivnostima grupe, ali da nisu učinili ništa kako bi spriječili ili kaznili počinioce, što je potvrdio i član grupe i policajac John Weir. Napadi koji se pripisuju grupi uključuju bombaške napade u Dublinu i Monaghanu 1974, ubistvo članova benda The Miami Showband 1975. i ubistvo porodica Reavey i O'Dowd 1976.[101]

Stevensovi upiti pokazali su da su elementi sigurnosnih snaga koristili paravojske, pomoću duplih agenata i špijuna, kako bi eliminisali nepodobne osobe.[102] Glavna služba umiješana u ove aktivnosti bila je FRU. Brian Nelson, šef obavještajne službe UDA-e, bio je agent FRU. Preko Nelsona, FRU je pomagala UDA-i da eliminiše nepoželjne osobe.[103] Pripadnici FRU tvrde da su lojalistima pomagali samo pri likvadiciji republikanskih aktivista, ali ne i civila.

FRU i Nelson odgovorni su za smrt barem 30 osoba, kao i za mnoge napade na civile. Jedna od žrtava bio je i advokat Pat Finucane. Nelson je također nadgledao nabavku naoružanja lojalistima 1988. Između 1992. i 1994,[104] lojalisti su ubili više ljudi od republikanaca, dijelom i zbog podrške FRU. Pripadnici sigurnosnih službi pokušali su da sabotiraju Stevensovu istragu.

Izvještaj policijskog ombudsmana iz 2007. pokazao je da je pripadnicima UVF-a dozvoljeno da počine niz terorističkih djela, uključujući ubistvo, dok su radili za Specijalnu službu policije. Saradnici policije imali su imunitet.[105] Ombudsman Nuala O'Loan zaključila je da je ovo dovelo do smrti stotina osoba, otkrivši da su viši britanski zvaničnici vršili pritisak kako bi okončala istragu.[94][106] Robin Jackson, član UVF-a, povezan je sa između 50 i 100 ubistava, iako nikad nije osuđen ni za jedno. Postoje sumnje da je bio saradnik policije. Barronov izvještaj irske vlade navodi da je bio povezan sa britanskim obavještajnim službama.[107]

Smithwickov tribunal zaključio je da je pripadnik irske policije sarađivao sa IRA-om pri ubistvu dva policajca 1989.[108][109][110][111]

Nestali

uredi

Tokom 1970-ih i 1980-ih, paravojske su otele veći broj osoba za koje se mislilo da su špijuni, koje su potom ispitivane pod mučenjem i likvidirane.[112] 18 ljudi, dvije žene i 16 muškaraca, uključujući i jednog oficira britanske vojske, oteto je i ubijeno tokom sukoba. Ove žrtve neformalno se nazivaju Nestalima. Svi sem Lise Dorrian likvidirani su od republikanskih paravojski. Ostaci četiri osobe još uvijek nisu pronađeni.[113][114][115]

Britanske snage sigurnosti, uključujući Vojnu reakcionarnu snagu, izvršavale su ubistva nenaoružanih civila.[116][117][118] Žrtve su obično bili katolici nepovezani sa paravojskama, poput ubistva dva nenaoružana civila 15. aprila 1972. na Whiterock Roadu, ili masakr sedam nenaoružanih civila u Andersonstownu 12. maja 1972.[119] Pripadnik MRF-a izjavio je 1978. da je vojska često pokušavala izvršiti operacije pod lažnom zastavom, kako bi isprovocirala sektaški konflikt i skrenula pažnju sa svojih trupa.[120] Bivši član izjavio je da "mi nismo bili tamo da djelujemo kao vojna jedinica, mi smo bili tamo da djelujemo kao teroristička grupa".[121]

Problem parada

uredi
Glavni članak: Parade u Sjevernoj Irskoj
 
Oranžisti u Bangoru 12. jula 2010.

Do rasta tenzija i izbijanja nasilja obično dolazi tokom "sezone marševa" kada se širom Sjeverne Irske održavaju parade oranžista. Oranžisti obilježavaju pobjedu Vilima III u bici kod Boynea 1690, čime se učvrstila vladavina protestanata i Britanaca u Irskoj. Najznačajniji sukob je u Portadownu, gdje parada oranžista, koja počinje od crkve u naselju Drumcree, prolazi kroz nacionalističko područje na Garvaghy Roadu. Parada je danas, zbog nacionalističkih protesta, zabranjena.

