Wikipedia

Narodno pozorište u Beogradu

pozorište u Beogradu

Narodno pozorište u Beogradu se nalazi na Trgu republike, na uglu Vasine i Francuske ulice, u centru grada. Osnovano je 1868. godine, a u sadašnju zgradu, na mjestu tadašnje Stambol kapije, uselilo se 1869. godine. U okviru njega funkcionišu umjetničke jedinice: opera, balet i drama, a predstave se odigravaju na Velikoj sceni i Sceni Raša Plaović. Danas predstavlja jednu od najreprezentativnijih i najznačajnijih kulturnih institucija Srbije.

Narodno pozorište u Beogradu

Naziv

uredi

Na spomen ploči u samom pozorištu piše: Ovaj dom, namenjen Srbskom narodnom pozorištu u Beogradu... Godine 1900. u novosadskom listu Pozorište se ovo pozorište naziva Kraljevsko srpsko narodno pozorište u Beogradu, a nešto kasnije 1908. Srpsko kraljevsko narodno pozorište, zatim 1920. opet Kraljevsko Srpsko Narodno Pozorište. Između 1920-23. se konačno ustalilo ime Narodno pozorište u Beogradu i to ime nosi do danas. Iz naziva je nestao pridjev srpsko jer je Petar Karađorđević postao prvi kralj Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, a Beograd je samim tim postao glavnim gradom i ostalih naroda, pa je i ova kulturna institucija postala, po takvoj politici, nadnacionalna i pripadala je svima.

  •  
    Spomen ploča o osnivanju pozorišta: ...Srbskom narodnom pozorištu u Beogradu..., 1869. godine
  •  
    Plakat za 15. izvođenje predstave Koštana, 1908. godine. Naziv je: Srpsko kraljevsko narodno pozorište
  •  
    Kraljevsko Srpsko Narodno Pozorište, 1920. godine
  •  
    Narodno pozorište u Beogradu, 1923. godine

Osnivanje

uredi
 
Nekadašnji izgled zgrade pozorišta

Od 1842. godine, postojala je želja da se u Beogradu osnuje stalno profesionalno pozorište. Iako su prvi pokušaji u tom smijeru propali, Srbsko narodno pozorište u Beogradu je ipak osnovano 1868. godine. Ono je najpijre bilo smješteno na privremenoj lokaciji u tadašnjoj Kosmajskoj ulici 51, u gostionici Kod engleske kraljice. Za adaptaciju ovog prostora bio je postavljen arhitekta Aleksandar Bugarski. Na ovoj lokaciji, 22. novembra 1868. godine, Srbsko narodno pozorište je imalo svoju prvu predstavu - izvedena je predstava Đurađ Branković Karolja Obernjaka. Taj se datum danas slavi kao Dan pozorišta. Narodno pozorište se na ovoj lokaciji zadržalo godinu dana. Predstave su igrane i u magacinu Carinarnice (Teatar na Đumruku), u salama hotela (Teatar Kod jelena), u Kneževoj pivari, u hotelu Srpska kruna i kafani Kod engleske kraljice.

Zalaganjem Odbora Ljubitelja narodne prosvete i Pozorišnog odbora organizovano je prikupljanje dobrotvornih priloga: Aleksandar Karađorđević priložio je 1.000, a kapetan Miša Anastasijević 500 dukata, dok je Vlada Kneževine Srbije poklonila zemljište na Zelenom Vencu i novčani iznos od 2.000 dukata. Iako je pozorišno zdanje na Zelenom Vencu započeto 1852. godine, prema projektu italijanskog arhitekte Josipa Kasana, od ove namjere se odustalo zbog podvodne prirode tla. Ovaj graditeljski neuspjeh odložio je uspostavljanje prvog srbijanskog pozorišta za gotovo dvije decenije.

Podizanjem Narodnog pozorišta na uglu Vasine i Francuske ulice i realizacijom Josimovićevog Plana regulacije varoši u šancu iz 1867. godine stvoreni su uslovi za formiranje danas glavnog beogradskog trga, Trga republike. [1]

Zgrada

uredi
 
Pozorišna sezona 2018-19. se slavi kao jubilarna 150. godišnjica od osnivanja pozorišta i izvođenja prve predstave. Prilikom proslave obnove Trga Republike, 8. septembra 2019, i zgrada pozorišta je imala posebna-svečana osvjetljenja
 
