Memluci

Memluci su (arapski: مملوك,(Memluk), "onaj koji je u posjedu - rob", se također u bosanskom jeziku prevodi sa Memluk) bili vojska sastavljena od bivših robova koji su prešli na Islam. Vremenom su postali snažan vojni faktor u islamskoj državi, posebno u Egiptu, Levantu, Iraku i Indiji. Koliko je ta vojna jedinica osnažila u svom daljem razdoblju govori i činjenica da su pripadnici memlučke vojske jednom momentu kroz razdoblje svog postojanja, prisvojili razne titule u islamskom Halifatu (Emir, beg) od koje je najveća Halifa, te su preuzeli vlast nad Egiptom i Sirijom. Taj period vladavine se naziva "Memlučki sultanat" (1250. - 1517.) Poznati su po tome što su odbili navalu Mongola i borili se protiv Krstaša. Bili su raznolikog porijekla, zavisno od vremenskog razdoblja i geografskog položaja, a najviše ih je od drevnih Kipčak Turaka.

Prvi memluci

Prvi memluci su služili u službi Abasidskih halifa krajem 9. vijeka u Bagdadu. Memlučka jedinica je nastala na ideji prethodnog sistema jedinice Gulami, koje je oformio halifa Al-Mutasim (833. - 842.) godine. Do kraja 9. vijeka, Memluci su postali dominantni u vojsci. Jedna jedinica je bila oformljena od zarobljenih Turaka, koji su dobili funkciju halifine tjelesne straže. Međutim, sukob između Memluka i stanovnika Bagdada naveo je halifu Al-Mutasima da se preseli u grad Samaru, ali to nije dovelo do smirivanja tenzija; halifa Al-Mutavakil je ubijen od strane nekih memlučkih vojnika.

Korištenje memlučkih vojnika su dali vladaru trupe koje nisu imale veze sa bilo kojom vlašću. Lokalni ne-memlučki ratnici su bili često više lojalni svojim plemenskim šeicima i njihovoj porodici, nego sultanu ili halifi. Memluci su bili trupe koje se nisu mogli urotiti protiv vladara, i koji su mogli lako biti kažnjeni ako su pravili probleme, što ih je činilo velikim vojnim sredstvom. Memluci su zarobljavani i kupovani kao djeca, a zatim trenirani u vojnim kampovima i davano im je islamsko obrazovanje da bi se osigurala njihova lojalnost halifi. Abasidi su ih zarobljavali uglavnom u područjima Kavkaza (narodi Čerkezi i Gruzijci) i narodi u okruženju Crnog mora i Kipčak turaka. To su bili zarobljenici nemuslimanskog porijekla.

Nakon raspada Abasidskog carstva, Memluci, su postali osnovna vojna snaga u islamskom svijetu. U Fatimidskom Egiptu tako su postojali Memluci porijeklom iz Armenije, Bizantije i Sudana. Moćni vezir Badr al-Jamali je bio memluk armenskog porijekla. Za vrijeme Salahudina, moć Memluka se pojačavala sve dok nisu postali vladari vladajući kao Memlučki sultanat.

Socijalni status

Memlučki konjanici, rano 16. stoljeće

Memluci su kupovani ili zarobljavani još dok su bili mladi, i bili su smješteni u kasarnoj unutar zamka u Kairu. Zbog njihovog posebnog socijalnog statusa i njihove stroge obuke, oni su bili osobe od povjerenja. Njihova obuka se sastojala od striktnog vojnog i vjerskog obrazovanja koje im je pomoglo da postanu "dobri konjanici i borci". Nakon obučavanja, oni su bili otpušteni, ali su još uvijek bili jako vezani za onoga ko ih je otkupio. Društveni napredak i dalje obrazovanje memluka je zavisilo od njegovog vlasnika.