Tokom 1995, 1996. i 1997, došlo je do višesedmičnih nereda širom Sjeverne Irske, uzrokovanih sukobom u Portadownu. U sukobima je poginuo veći broj ljudi, uključujući katoličkog taksistu ubijenog od LVF-a i tri brata katolika iz mješane porodice, koji su ubijeni u svojoj kući u Ballymoneyu.[122][123][124]

Društvene posljedice

uredi
 
Osmatračnica u policijskog bazi u Crossmaglenu.

Uticaj sukoba na stanovništvo poređen je sa uticajem bombardovanja 1940. na Londonce. Stres od bombaških napada, ulični neredi, sigurnosni punktovi i konstantno vojno prisustvo najveći su uticaj imali na djecu i omladinu.[125] Postojao je i strah od lokalnih paravojski.[126]

Uz nasilje, veliki problem bili su nezaposlenost i manjak stambenih objekata. Mnogi su postali beskućnici nakon što su im kuće zapaljene ili su primorani da se isele zbog zastrašivanja. Belfastske porodice iseljene su u nove četvrti nakon rušenja starih, poput Sailortowna ili Pound Loneya. Novi društveni problemi doprinijeli su rušenju tradicionalne društvene hijerarhije, što je dovelo da jačanja uticaja paravojski u nekim područjima. Vandalizam je također predstavljao veliki problem. U 1970-im, u Belfastu je bilo oko 10.000 vandalizovanih, praznih kuća. Većina vandala imala je između 8 i 13 godina.[127]

 
Linija mira u Belfastu.

Stres od sukoba doveo je i do slabljenja ranije striktne seksualne moralnosti.[128] U Derryju je došlo do povećanja stope razvoda, alkoholizma među ženama kao i broja vanbračne djece. Problem je činio i alkoholizam među tinejdžerima. U nekim siromašnim područjima, nadzor roditelja nad djecom bio je izuzetno slab. Naslijeđe sukoba značajno pridonosi današnjoj stopi samoubistva u Sjevernoj Irskoj.

Žrtve

uredi

Prema CAIN-u, u periodu od 1969. do 2001. poginule su 3.532 osobe.[129] Od tog broja, 3.489 poginulo je od 1969. do 1998.[129] Prema knjizi Izgubljeni životi, od 1966. do 2006. poginulo je 3.720 osoba, od čega 3.635 od 1969. do 1998.[130] Između 257 i 274 žrtava čine maloljetnici.[131][132] Oko 2% stanovništva ubijeno je ili povrijeđeno tokom sukoba.[133]

 
Odgovornost za ubistva između 1969. i 2001.

Prema procjeni iz 2010, 107.000 osoba doživjelo je fizičku povredu tokom sukoba. Sjevernoirska agencija za statistiku i istraživanje broj žrtava procjenjuje na 500.000. Pod žrtvama se podrazumijevaju i osobe koje su doživjele fizičku povredu, traumu ili gubitak člana porodice.[134]

Odgovornost

uredi

Otprilike 60% žrtava ubili su pripadnici republikanskih paravojski, 30% pripadnici lojalističkih paravojski i 10% britanske snage sigurnosti.

Odgovornost[135]
Odgovorni Ubijeni
Republikanske paravojske 2.058
Lojalističke paravojske 1.027
Britanske snage sigurnosti 363
Nepoznato 79
Irske snage sigurnosti 5
Ukupno 3.532

Prema Indeksu smrti sukoba u Irskoj Malcolma Suttona:[136]

Ubijeni od strane britanskih sigurnosnih snaga:

  • 187 (~51.5%) civila
  • 145 (~39.9%) pripadnika republikanskih paravojski
  • 18 (~4.9%) pripadnika lojalističkih paravojski
  • 13 (~3.5%) pripadnika britanskih sigurnosnih snaga.

Ubijeni od strane republikanaca:

  • 1.080 (~52%) tadašnjih ili bivših pripadnika britanskih sigurnosnih snaga
  • 723 (~35%) civila
  • 187 (~9%) pripadnika republikanskih paravojski
  • 57 (~2.7%) pripadnika lojalističkih paravojski
  • 11 (~0.5%) pripadnika irskih snaga sigurnosti.

Ubijeni od strane lojalista:

  • 878 (~85.4%) civila
  • 94 (~9%) pripadnika lojalističkih paravojski
  • 41 (~4%) pripadnika republikanskih paravojski
  • 14 (~1%) pripadnika britanskih snaga sigurnosti.