Pozorište noću

1868. godine dogodilo se drugo gostovanje Srpskog narodnog pozorišta iz Novog Sada u Beogradu. Tada knez Mihailo Obrenović, oduševljen novosadskim glumcima, donosi historijsku odluku o gradnji novog i stalnog zdanja beogradskog teatra. U dogovoru sa Državnim savetom 12. marta 1868. knez Mihailo je odlučio da se pozorišna zgrada podigne na državnom, ranije turskom zemljištu kod Stambol kapije, gdje je istog dana počelo rušenje turskih kuća na tom terenu. Posebna simbolika odabira lokacije za njeno podizanje dodatno je naglašena ugrađivanjem dijelova porušene Stambol kapije u temelje pozorišnog zdanja. Ova brzina govori o odlučnosti da Beograd dobije stalnu pozorišnu ustanovu. Knez je zahtijevao da zgrada bude završena do 15. oktobra iste godine. O značaju koji je podizanje ovog objekta imalo u svijesti srpskog naroda govori i to da je čitav trg ispred građevine dobio ime Pozorišni trg, preuzimajući od nekadašnje Velike pijace (danas Studentskog trga) značenje glavnog beogradskog trga. Narodno pozorište zamišljeno je i realizovano kao reprezentativna građevina na kojoj je autor pokazao visoko poznavanje principa tada vladajućeg akademizma. Odnosom masa, horizontalnom i vertikalnom podjelom fasada, kao i odabirom građevinskih i dekorativnih elemenata, opći izgled zdanja upućivao je na sličnosti sa čuvenim milanskim pozorištem La Scala, koje je sagrađeno dvadesetak godina ranije. Naročitu pažnju arhitekta Bugarski posvetio je oblikovanju fasade orijentisane prema trgu. Središnji rizalit glavne fasade završen je trokutnim timpanonom u zoni krova, dok je horizontalna podjela ostvarena istaknutim podionim vjencima. U prizemlju se isticao trem, iznad kojeg je, u visini prvog kata, bila terasa sa ukrasnom ogradom.

Knez je pozvao Jovana Đorđevića da i u Srbiji osnuje stalno pozorište. Prihvativši poziv kao čast i izazov, upravnik sa sobom odvodi i pola novosadskog ansambla, sedam godina poslije nastanka SNP-a. Kada je knez Mihailo ubijen 29. maja, pripreme su neko vrijeme zastale. Namjesništvo je htjelo da se započeto kao knežev amanet dovede do kraja. Obrazovan je Pozorišni odbor čija je briga bila zidanje zgrade i formiranje trupe. Aktom ustupljenja od 17. juna 1868, kneževi zakoniti nasljednici sestra Petrija Bajić i sestrići Teodor i Mihailo Nikolić određuju da se Narodnom pozorištu izda suma od 6500 dukata shodno obećanju blaženoupokojenog knjaza. Temelj pozorišne zgrade je postavljen 18. augusta, u prisustvu maloljetnog Kneza Milana i namjesnika. Mitropolit beogradski Mihailo je posvetio vodicu, pozdravnu riječ je održao predsjednik Pozorišnog odbora Filip Hristić, potom je spuštena i uzidana povelja.

Iste godine Pozorišni odbor je zakupio privatnu kuću sveštenika Sušića da formirana trupa održava u njoj predstave, dok se zgrada ne završi. U toj kući je 10. novembra (po starom kalendaru) izvedena prva predstava, komad Karolja Obernjika "Đurađ Branković". Prije predstave je izvedena "Srpska uvertira" kompozitora Dragutina Reša, a uvodnu riječ o pozorišnoj umjetnosti, dramskoj književnosti i dotadašnjim dramskim predstavama kod Srba, održao je književnik Milorad Šapčanin. Prema projektu arhitekte Aleksandra Bugarskog zgrada je završena 1869. godine, a 30. oktobra iste godine izvedena je i prva predstava - Posmrtna slava kneza Mihaila koju je za tu priliku napisao Đorđe Maletić. U toj predstavi u ulozi kneza Mihaila je bio Ducman, učitelj jahanja u Vojnoj akademiji. Prvih nekoliko decenija rada Narodnog pozorišta obilježili su: Aleksa Bačvanski (1832—81.), Adam Mandrović (1839—1912.), Milka Grgurova-Aleksić (1840—24.), Toša Jovanović (1845—93.), Ilija Stanojević (1859—1930.), Milorad Gavrilović (1861—1931.), Sava Todorović (1862—1935.) i drugi.[2]