Memluci su bili ponosni na svoje robovsko porijeklo, govorili su arapski jezik i bili su poštovani od svojih vlasnika egipćana. Oni su stekli divljenje i ugled i imali su titulu "istinskih čuvara Islama". Mnogi su na njih gledali kao "blagoslov muslimanima od Allaha". Koliko je njihov status u Egiptu bio visok govori i činjenica da su mnogi slobodni egipćani sebe davali u otkup da postanu memluci. Memluci su slijedili kodeks ponašanja koji se nazivao "Furusija". To je kodeks koji je uključivao moralne i vojne sposobnosti kao što su hrabrost, velikodušnost, zatim konjičke sposobnosti, streljaštvo i liječenje rana.

Za vrijeme obuke bili su smješteni u garnizonima i uglavnom su trošili vrijeme družeći se međusobno. Njihova zabava je podrazumijevala takmičenja iz vojnih vještina kao što je streljaštvo i međusobne borbe, koje su se održavale najmanje jednom sedmično. Iako nakon obuke više nisu bili robovi, kao vojnici su morali služiti sultanu. Bili su pod njegovom direktnom komandom. Sultan je imao najveću jedinicu memluka, a namjesnici (emiri) su imali manje jedinice pod svojim zapovjedništvom. Mnogi memluci su zbog svojih vojnih uspjeha bili postavljani na položaje vojnih zapovjednika, međutim, njihov položaj nisu mogli naslijediti njihova djeca, što je bio običaj u to vrijeme. Vremenom je njihov status ojačao i bili su usko vezani za postojeće strukture vlasti.

Egipat

Glavni članak: Memlučki sultanat

Prvi memluci u Egiptu

Ahmad ibn Tulun je bio turski memluk čiji je otac bio poslan kao dar za Abasidskog halifu al-Mamuna (815. - 816.). Ahmad ibn Tulun je poslan u Egipat 868. godine kao namjesnik guvernera Abasida, ali preko diplomatskih intriga i vojne moći, on je upravljao samostalno kao najstariji memlučki vladar u Egiptu. Njegova vladavina je kratko trajala, a Egipat su ponovo zauzeli Abasidi 904. godine.

U narednim stoljećima, Egipat je bio pod kontrolom raznih vladara, posebno Fatimida. Za vrijeme njihove kontrole, hiljade memlučkih službenika i stražara su zauzimali visoke položaje, uključujući i položaj guvernera Damaska. Ovo povećanje njihovog uticaja zabrinulo je arapske vladare, što je nagovjestilo eventualni uspon Memlučkih sultana.

Memlučko osvajanje Tripolija 1289.

Porijeklo memlučkog sultanata u Egiptu vodi od kurdske Ejubijske dinastije koje je osnovao Salahudin al-Ayyub 1174. godine. Do 1189. godine, nakon zauzimanja Jerusalema, Salahudin je konsolidovao kontrolu nad Bliskim istokom. Nakon Salahudinove smrti, počela je borba njegovih sinova za vlast, Salahudinov brat Al-Adil je 1200. godine uspio osigurati kontrolu nad cijelim carstvom pobijedivši ili ubivši svoju braću i nećake. Ova borba oko vlasti se nastavila Al-Adilovom smrću 1218. godine i smrću njegovog sina Al-Kamila 1238. godine.

Francuski napad i memlučko preuzimanje

Glavni članak: Bahri dinastija

U junu 1249. godine, tokom sedmog krstaškog rata, Francuzi na čelu sa Lujem IX su prodrli u Egipat i zauzeli Dumjat (Damietta). Egipatske trupe su se povukle a halifa je pogubio više od 50 vojnih generala zbog dezerterstva. Nakon smrti egipatskog sultana Saliha Ejuba, njegovu funkciju je nakratko preuzeo njegov sin Muazam Turanshah, a zatim njegova supruga Shajar Al-Dur. Ona je preuzela kontrolu uz memlučku podršku i pokrenula kontranapad. Komadant Bejbers Bundukdari pobjeđuje Luisovu vojsku koja predugo odužuje povlačenje i biva zarobljena. U martu 1250 godine su je razmjenili za 400.000 lira (150.000 nikada nije plaćeno). Politički pritisak za muškim vladarom je natjerao Shajar da se uda za memlučkog komandanta Ejbeka koji je poslije toga ubijen. Vlast nakon toga preuzima komandant Sejfudin Kutuz. On je osnovao prvi Memlučki sultanat i dinastiju Bahri. Regimenta kojom je zapovjedao Sejfudin Kutuz, novi vladar, je bila sastavljena većinom od Kipčak Turaka.

