Auguste Comte

Auguste Comte (Ogist Kont, Montpellier, 19. januar 1798. - Pariz, 5. septembar 1857.), francuski matematičar, filozof i teoretičar, osnivač sociologije kao moderne, pozitivne, nauke o društvu.

Auguste Comte
Rođenje	(1798-01-19) 19. januar 1798. Montpellier, Francuska
Smrt	5. septembar 1857(1857-09-05) (59 godina) Pariz, Francuska

Auguste Comte je osnivač pozitivizma, filozofskog pravca koji odbacuje svaku metafiziku i uzima iskustvo kao jedini izvor pozitivne spoznaje. Umjesto da se gubi u idealističkim špekulacijama, ljudska misao treba da prijeđe iz teološke i metafizičke faze u filozofsku, tj. pozitivnu; da se posveti proučavanju pozitivno utvrdljivih činjenica, tj. same stvarnosti. Sve nauke, od matematike kao najapstraktnije preko astronomije, fizike, hemije, biologije, konvergiraju prema nauci o ljudskim društvenim odnosima, tj. prema sociologiji. Socijalna fizika dijeli se na socijalnu statiku i socijalnu dinamiku. Statika proučava pojedince, porodicu i društvo, čvrste uvijete egzistencije društva, uvjete ravnoteže društvenog organizma, a dinamika zakone njegova napretka kojemu su pokretač ideje. Praktični cilj sociologije mora biti organizacija društva na principu pozitivne nauke. Comte je prvi mislilac koji je zakone o razvoju ljudskog društva povezao u jedinstven sistem i tako zadao temelje buržoaskoj sociologiji odnosno građanskoj sociologiji. On napredak društva shvata kao kvalitativni razvoj u okviru postoječeg reda, kao evoluciju koja ne zna ni za kakve bitne preobražaje ni revolucionarne skokove u novo kvalitativno stanje. Pojave u društvu kao i njegovi međusobni odnosi, ispituju se prema njihovoj vanjskoj "koegzistenciji i sukcesiji" empiriskim utvrđivanjem i uspoređivanjem. No on ne istražije uzorke koje te promjene rađaju, osnovne pokretačke snage društva, nego samo raščlanjuje okolnosti pod kojima su te pojave nastale, i onda ih povezuje po redu i sličnosti. Političke i ekonomske promjene po njemu nemaju uticaja na društveni proces osim ako s njima nije povezana i moralna metamorfoza individuuma. Zato je zadaća pozitivističke politike da moralno preporodi društvo, da egoizam zamjeni altruizmom. To znači da izmiri antagonizam klasa, u prvom redu radničke klase, takozvanim pozitivnim odgojem. Filozofi pozitivisti trebali bi imati vodeču ulogu u duhovnom životu. Smisao Comteovog pozitivizma u svojim krajnjim društvenim konsekvencama je izgradnja i čuvanje kapitalističkog poretka.

Sociološki metod

Comte je stvarao u periodu kada su u Francuskoj u duhovnoj sferi bila dva dijametralno suprotna stajališta. Prvo stajalište je zastupalo duh, rezultate Francuske revolucije, koja je postulirala univerzalne principe prosvjetiteljstva, tj. da čovjek u svojoj vlastitoj djelatnosti treba samo da se rukovodi svojim vlastitim razumom, te kad on to činio da mu nije potreban nikakav teološki, crkveni autoritet.

Drugo stajalište je bilo stajalište reformacije, kontrarevolucije, a on je podrazumijevao negaciju tekovina Francuske revolucije, mir, red, kao i obnovu teologije uz reprodukciju feudalne aristokratije. Između ova dva stajališta Comte je napravio neku vrstu kompromisa, te njegov koncept socijalnog i socijalističkog metoda predstavlja jednu vrstu kompromisa. Iz ovog kompromisa izradio je konkretan sistem socijalnog pozitivizma, pa je njegov metod prevashodno pozitivističkog karaktera, pa i njegova epistemologija teorijskih spoznaja je u potpunosti pozitivistički objavljena.

On je stvarao u vremenu i prostoru kada primjena nauke postaje novom tehnikom, tako da je socijalnim činjenicama ovladao naučni duh, te spoznaja mora polaziti od tih naučnih činjenica, kao objektivne realnosti, i u tom kontekstu odbacivati sva metafizička, teološka stajališta o samom društvu, jer ovdje su činjenice indikator istine i ništa više.