Status

uredi

Oko 52% žrtava bili su civili, 32% tadašnji ili bivši pripadnici britanskih sigurnosnih snaga, 11% pripadnici republikanskih i 5% lojalističkih paravojski. Oko 60% civilnih žrtava bili su katolici, 30% protestanti, a ostatak iz drugih zemalja.[137]

Od civilnih žrtava, 48% ubili su pripadnici lojalističkih, a 39% republikanskih paravojski. 10% ubile su britanske snage sigurnosti.[136]

Status određenih žrtava postao je tema rasprave zbog tajnovitosti paravojski. IRA je nekoliko žrtava koje su smatrane civilima proglasila svojim članovima.[138] Jedan pripadnik UDA-e i tri pripadnika UVF-a su u vrijeme smrti bili u vojnom sastavu alsterskih odbrambenih regimenata.[139] Barem jedna žrtva bila je član Teritorijalne armije.[140]

Žrtve po statusu
Status Poginuli
Civili (uključujući civilne političke aktiviste) 1.841
Britanske sigurnosne snage (tadašnji ili bivši članovi) 1.114
Britanska vojska (uključujući UDR, RIR i TA-u) 757
Kraljevska policija Ulstera 319
Zatvorske službe Sjeverne Irske 26
Engleska policija 6
RAF 4
Kraljevska mornarica 2
Irske sigurnosne snage 11
Irska policija 9
Irska vojska 1
Irske zatvorske službe 1
Pripadnici republikanskih paravojski 396
Pripadnici lojalističkih paravojski 170

Lokacija

uredi
 
Ubistva po područjima.

Većina ubistava desila se u Sjevernoj Irskoj, uglavnom u Belfastu. Najviše ubistava zabilježeno je u zapadnim i sjevernim dijelovima grada. Pod uticajem sukoba bili su i drugi gradovi u regionu, poput Dublina, Londona i Birminghama. IRA je povremeno pokušavala napasti i britanske mete u kontinentalnoj Evropi.

Ubistva po lokaciji[141]
Lokacija Poginuli
Belfast 1.541
Zapadni Belfast 623
Sjeverni Belfast 577
Južni Belfast 213
Istočni Belfast 128
Okrug Armagh 477
Okrug Tyrone 340
Okrug Down 243
Derry 227
Okrug Antrim 209
Okrug Londonderry 123
Okrug Fermanagh 112
Republika Irska 116
Engleska 125
Kontinentalna Evropa 18

Hronologija

uredi
Broj poginulih po godinama[129]
Godina Poginuli
2002 20
2001 16
2000 19
1999 8
1998 55
1997 22
1996 18
1995 9
1994 64
1993 88
1992 88
1991 97
1990 81
1989 76
1988 104
1987 98
1986 61
1985 57
1984 69
1983 84
1982 111
1981 114
1980 80
1979 121
1978 82
1977 110
1976 297
1975 260
1974 294
1973 255
1972 480
1971 171
1970 26
1969 16

Dodatne statistike

uredi
Dodatne statistike sukoba[142]
Incident Broj
Povrede 47.541
Oružani incidenti 36.923
Oružane pljačke 22.539
Ljudi osuđeni zbog veza sa paravojskama 19.605
Uspješni i neuspješni bombaški napadi 16.209
Požari 2.225