Memluci i Mongoli

Kada je mongolska vojska na čelu sa Hulagu kanom zauzela Bagdad i krenula prema Siriji, memlučki emir Baibar je napustio Damask i krenuo za Kairo, gdje ga je čekao sultan Kutuz. Nakon zauzimanja Damaska, Hulagu kan je tražio od Kutuza predaju Egipta ali je Kutuz njegovog izaslanika ubio i mobilizirao svoju vojsku. Kada je mongolska vojska napustila Siriju, njegov poručnik Kitbuk, koji je bio zadužen za vojsku od 18.000 ljudi, se vratio u Egipat. Čuvši za to, Kutuz je pokrenuo vojsku i sukobio se sa Kitbukom blizu rijeke Orontes, zarobio ga i pogubio. Nakon ove velike pobjede, Kutuz je ubijen od strane memlučkih zavjerenika. Rečeno je da je Baibar, koji je preuzeo vlast, učestvovao u atentatu.

Vladavina

U doba najvećih širenja pod memlučkom vladavinom, granice Egipta bile su, na zapadu, libijska pustinja, sve do Barke, na jugu - Nubija do Masave, na sjeveru - Sredozemno more, sirijske granice išle su na istok ka Eufratu do Der az- Zora preko Rake, na jug - do arapske stepe, na sjever do gorja Taurusa. Obje zemlje graničile su jedna s drugom na Sinaju, a bile su odijeljene Crvenim morem. Nad svetim mjestima u Meki i Medini, sultani su, ponajviše, vršili vrhovnu vlast. Prva zadaća mamelučkih sultana bila je da učvrste carstvo. Njihovi najopasniji protivnici, Mongoli-Tatari pod Hulagom, bili su 1260. god. potučeni kod Ain Džaluta u Siriji, križari uništeni od sultana Bejbarsa, Kalauna, Halila, a ostatak alijevaca i Asasina Bejbars je učinio neškodljivim. Vladavina je, konačno, bila učvršćena.

Memlučka arhitektura

Pogledati dio članka Arhitektura Memluka

Osmanlijska prevlast

Crtež memluka iz 1779.

Nakon pobjede nad Tatarima i Timurlenkovog odlaska, morala se politika sultana usredotočiti na borbu sa sve jačim Osmanlijama. Borba se odlagala zbog stvaranja tampon- država s obje strane. Kait-begova politika odgodila je kraj, ali su vladari, koji su došli iza njega, bili slabi. Vlast mamelučkih sultana izgubila je na strogosti, oni su sami oslabili u dugim borbama, a njihove financije su rastrojene uslijed neumjerenog korištenja koje nije odgovaralo njihovim raspoloživim sredstvima i nedostatnog poreskog sistema, koji je, kasnije, velikim zemljišnim posjednicima pružao mogućnost da izmaknu porezima. Stoga se nije moglo dugo odupirati Osmanlijama, pogotovo su vojsku onesposobljavali nedisciplina mamelučkih vođa i slabosti njihovog poljskog topništva. Dobro opremljene tvrđave nisu se obranile od Osmanlija, te su pale zbog izdaje. Sultan Kansuhguri bio je 1516. god. potučen kod Merdž Dabika (u alepskoj pokrajini) i ubijen. Time je sultanu Selimu bio otvoren put u Egipat i u šestomjesečnoj obrambenoj borbi morao je podleći zadnji sultan Tumanbaj, koji je obješen na Bab Zuvejli u Kairu. Jedan dio velikih emira, kao i halifa, odvedeni su u Carigrad. Halifat je prestao sam od sebe, pošto se nije imenovao novi halifa, sultan od Carigrada postao je "prvi" vladar Islama. I zaštita svetih mjesta automatski je prešla na njega. Institucija "Memluka" se zadržala i pod Osmanlijskom vladavinom ali u drugoj formi (Janjičari)

Nezavisnost od osmanlija

1768. godine, sultan Ali Bej El-Kebir je proglasio nezavisnost od osmanlija, međutim osmanlije su slomile otpor i vratile pobunjene teritorije pod svoju upravu. U tom periodu se javljaju novi memlučki regruti sa područja Gruzije.