U svojoj raspravi o kategoriji slobodnog duha Comte je dao definiciju značenja pozitivizma, a ta definicija se, između ostalog, odnosi i na sam njegov socijalistički metod:

“Uzeta najprije u svom najstarijem i najopćijem značenju, riječ "pozitivan" znači realan, nasuprot himeričnom. U tom pogledu ona potpuno odgovara novom filozofskom duhu koji je ovako definiran, zbog toga što se potpuno posvetio istraživanjima koja su istinski pristupačna našoj inteligenciji, neprestano odbacujući nedokučive misterije kojim se on naročito bavio u svom djetinjstvu. U drugom smislu bliskom, ali ipak različitom od predhodnog, osnovni termin ukazuje na kontrast korisnog i jalovog. U filozofiji podsjeća nas to da su sve naše zdrave špekulacije namjenjene neprestanom poboljšanju naših istinskih individualnih i kolektivnih uvjeta, a ne uzaludnom zadovoljenju beskorisne ljubopitljivosti. Prema trećem uobičajnom značenju, taj sretni izraz često se koristi da bi se okvalificirala suprotnost između izvjesnog i nerazgovjetnog. Tako on ukazuje na karakternu sposobnost ovakve filozofije da spontano uspostavlja logičnu harmoniju u ličnosti i spiritualno jedninstvo u čitavoj vrsti umjesto onih beskrajnih sumnji i onih neprekidnih rasprava koje su morale da podstiču stvarni duhovni režim. Četvrto uobičajno značenje je često brkano sa prethodnim u suprostavljanju preciznog i nejasnog. Ovo značenje posjeća na neprekidnu tendenciju istinski filozofskog duha da svagda dostiže stepen preciznosti koji se slaže s prirodom pojava i odgovara zahtjevima naših pravih potreba. Dok je stari način filozofiranja vodio nejasnim mišljenjima, dopuštajući neku neophodnu disciplinu samo zbog stalnog pritiska koji se zasnivao na nadprirodnom autoritetu.“

Dakle prema Comteu i njegovoj konkretnoj disciplini, pozitivizam je ono što je realno, korisno, izvjesno, precizno, afirmativno, relativno, i ono što je kolektivno, socijalno.

Iz ovog određenja pozitivizma, on je izgradio konkretan sociološki metod koji se može definirati kao metod koegzistencije i metod sukcesije. Ova metodologija proizilazi iz njegovog koncepta evolucijskog organicizma. Kada je riječ o metodu koegzistencije onda to podrazumijeva da jedna pojava postoji pored druge. Da te pojave predstavljaju jednu harmoniju, organsko jedinstvo, da se izbjegavaju socijalno klasni antagonizmi, a ovo jedinstvo pojava je zasnovano na socijalnom konsenzusu, tj. da sve individue, kolektiviteti putem konsenzusa prihvataju društvo kao svoj vlastiti zavičaj. Kod Comtea pojam koegzistencije znači negaciju dijalektičke metode i klasnih antagonizama koji određuju historijski tok.

Dakle, ovaj pojam koegzistencije je vezan za postojeći red stvari, njihov mir za evoluciju, a metod sukcesije podrazumijeva proces ali koji je zasnovan na socijalnoj evoluciji, gdje jedna pojava ustupa mjesto drugoj. Dakle, ovdje ne postoje unutrašnja protivrječnost da samoj pojavi, gdje kvantitativni razvoj pojave dovodi do novog kvaliteta, do vlastite negacije, nego sukcesija podrazumijava da jedna pojava nestaje te ustupa mjesto drugoj, jer sve je u uzajamnoj harmoniji i zasnovano je na socijalnom konsenzusu, te nema protivrječnosti klasnog antagonizma. Prisutna je saradnja individua, ako ovaj konsenzus podrazumijeva što se prihvata određeni pravni, politički, moralno-etički, naučni poredak koji osigurava progres-napredak, a on je moguć samo kroz postojeći red stvari, kroz harmoniju. Bilo koja vrsta klasnog antagonizma socijalno-političke revolucije prema Comteu je pogubna za progres i to predstavlja patologiju društva koja se kroz konsenzus nadilazi, jer društvo ide u svoj pozitivni stadij koji prema njemu predstavlja i završetak historije.