Također pogledajte

uredi

U popularnoj kulturi

uredi

Reference

uredi
  1. ^ Frequently Asked Questions - The Northern Ireland Conflict Arhivirano 6. 12. 2010. na Wayback Machine, Conflict Archive on the Internet (CAIN).
  2. ^ Arthur Aughey (2005). The Politics of Northern Ireland: Beyond the Belfast Agreement, London; New York: Routledge, str. 7; ISBN 9780415327886.
  3. ^
    Jack Holland (1999). Hope against History: The Course of Conflict in Northern Ireland. Henry Holt & Company, str. 221; ISBN 9780805060874.
  4. ^ Gordon Gillespie (2008), Historical Dictionary of the Northern Ireland Conflict, Lanham: Scarecrow Press, str. 250; ISBN 9780810855830.
  5. ^ Peter Taylor (1997). Odlomak 21. Stalemate u Behind the mask: The IRA and Sinn Féin, New York: TV Books, str. 246–61. ISBN 9781575000619.
  6. ^ Malcolm Sutton's Index of Deaths from the Conflict in Ireland: Status summary Arhivirano 24. 8. 2015. na Wayback Machine. Conflict Archive on the Internet (CAIN).
  7. ^ Security and defence-related statistics Arhivirano 6. 12. 2010. na Wayback Machine. Conflict Archive on the Internet (CAIN).
  8. ^ "History – The Troubles – Violence". BBC. Pristupljeno 28. 3. 2017.
  9. ^ "Out of trouble: How diplomacy brought peace to Northern Ireland". CNN. 17. 3. 2008. Arhivirano s originala, 19. 7. 2008. Pristupljeno 28. 3. 2017.
  10. ^ a b Frank Wright. Ulster: Two Lands, One Soil, 1996, str. 17.
  11. ^ "Profile: The Orange Order". BBC News. 4. 7. 2001. Pristupljeno 28. 3. 2017.
  12. ^ English, Richard (2006). Irish Freedom: The History of Nationalism in Ireland. Pan Books. str. 200–231. ISBN 978-0-330-42759-3.
  13. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Tim Pat Coogan (2002). The Troubles: Ireland's Ordeal and the Search for Peace. Palgrave Macmillan.
  14. ^ Laura K. Dohonue. "Regulating Northern Ireland: The Special Powers Acts, 1922–1972", The Historical Journal (1998), vol 41, no. 4.
  15. ^ "Beginning of the Troubles, CAIN". Cain.ulst.ac.uk. Arhivirano s originala, 6. 12. 2010. Pristupljeno 29. 3. 2017.
  16. ^ Northern Ireland: The Plain Truth (second edition) Arhivirano 14. 5. 2011. na Wayback Machine, Campaign for Social Justice in Northern Ireland, 15. 7. 1969; Pristupljeno 29. 3. 2017.
  17. ^ Chronology of Key Events in Irish History: 1800 to 1967 Arhivirano 3. 3. 2011. na Wayback Machine, cain.ulst.ac.uk; Pristupljeno 29. 3. 2017.
  18. ^ Jonathan Tonge (2002). Northern Ireland: Conflict and Change. Longman. str. 37–38. ISBN 978-0-582-42400-5.
  19. ^ Various (2006). Politics UK. Longman. str. 770. ISBN 978-1-4058-2411-8.
  20. ^ Joint Committee on Human Rights, Parliament of the United Kingdom (2005). Counter-Terrorism Policy And Human Rights: Terrorism Bill and related matters: Oral and Written Evidence. Counter-Terrorism Policy And Human Rights: Terrorism Bill and related matters. 2. The Stationery Office. str. 110. ISBN 978-0-10-400766-2.
  21. ^ English (2003), str. 91, 94, 98.
  22. ^ Lord Cameron, Disturbances in Northern Ireland: Report of the Commission appointed by the Governor of Northern Ireland (Belfast, 1969). Poglavlje 16 Arhivirano 1. 6. 2018. na Wayback Machine.
  23. ^ M.L.R. Smith (2002). Fighting for Ireland?: The Military Strategy of the Irish Republican Movement. Routledge. str. 81.
  24. ^ Bob Purdie. "Poglavlje 4: The Northern Ireland Civil Rights Association". Politics in the Streets: The origins of the civil rights movement in Northern Ireland. Blackstaff Press.
  25. ^ Loyalists, str. 37–40.