Unutrašnjost

uredi
 
Unutrašnjost pozorišta

Rješenje unutrašnjosti prvog zdanja bilo je ostvareno na osnovu posredno prihvaćenih italijanskih modela, koji su u prvi plan isticali uređenje i udobnost gledališta. Posebna pažnja bila je ukazana ukrašavanju kraljevske lože draperijama, krunom i prijestolom nabavljenim u bečkim umjetničkim radionicama. Tavanice i parapeti loža bili su obloženi raskošnim gipsanim ukrasom sa pozlatom, dok je svečanoj atmosferi samog gledališta doprinosila svjetlost lustera sa stotinu svijeća. Poseban segment pozorišnog dekora predstavljale su slikane scenske zavjese, izrađene prema nacrtima najznačajnijih domaćih slikara, koje su same po sebi predstavljale svojevrsna umjetnička djela. Osvjetljenje pozornice i čitavog pozorišta obezbjeđivala je plinska stanica, smještena u napuštenoj Kara-džamiji, na uglu Dositejeve ulice i Braće Jugovića. Stalna potreba za uljepšavanjem najpopularnijeg beogradskog zdanja toga doba realizovana je kroz brojne prepravke i dorade prvobitne unutrašnjosti. Tako je već 1905. godine izvedeno i novo dekorativno slikarstvo na sceni, gledalištu i u foajeu. Prema nacrtima Dragutina Inkiostrija Medenjaka, prvog srpskog dekorativnog slikara koji je svojim talentom ukrasio brojne beogradske palače, izrađene su dekoracije inspirisane motivima iz narodne umjetnosti, ornamentike i tradicije.

Obnove zgrade

uredi
 
Unutrašnjost pozorišta
 
Unutrašnjost pozorišta

Od izgradnje, zgrada je prošla kroz više obnova: 1870, 1912-22, 1965. i konačno, 1986-89. godine. Najznačajnije rekonstrukcije su one iz 1922. i 1989. godine.

1912-22.

uredi

Nedovoljno veliki prostor pozornice, kao i niz tehničkih poteškoća, doprinijeli su da obnova započne 1912. godine, ali je zbog Balkanskih ratova, a kasnije i Prvog svjetskog rata nekoliko puta prekidana, ponovo započeta 1919. te završena tek 1922. godine. Za radove je bio zadužen arhitekta Josif Bukavac. Prema zamisli arhitekte, pročišćenost i harmoničnost prvobitne zgrade zamjenjena je naglašeno neobaroknim izgledom fasada, čiju ulaznu partiju ističu dvije ugaone kule za stepeništa. Tom prilikom, unutrašnjost zdanja dodatno je ukrašen ukrasnim i gipsanim radovima na zidovima gledališta i ulaznog hola, kao i slikanim dekoracijama koje je na tavanicama izveo ruski slikar Stjepan Fjodorovič Kolesnikov. Zanimljivo je da se umjetnik, iako odgojen u tradiciji ruskog akademskog realizma, opredijelio za kompoziciju zasnovanu na principima barokne ukrasne umjetnosti. Bogatim bojama i izrazitom minucioznošću u izradi, Kolesnikov je tavanicu gledališta oslikao klasičnim antičkim temama – Talija na kvadrigi i Bahanal, mitološke fantazije, koje slave pozorište kao hram umjetnosti.

1941.

uredi

Naredna rekonstrukcija pozorišne zgrade usljedila je 1940. godine, ali je zbog rušenja gledališta i pozornice u bombardovanju Beograda 6. aprila 1941, do realizacije došlo tek krajem te godine. Iste godine je i obnovljena. Prema zamisli arhitekata Gojka Todića i Dragana Gudovića, građevina je u potpunosti izmijenila izgled. Izuzev profilisanog krovnog vijenca, sa glavnog pročelja je skinuta sva dotadašnja ukrasna plastika. Ovakav izgled pozorište je zadržalo i tokom naredne rekonstrukcije 1965. godine, kada su preuređeni i ulazni hol, gledalište i orkestarski prostor pod rukovodstvom arhitekte Nikole Šercera. Za vrijeme okupacije, tadašnji direktor Narodnog pozorišta Jovan Popović je stavio ovu instituciju u službu okupacionog i kvinsliškog režima.

1986-89.

uredi

Najzanimljivija i najznačajnija obnova zgrade nacionalnog teatra, realizovana u periodu od 1986. do 1989. godine, otvorila je polemiku među stručnom i širom javnosti o pitanju da li zgradi treba vratiti izvorni izgled ili obrise iz 1922. godine. Ipak, obnovljen je izgled objekta iz vremena njegove prve rekonstrukcije i dograđen zastakljeni tehnički aneks u zadnjem dijelu građevine prema projektu arhitekata Slobodana Drinjakovića i Ljubomira Zdravkovića. Taj izgled je zgrada zadržala do danas. Prilikom ovih radova, prema zamisli arhitekte Milana Pališaškog, obnovljen je u potpunosti vjerodostojan ambijent unutrašnjosti s ciljem da se potvrde vizuelne i simbolične vrijednosti starog teatra. U vestibilu je postavljen kip kneza Mihaila, rad Enrica Pazzija iz 1872. godine, a slikana kompozicija Kolesnikova na tavanici rekonstruisana je na osnovu sačuvanih originalnih nacrta.