Dakle, Comteov socijalistički metod mora se sagledavati i izvesti iz njegove šire teorijske koncepcije, socijalistička teorija društva koja vodi progresu kroz očuvanje postojećeg reda stvari.

Kada je riječ o sociološkim metodama Comte je razradio još četiri metodološka procesa koji se idealno uklapaju u njegovu teoriju pozitivizma. To je metodski postupak posmatranja, eksperimentalna i komparativna metoda. On je ovu komparativnu metodu u svom konceptu filozofije historije razvio u četvrti metodološki postupak kao komparativno-historijski metod.

Koncepcija društva

Komte je smatrao, podijeljen između tekovina Francuske revolucije i kontrarevolucije, tj. reformacije, da je pretpostavka stvaranja novog društva koje će biti utemeljeno na kategoriji osjećajnosti, altruizma, bratstva i ljubavi, da je pretpostavka novog društva transformacija, obnova postojećih duhovnih nauka. Da bi se društvo promijenilo, on polazi od idejne, duhovne, filozofsko-moralne obnove koja će predstavljati nukleus i same sociološke konstitucije društva na novim osnovama. Ovdje je riječ o specijalnoj vrsti Komteovog idealizma, gdje se putem izmjene ideja, morala i njihovog značenja nastoji stvoriti jedan novi eliksir, koji on definira kao pozitivni stadij završetka razvoja i konstitucije čovječanstva.

U ovoj njegovoj filozofiji historije imamo jedno relativno novo teoretsko-filozofsko stajalište, da društvo ne ide samo od prostog ka složenim oblicima u svom historijskom razvoju, već da ti složeni oblici vode jednom složenijem društvu kao takvom. Kada je riječ o njegovom pozitivnom stadiju poimanja kraja historije, Komte zastupa stajalište kosmopolitizma, jedinstva, te pune afirmacije ljudske prirode kao istinske sociološke prirode, gdje će se ostvarivati čovječanstvo, kao vrsta federacije utemeljene na univerzalnom moralu i slobodi kolektiviteta.

Da bi se sve ovo ostvarilo Komte se zalaže prevashodno za reformu filozofije, koja više neće biti utemeljena na sistemu apstraktnih, metafizičkih ideja, već će biti utemeljena na postojećoj društvenoj stvarnosti. On se u potpunosti zalaže za promjenu mjesta, uloge i ciljeva same filozofije, jer filozofija više neće biti spoznaja zbog apstraktne spoznaje, neće biti metafizika koja će se pitati o općim načelima nastanka svijeta, nego će ona postati sredstvo u reformama postojeće društveno stanje. Stoga on ovakvu filozofiju, koja postaje sredstvom transformacije, evolucije, socijalne zbilje definira kao pozitivnu filozofiju koja odbacuje svaku metafiziku, špekulativni idealizam, koja je izravno okrenuta svijetu socijalnih činjenica. Ova pozitivna filozofija ima za zadatak da stvori pozitivnu: politiku, moral, religiju, dakle, pozitivističko društvo u njegovoj cjelini.

Odbacujući iz filozofije metafiziku, Komte je smatrao da su ideje o narodnom suverenitetu, o političkoj liberalnoj demokratiji, o klasnoj borbi, o državi kao moći vladajuće klase, da su ove ideje čiste špekulacije, te da ih treba odbaciti, pa shodno tome, odbacuje ideju liberalizma, tj. slobode individua. Kod njega individua ne postoji, to je čista apstrakcija, rezultat špekulativnog uma. Kod Komtea je inicijalno prisutno jedno sociološko mišljenje da globalne društvene grupe, kolektiviteti imaju glavno značenje, te da su to realni socijalni subjekti u odnosu na lažne apstrakte individua. On daje prednost kolektivitetu, etničkoj pripadnosti, naciji, državi, obitelji, nad životom individue.

Iako se zalagao za izvršenje rekonstrukcije filozofije, da se iz nje izbaci, sistem špekulativnih ideja koje su povezane sa teologijom, ili imaju teološko značenje, dakle da filozofija postane pozitivna nauka koja neće postavljati samo temeljna pitanja o postanku svijeta i čovjekovom mjestu na svijetu, već će davati egzaktne odgovore o konstituciji budućeg društva, putevima i sredstvima, kako promijeniti društvo, filozofija će postati pozitivna nauka, pozitivna politika, pozitivna etika.