  26. ^ Andrew Boyd. Holy War in Belfast. "Poglavlje 11: The Tricolour Riots" Arhivirano 27. 8. 2011. na Wayback Machine. Anvil Books, 1969.
  27. ^ Hugh Jordan. Milestones in Murder: Defining moments in Ulster's terror war. Random House, 2011. Poglavlje 3.
  28. ^ "We Shall Overcome... The History of the Struggle for Civil Rights in Northern Ireland 1968–1978". cain.ulst.ac.uk. Pristupljeno 29. 3. 2017.
  29. ^ Robert H. White. "From Peaceful Protest to Guerrilla War: Micro mobilization of the Provisional Irish Republican Army", The American Journal of Sociology, vol 94, No 6 (Maj 1989), str. 1277–1302.
  30. ^ a b c d Chronology of the Conflict: 1968 Arhivirano 6. 8. 2011. na Wayback Machine, cain.ulst.ac.uk; Pristupljeno 31. 3. 2017.
  31. ^ "Sixteen of us in one small house" (Audio) (Interview). Intervju s Proinsias Ó Conluain. RTÉ Archives. 27. 8. 1969. Pristupljeno 31. 3. 2017.
  32. ^ "Caledon Housing Protest". Campaign for Civil Rights. Arhivirano s originala, 28. 8. 2013. Pristupljeno 31. 3. 2017.
  33. ^ "Submission to the Independent Commission into Policing". Serve.com. Arhivirano s originala, 22. 11. 2008. Pristupljeno 31. 3. 2017.
  34. ^ a b c Martin Melaugh. "The Derry March: Main events of the day". Conflict Archive on the Internet (CAIN). Arhivirano s originala, 23. 11. 2007. Pristupljeno 31. 3. 2017.
  35. ^ a b Bowes Egan and Vincent McCormack. Burntollet Arhivirano 20. 10. 2007. na Wayback Machine. L.R.S. Publishers, 1969; Pristupljeno 31. 3. 2017.
  36. ^ a b c d "Chronology of the Conflict: 1969". cain.ulst.ac.uk. Arhivirano s originala, 6. 12. 2010. Pristupljeno 31. 3. 2017.
  37. ^ Jim Cusack & Henry McDonald. UVF. Poolbeg, 1997. str. 28.
  38. ^ Peter Taylor (1999). Loyalists. Bloomsbury Publishing. str. 59–60. ISBN 0-7475-4519-7.
  39. ^ Police Ombudsman statement on Devenny investigation Arhivirano 6. 10. 2012. na Wayback Machine, cain.ulst.ac.uk; Pristupljeno 1. 4. 2017.
  40. ^ Russell Stetler. Extract from The Battle of Bogside (1970) Arhivirano 20. 6. 2010. na Wayback Machine, cain.ulst.ac.uk; Pristupljeno 1. 4. 2017.
  41. ^ John Ranelagh (1994). A Short History of Ireland (2 izd.). Cambridge University Press. str. 272. ISBN 978-0-521-46944-9.
  42. ^ Downey, James (2. 1. 2001). "Army on Armageddon alert". Irish Independent. Pristupljeno 1. 4. 2017.
  43. ^ Michael McKernan (2005). Northern Ireland Yearbook 2005. Stationery Office. str. 17. ISBN 978-0-9546284-2-0.
  44. ^ English (2003), str. 136.
  45. ^ David McKittrick. Lost Lives: The Stories of the Men, Women and Children who Died as a Result of the Northern Ireland Troubles. Random House, 2001. str. 42
  46. ^ a b c d e f g Sutton Index of Deaths Arhivirano 11. 1. 2019. na Wayback Machine, cain.ulst.ac.uk; Pristupljeno 3. 4. 2017.
  47. ^ Taylor, Peter (2001). Brits: The War Against the IRA. Bloomsbury Publishing. str. 83. ISBN 0-7475-5806-X.
  48. ^ Patrick Bishop & Eamonn Mallie (1987). The Provisional IRA. Corgi Books. str. 52–54. ISBN 0-552-13337-X.
  49. ^ English (2003), str. 134–35.
  50. ^ R.K. Walker (2006). The Hunger Strikes. Lagan Books. str. 27. ISBN 1-904684-18-1.
  51. ^ David Bonner (2007). Executive Measures, Terrorism and National Security: Have the Rules of the Game Changed?. Ashgate. str. 89. ISBN 978-0-7546-4756-0.
  52. ^ Walsh, Dermot (2000). Bloody Sunday and the Rule of Law in Northern Ireland. Gill & Macmillan. str. 88. ISBN 0717130851. Pristupljeno 3. 4. 2017.
  53. ^ "Internment – Summary of Main Events". Cain.ulst.ac.uk. Pristupljeno 3. 4. 2017.