Zbog svojih kulturnih, istorijskih, arhitektonskih, urbanističkih, umjetničkih i estetskih vrijednosti, Narodno pozorište u Beogradu utvrđeno je za kulturno dobro od velikog značaja 1983. godine. Na ovu obnovu je utrošeno 4,5 milona dolara. Renovirana zgrada Narodnog pozorišta svečano je otvorena 15. oktobra 1989. godine. [3]

Drama

uredi
 
Scena iz predstave Koštana, 17. juna 2019.
 
Kraj predsatve Koštana, 17. juna 2019.

Istoriju drame Narodnog pozorišta u Beogradu se može vremenski podijeliti na četiri faze: 1868-1914., 1918-41., 1945.-91., i od 1991. do današnjih dana. Karakteristično za prve decenije postojanja Narodnog pozorišta je da su predstave imale uglavnom samo premijeru i dvije-tri reprize, dok su samo rijetki, izuzetno popularni komadi, imali i desetak izvođenja. Režija, u današnjem smislu te riječi, skoro nije ni postojala. Situacija se popravila tek pred Prvi svjetski rat kada dolazi Aleksandar Ivanovič Andrejev, školovani reditelj, koji režiju, a i kvalitetu predstava uopće, postavlja na jedan viši nivo.

Početke domaćeg stvaralaštva u Narodnom pozorištu obilježile su uglavnom tragedije i dramski prikazi inspirisani srednjovjekovnom i novijom historijom kao što su, na primer, Smrt Uroša V Stefana Stefanovića, Miloš Obilić (Boj na Kosovu) Jovana Subotića, Hajduk Veljko Jovana Dragaševića. Izvodili su se i tzv. komadi s pjevanjem poput dramatizacija proze Stevana Sremca Zone Zamfirove i Ivkove slave, a najpopularniji i najgledaniji od svih, Koštana Borisava Stankovića, prvi je put prikazana 1901. godine te je do današnjih dana ostala kultna predstava.

Od istaknutih srpskih autora naročito se ističu mladi Branislav Nušić i Jovan Sterija Popović, tada već prepoznati domaći klasici, ali i umjetnici kao što su Simo Matavulj, Svetozar Ćorović, Vojislav Jovanović Marambo, Milivoj Predić, Laza Kostić, Milovan Glišić i drugi.

Od svjetskih ostvarenja koja su obilježila prvu fazu postojanja Narodnog pozorišta ističu se djela Sofokla, Šekspira, Ostrovskog, Kalderona, Molijera, Rasina, Šilera i mnogih drugih.

Nakon Prvog svjetskog rata i dalje se igra klasični repertoar. Od svjetskih pisaca izvode se George Bernard Shaw, Luigi Pirandello, John Galsworthy i drugi, dok domaći repertoar čine Jovan Sterija Popović, Branislav Nušić, koji stiču izrazitu popularnost, Milutin Bojić, Borisav Stanković, Ivo Vojnović, Milan Begović, Ivan Cankar, Todor Manojlović i drugi. U to vrijeme među publikom je popularan i takozvani bulevarski repertoar, naročito francuski laki komadi.

Kada je riječ o režiji, dominiraju školovani srpski i ruski reditelji i glumci-reditelji.

U periodu od 1945. do početka pedesetih godina 20. vijeka izvode se predstave s jasnom političkom porukom, a prevladava tzv. socijalistički realizam. Od početka pedesetih godina taj politički uticaj se gubi te dolazi do svojevrsne liberalizacije, što dovodi do toga da glavnu riječ u radu Pozorišta ponovo imaju umjetnici i umjetnost.

Sedamdesete i osamdesete godine obilježile su predstave po djelima Borislava Mihajlovića Mihiza, Aleksandra Popovića, Miroslava Krleže, Ljubomira Simovića, Jovana Hristića, Velimira Lukića i drugih. Izvodi se i savremena svjetska dramaturgija, a nosioci savremene domaće dramaturgije su Siniša Kovačević, Vida Ognjenović, Jelena Kajgo, Miloš Nikolić, Stevan Pešić i drugi.

Tokom 2015-18. Drama Narodnog pozorišta je dobila preko 100 nagrada. Neke od predstava ovog pozorišta su Velika Drama, Važno je zvati se Ernest, Bolivud, Bizarno, Bela kafa, Dama s kamelijama, Balkanski špijun, Antigona... [4]

Opera

uredi

U Operi Narodnog pozorišta su angažovani prvakinje, prvaci, solistkinje i solisti. Među prvakinjama su Dragana del Monako, Jadranka Jovanović, Sofija Pižurica.

Nagrada Narodnog pozorišta

uredi

Narodno pozorište kao nagradu dodjeljuje Plaketu Narodnog pozorišta.

Galerija

uredi

Reference

uredi
  1. ^ Историјат. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link)
  2. ^ Историјат - Нови театар. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link)
  3. ^ Историјат - Реконструкција зграде. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link)
  4. ^ Историјат - Драма. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link)
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Narodno_pozorište_u_Beogradu&oldid=3210568"