On je ipak u svojoj koncepciji historije upao u zamku tradicionalne filozofije, te je stvorio svojevrsnu filozofsku historiju koja se razvija kroz tri razdoblja, tri faze. Ušao je u zamku metafizike, jer njegov koncept historije, nije zbiljski koncept historijskog razvoja, nego je u krajnjem slučaju rezultat spekulativne filozofije uma. On je osobito proučavao historije socijalnih doktrina i postao poznat preko svoje filozofije historije, koja se grana kroz tri faze, a te faze vode napretku.

1. Teološka faza - koja je utemeljena na napadačko-osvajačkoj djelatnosti,

2. Metafizička faza - koja je utemeljena na odbrambenoj aktivnosti.

3. Pozitivna faza - koja je utemeljena na kategoriji rada, pozitivne, evolutivne, praktične naučne djelatnosti.

Ovaj njegov koncept historije kroz tri faze, teološke, metafizičke i pozitivne ujedno predstavlja i metodološko sredstvo, ne samo objašnjenja historije, nego i same antropologije, gnoseologije i epistemologije. On smatra da sa gnoseološko-epistemološkog stajališta i sama naša spoznaja, a ne samo historije polazi kroz ove tri faze, gdje prva teološka faza jesu i prve spoznaje čovjeka, govori o mističnom, teološkom nastanku svijeta i čovjeka. Druga metafizička faza emancipira se od same religije kao teologije te kroz sistem svjetovnih, špekulativnih ideja daje nam određena racionalno-umna, mada metefizička objašnjenja svijeta života. Treća faza predstavlja vrhunac razvoja ljudske misli koja je motivirana u samoj nauci, a ta nauka nam pokazuje putokaze i sredstva ozbiljenja našeg društvenog života na samim principima i načelima racionalnosti.

On prvu fazu sagledava kao razvojni proces, kao drugu stranu ili oblik profiliranja same religijske svijesti. U ovoj fazi imamo tri faze:

1. Animističku -gdje su ljudi vjerovali da u prirodi kao i u socijalnoj zbilji, vladaju duše umrlih, duše predaka. Ovo je inicijalna religijska kapsula spoznaje svijeta i života, jer za svaku stvar, biljku, životinju postoji duša putem koje se objašnjava materijalna tvar.

2. Politeizam - vjerovanje da društvom i prirodom upravlja više bogova, više uzroka.

3. Da bi politeizam postao monoteizam, gdje će ljudi putem jednog Boga objašnjavati svoj vlastiti nastanak i nastanak svijeta kao takvog.

Sa monoteizmom nastupa drugo razdoblje, metafizičko, a to je i razdoblje kako teoloških, tako i spekulativnih ideja, jedna priprema za samu nauku. Ovdje je bitno naglastiti da sva tri razdoblja, faze historije Komte među prvim sociološkim misliocima uočava fundamentalni značaj religije, ali ne religije kao transcendentalne kategorije, rego religije koja ima praktično sociološko značenje, koja vrši sintezu harmonizacije, koja ima i organizacijski princip u svijetu socijalnog života. To na mnogim mjestima pokazuje, kako je religijski način promišljanja svijeta, kako su religijska prava i sankcije imale odlučujuće uloge u stvaranju socijalnog konsenzusa, za funkciju društva kao novog organizma druge vrste.

U pozitivnoj fazi, a to je prema njegovom mišljenju kraj historije, gdje će dominantno mjesto i ulogu imati prirodne i socijalne nauke koje će racionalizirati cjelokupan svijet života, koji će biti utemeljen na pozitivnom moralu i pozitivnoj religiji.

U pozitivnom stadiju on definiše tri oblika vladavine:

1. Materijalna vladavina - koja pripada industrijalcima, finansijerima, zemljoposjednicima, ali najviše finansijerima u vremenu i prostoru kada se finansijski kapital odvaja od industrijskog kapitala i kada bankari imaju odlučujuće značenje za kapitalističku ekspanziju.