Napoleon je porazio memlučke trupe u bici "kod piramida" u napadu na Egipat 1798. godine. Nakon dolaska francuskih trupa 1801, memluci su nastavili svoju borbu za nezavisnost, ovaj puta protiv Velike britanije i Osmanlija. 1803. godine memlučki vladar piše pismo ruskom ambasadoru i traži da Rusija posreduje u mirovnom pregovoru sa osmanlijskim sultanom u kome su tražili da im se dopusti da se vrate u svoju rodnu zemlju Gruziju. Ruski ambasador je odbio posredovanje jer se Rusija bojala političke moći memluka u Gruziji nakon povratka. 1805. godine narod Egipta se digao na pobunu, i memluci su pokušali da osvoje vlast, međutim radi nekih unutrašnjih razmirica to ne uspijevaju. 1805 godine memluci nekoliko puta pobjeđuju osmanlije i u Junu iste godine Muhamed Ali, tadašnji vladar egipta pristaje da vlast preda memlucima. Ta primopredaja vlasti nikada nije stupila na snagu opet radi unutrašnjih sukoba među klanovima. Muhamed Ali je zadržao vlast.

Kraj memlučke vladavine u Egiptu

Muhamed Ali, tadašnji vladar Egipta je 1. marta 1811, pozvao sve vodeće vladare memluka u njegovu palatu na proslavu dana pobjede nad Arapskim pokretom nezavisnosti. Između 600 i 700 memluka je paradiralo u blizini Al-Azab kapije, gdje su ih dočekale trupe Muhameda Alija u zasjedi i pobili skoro sve. Taj događaj se naziva Masakr kod dvora.

U sedmici koja je slijedila, pobijeni su na stotine memluka širom Egipta. Samo u Utvrdi Kairo ubijeno je oko 1000, u periodu koji slijedi, širom Egipta pobijeno je oko 3.000 memluka zajedno sa njihovim porodicama.

Uprkos velikim naporima Muhameda Alija da pobije sve memluke u tom periodu, ipak se dosta njih spašava i bježi u današnji Sudan i formiraju državu zvanu Dunkula u Senar pokrajini.

Tadašnji sultan Senar pokrajine izvještava Muhameda Alija da ne može istjerati memluke, nakon čega Muhamed Ali šalje 4000 vojnika koji zauzimaju Sudan i pripajaju ga Egiptu.

Memluci pod zapovjedništvom Napoleona

slika"memlučki napad" od De Goje,1814

Posljednja poznata jedinica Memluka je bila pod zapovjedništvom Napoleona. Koristio ih je u dosta vojnih pohoda, čak je i Napoleonova "Imperijalna garda" imala memlučku jedinicu.

Napoleonov poznati tjelesni čuvar je bio memluk po imenu Rustem Raza, koji je kupljen u Egiptu. Mamluci su se borili u poznatoj bici na Austerlicu u Decembru 1805 u kojoj je Napoleon pobjedio.

Lista memlučkih vladara

"Memlučki mač",koji dobijaju oficiri Američke vojske, izrađen po uzoru na memlučke mačeve

Također pogledajte

Reference

"Povijest Islama", Mustafa Spahić
"Leksikon Islama", Merkez Smajlagić"
"The Mamluks", James Waterson (eng.)
"The Mamluks 1250-1517", Osprey, Men at arms series, 259.

Nedovršeni članak Memluci koji govori o historiji treba dopuniti. Dopunite ga prema pravilima Wikipedije.

Commons logo

Commons ima datoteke na temu: Memluci