  54. ^ Oren Gross & Fionnuala Ní Aoláin. Law in Times of Crisis: Emergency Powers in Theory and Practice, str. 188; ISBN 978-0521833516.
  55. ^ Anthony Stuart Mathews. Freedom, state security and the rule of law: Dilemmas of the apartheid society, str. 246; ISBN 978-0-702-11812-8.
  56. ^ Mireille Delmas-Marty. The European Convention for the Protection of Human Rights: International Protection Versus National Restrictions, str. 261-62; ISBN 978-0-792-31283-3.
  57. ^ Ed Moloney. A Secret History of the IRA, str. 89-90; ISBN 0-141-01041-X.
  58. ^ Peter Taylor. Provos: The IRA and Sinn Féin, str. 75-79; ISBN 9780-7475-3818-9.
  59. ^ a b English (2003), str. 137.
  60. ^ Brendan O'Brien (1995). The Long War – The IRA and Sinn Féin. O'Brien Press, Ltd. str. 119. ISBN 0-86278-425-5.
  61. ^ a b c d e f g h i j J. Bowyer Bell (1997). The Secret Army: The IRA. Transaction Publishers. str. 381. ISBN 1-56000-901-2.
  62. ^ "1972: Official IRA declares ceasefire". BBC News. 30. 5. 1981.
  63. ^ "Counterinsurgency Force Ratio: How Many Troops Does it Take to Do the Job?". Arhivirano s originala, 24. 2. 2017. Pristupljeno 3. 4. 2017.
  64. ^ a b c "CAIN: Chronology of the Conflict – 1972". Arhivirano s originala, 5. 3. 2011. Pristupljeno 3. 4. 2017.
  65. ^ Keeping Secrets, London Review of Books, April 1987.
  66. ^ a b c d Peter Taylor. Loyalists (1990). London: Bloomsbury Publishing Plc. str. 41-44, 125, 143, 163, 188–90
  67. ^ Brian Dooley. Black and Green: Fight for Civil Rights in Northern Ireland and Black America, str. 129; ISBN 978-0-74531-295-8.
  68. ^ a b "The Hunger Strike of 1981 – A Chronology of Main Events". CAIN. Arhivirano s originala, 31. 5. 2007. Pristupljeno 5. 11. 2018.
  69. ^ English (2003), str. 200
  70. ^ Peter Taylor. Behind the Mask: The IRA and Sinn Féin, TV books, Inc., New York, 1997; ISBN 1-57500-061-X.
  71. ^ Kevin Toolis. Rebel Hearts: Journeys Within the IRA's Soul, Picador 2000; ISBN 978-0-330-34648-1.
  72. ^ "On This Day: 12 October 1984". BBC News. 12. 10. 2000. Pristupljeno 5. 11. 2018.
  73. ^ "NORTHERN IRELAND | IRA bomb victim buried". BBC News. 30. 12. 2000. Pristupljeno 5. 11. 2018.
  74. ^ On this day: Loyalist killer Michael Stone freed from Maze, BBC.
  75. ^ "A Chronology of the Conflict, 1978". Conflict Archive on the Internet (CAIN). Arhivirano s originala, 27. 8. 2011. Pristupljeno 8. 11. 2018.
  76. ^ General Sir Michael Jackson. Operation Banner: An Analysis of Military Operations in Northern Ireland (2006), Ministry of Defence, Army Code 71842. Poglavlje 2, str. 16.
  77. ^ a b Toby Harnden (2000). Bandit Country:The IRA and South Armagh. London, UK: Coronet Books. str. 358–9. ISBN 0-340-71737-8.
  78. ^ "Soldiers hurt in IRA attack on helicopter". Glasgow Herald. 12. 2. 1990. Pristupljeno 8. 11. 2018.
  79. ^ Michael Ashcroft (2012). Heroes of the Skies. Hachette UK. str. 355–56. ISBN 0755363914.
  80. ^ Department of the Official Report (Hansard), House of Commons, Westminster (8. 6. 1993). "House of Commons Hansard Debates for 8 Jun 1993". Parliament of the United Kingdom. Pristupljeno 8. 11. 2018.CS1 održavanje: više imena: authors list (link)
  81. ^ "US policy and Northern Ireland". BBC News. 8. 4. 2003.
  82. ^ "A Break in the Irish Impasse". The New York Times. 30. 11. 1995.
  83. ^ "BBC ON THIS DAY 1996: Docklands bomb ends IRA ceasefire". BBC News. 10. 2. 1996. Pristupljeno 9. 11. 2018.
  84. ^ "IRA claims responsibility for London bombing". CNN. Arhivirano s originala, 5. 8. 2009. Pristupljeno 9. 11. 2018.
  85. ^ "Northern Ireland shootings: The last soldier murdered". The Telegraph. 9. 3. 2009. Pristupljeno 9. 11. 2018.