2. Intelektualna vladavina - nju čine naučnici najvećeg kalibra, poput Kopernika, Galileo Galileija, Đordana Bruna itd. Ako je Komte postulirao da će nauka vladati društvom, pozitivnim stadijem on je onda pravovremeno uočio razvojne tendencije odnosa kapitala koji vodi racionalizaciji, ali i parcijalizaciji svijeta i života, te se on zalaže za treći oblik vladavine u pozitivnom stadiju a to je

3. Moralna preobrazba - vladavina univerzalnih etičkih principa kojima je dato sekularno obilježje ili značenje, ali oni su u krajnoj konsekvenci preparirana kršćansko-katolička etika, jer on vladavinu nauke u pozitivnom stadiju sagledava kao vlast katoličke crkve, na čelu sa papom, s time što papu zamjenjuje naučnik koji ima slična ovlaštenja i ustrojstvo.

Kada je riječ o građanskom društvu, Komte je uočio da sve veća društvena i tehnička podjela rada vodi parcijalizaciji same ličnosti, a ondje gdje se dijeli rad, dijeli se i čovjek. Ovako podijeljena ličnost na svoje parcijalne uloge, profesije vodi egoističnom parcijalnom interesu. Komte buržoasko individualno liberalno građanstvo definira kao egoizam, gdje su ličnosti suprostavljene, gdje je univerzalni moral ugrožen, te da bi se uspostavili univerzalni etički principi on se zalaže za reafirmaciju same obitelji, obiteljskog morala, gdje će žena (majka) čija priroda još nije inficirana egoizmom biti u potpunosti nosilac ovog pozitivističkog morala utemeljenog na altruizmu. Ovu altruističku zadaću Emanuel Kant daje i proleterijatu, koji će u uzajamnoj povezanosti i saradnji sa industrijalcima biti skup organiziranja društva na naučnim tekovinama.

Njegov svijet pozitivnog pozitivizma do kojeg dolazi sociološkom evolucijom, progresom, uvažavanjem reda i rada nije klasno-antagonistički utemeljen, već Komte predviđa međusobnu saradnju svih klasa i slojeva koja će biti uspostavljena u njihovom zajedničkom zahtjevu za progresom. U novom pozitivnom društvu postavljeno je i privatno vlasništvo i klasni odnosi. Neke od socijalnih antagonizama nastaju usljed društvene i tehničke podjele rada pri čemu je čovjek raspolučen i obavlja samo jednu funkciju nauštrb svojih stvaralačkih mogućnosti i koje nastoji prevladati kroz funkciju same države.

Zadatak države je prema njegovu mišljenju da koordinira, objedini parcijalne funkcije, uloge, jer kroz ovu koordinaciju se suprostavlja i kontrola države nad socijalnom zbiljom. Njegovo stajalište u ordinirajućoj ulozi države nad parcijalnim funkcijama preuzeto je od Aristotela, a stajalište da država ima političku moć kontrole preuzeo je od Thomasa Hobbesa. On državu nije posebno razmatrao, mada se po svojim funkcijama, vidi da Komte razlikuje državu od društva.

Kod njega je država prevashodno teritorijalna, geografski organizirana, utemeljena na etnosu, vojsci i policiji, jedno uprošteno ali fundamentalno određenje države. Da bi kolektiviteti imali uvida u pozitivno društvo u cjelini, ono će biti načinjeno od država sa manjim etnosom, države koje će brojati od milion do tri miliona stanovnika, kao Belgija, Holandija i sl.

Kada je riječ o pozitivnom društvu, federalistički koncept je taj gdje će nauka, a ne politika imati dominirajuću ulogu u integraciji čovječanstva. On nauci daje organizatorsku svrhu da izvrši integraciju društva, a onda pozitivizam zaboravlja primarni, epistemološki, naučni princip, tj. spoznajnu zadaću nauke.

Djela

• Kurs pozitivne filozofije
• Kurs pozitivne politike (Système de politique positive; 1851 - 1854.)
• Program naučnog rada potrebnog za reorganizaciju društva (Plan de traveaux scientifiques nécessaires pour réorganiser la société; 1822.)

Također pogledajte

• Savremena filozofija
• Pozitivizam
• Herbert Spencer

Vanjski linkovi

• Opširnija biografija i djela
• Grob Augustea Comtea