  86. ^ "Explainer: Real IRA and Continuity IRA". The Guardian. London. 10. 3. 2009.
  87. ^ "HC 502 Cover" (PDF). Arhivirano s originala (PDF), 26. 7. 2011. Pristupljeno 9. 11. 2018.
  88. ^ Henry McDonald (30. 7. 2006). "New feud rips apart the UDA". The Guardian. London, UK.
  89. ^ Northern Ireland becoming a more normalised society Arhivirano 8. 1. 2007. na Wayback Machine – Northern Ireland Office, 27. 11. 2006.
  90. ^ "Ministry of Defence Annual Report and Accounts 2006–07 HC 697" (PDF). Pristupljeno 9. 11. 2018.
  91. ^ "IRA 'has destroyed all its arms'". BBC. 26. 9. 2005. Pristupljeno 9. 11. 2018.
  92. ^ Margaret Scanlan. Culture and Customs of Ireland, Greenwood Publishing Group, str. 51, 2006; ISBN 0-313-33162-6, ISBN 978-0-313-33162-6.
  93. ^ "BBC". Arhivirano s originala, 25. 9. 2015. Pristupljeno 9. 11. 2018.
  94. ^ a b "UK agents 'worked with NI paramilitary killers'", BBC News, 28. 5. 2015. Pristupljeno 11. 11. 2018.
  95. ^ Thomas G. Mitchell, Native Vs. Settler: Ethnic Conflict in Israel/Palestine, Northern Ireland, str. 55.
  96. ^ Brett Bowden, Michael T. Davis (eds). Terror: From Tyrannicide to Terrorism, str. 234.
  97. ^ "Subversion in the UDR" Arhivirano 7. 10. 2014. na Wayback Machine, cain.ulst.ac.uk. Pristupljeno 11. 11. 2018.
  98. ^ John Eldridge. Getting the Message: News, Truth, and Power. Routledge, 2003. str. 79.
  99. ^ The Cassel Report (2006) Arhivirano 20. 2. 2015. na Wayback Machine, str. 8, 14, 21, 25, 51, 56, 58–65.
  100. ^ The Cassel Report (2006), str. 4 Arhivirano 20. 2. 2015. na Wayback Machine, cain.ulst.ac.uk. Pristupljeno 12. 11. 2018.
  101. ^ The Cassel Report (2006), str. 8 Arhivirano 20. 2. 2015. na Wayback Machine, cain.ulst.ac.uk. Pristupljeno 12. 11. 2018.
  102. ^ "Stevens Inquiry: Key people". BBC News. 17. 4. 2003. Pristupljeno 12. 11. 2018.
  103. ^ "Obituary: Brian Nelson". The Guardian. London, UK. 17. 4. 2003. Pristupljeno 12. 11. 2018.
  104. ^ Clayton, Pamela (1996). Enemies and Passing Friends: Settler ideologies in twentieth-century Ulster. Pluto Press. str. 156.
  105. ^ "NI police colluded with killers". BBC News, 22. 1. 2007.
  106. ^ "Bombshell documentary uncovers Government collusion with loyalist paramilitaries", The Belfast Telegraph, 12. 6. 2015. Pristupljeno 12. 11. 2018.
  107. ^ Houses of the Oireachtas, Joint Committee on Justice, Equality, Defence and Women's Rights (2003). "The Barron Report" (PDF). Oireachtas. str. 135. Arhivirano s originala (PDF), 8. 6. 2011. Pristupljeno 12. 11. 2018.
  108. ^ Smithwick Report
  109. ^ "Irish police colluded in IRA murders". www.bbc.co.uk. 3. 12. 2013.
  110. ^ "Irish police colluded in murders of RUC officers Harry Breen and Bob Buchanan, report finds". www.telegraph.co.uk. 3. 12. 2013.
  111. ^ BBC report on Smithwick Tribunal report, 4. 12. 2013. Pristupljeno 12. 11. 2018.
  112. ^ "Who were the 'Disappeared'?", BBC. Pristupljeno 11. 11. 2018.
  113. ^ Northern Ireland Disappeared Arhivirano 31. 7. 2015. na Wayback Machine, reuters.com. Pristupljeno 11. 11. 2018.
  114. ^ "The Disappeared". Independent Commission for the Location of Victims' Remains. Pristupljeno 11. 11. 2018.
  115. ^ "Disappeared issue 'a festering wound' says McGuinness". BBC News. 5. 11. 2013. Pristupljeno 11. 11. 2018.
  116. ^ "Undercover soldiers 'killed unarmed civilians in Belfast'". BBC. 21. 11. 2014. Pristupljeno 11. 11. 2018.
  117. ^ Michael McHugh. "Amnesty wants probe into British army 'death squad'". Irish Independent. Pristupljeno 11. 11. 2018.
  118. ^ "Book reveals Adams, McGuinness were on British Army death squad hit list". IrishCentral.com. 18. 11. 2013. Pristupljeno 28. 11. 2018.
  119. ^ McKittrick. Lost Lives: The Stories of the Men, Women and Children who Died as a Result of the Northern Ireland Troubles, str. 182.
  120. ^ Raymond Murray. The SAS in Ireland. Mercier Press, 1990. str. 44–45.
  121. ^ Owen Bowcott (21. 11. 2013). "Undercover Northern Ireland soldiers accused of killing unarmed civilians". The Guardian. Pristupljeno 11. 11. 2018.
  122. ^ "Michael McGoldrick, 64, Activist in Ulster, Dies". The New York Times. 6. 4. 2006.
  123. ^ Angelique Chrisafis (5. 8. 2005). "Police hold six over loyalist turf war deaths". The Guardian. London, UK.
  124. ^ "1998: Children die in Drumcree protests". BBC News. 12. 7. 1986.
  125. ^ Dervla Murphy. A Place Apart. Penguin Books, 1978, str. 134.
  126. ^ Sarah Nelson. Ulster's Uncertain Defenders: Protestant Political, Paramilitary and Community Groups and the Northern Ireland Conflict, 1984, Belfast: Appletree Press. str. 126.
  127. ^ Murphy, str. 210.
  128. ^ Jack Holland. Hope Against History: The Course of Conflict in Northern Ireland, 1999, str. 12–13.
  129. ^ a b c "Sutton Index of Deaths: Year of the death". Conflict Archive on the Internet (CAIN). Arhivirano s originala, 14. 7. 2015. Pristupljeno 8. 11. 2018.
  130. ^ David McKittrick, Lost Lives: The Stories of the Men, Women and Children who Died as a Result of the Northern Ireland Troubles. Random House, 2006. str. 1551–54.
  131. ^ Muldoon, Orla T. (2004). "Children of the Troubles:The Impact of Political Violence in Northern Ireland". Journal of Social Issues. doi:10.1111/j.0022-4537.2004.00366.x.
  132. ^ Browne, Brendan (2014). "Navigating Risk: Understanding the Impact of the Conflict on Children and Young People in Northern Ireland". Studies in Conflict and Terrorism.
  133. ^ Brendan O'Leary and John McGarry. The Politics of Antagonism: Understanding Northern Ireland. London: The Athlone Press, 2. izdanje, 1996. str. 12–13.
  134. ^ Simon Cunningham. "Troubles created 500 000 victims says official body", The Irish News, 27. 9. 2011.
  135. ^ "Sutton Index of Deaths: Summary of Organisation responsible". Conflict Archive on the Internet (CAIN). Arhivirano s originala, 21. 7. 2015. Pristupljeno 8. 11. 2018.
  136. ^ a b "Sutton Index of Deaths: Crosstabulations (two-way tables)". Conflict Archive on the Internet. Arhivirano s originala, 24. 3. 2016. Pristupljeno 8. 11. 2018.
  137. ^ "Sutton Index of Deaths: Crosstabulations". Conflict Archive on the Internet. Arhivirano s originala, 24. 3. 2016. Pristupljeno 9. 11. 2018.
  138. ^ "Bloody Sunday victim did volunteer for us, says IRA", The Guardian, 19. 5. 2002.
  139. ^ "Sutton Index of Deaths: 1975". Conflict Archive on the Internet (CAIN). Arhivirano s originala, 14. 5. 2011. Pristupljeno 9. 11. 2018.
  140. ^ Royal Irish Rangers roll of honour Arhivirano 10. 10. 2017. na Wayback Machine, royalirishrangers.co.uk. Pristupljeno 9. 11. 2018.
  141. ^ "Sutton Index of Deaths: Geographical Location of the death". Conflict Archive on the Internet. Arhivirano s originala, 24. 12. 2018. Pristupljeno 9. 11. 2018.
  142. ^ "CAIN: Northern Ireland Society — Security and Defence". Cain.ulster.ac.uk. Arhivirano s originala, 7. 9. 2014. Pristupljeno 9. 11. 2018.

Vanjski linkovi

uredi
 
Commons logo
Commons ima datoteke na temu: Sjevernoirski sukob

Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Sjevernoirski_sukob&oldid=3674189"