Kurganska hipoteza
.
Kurganska hipoteza (poznata i kao Kurganska teorija, Kurganski model, Stepska teorija) je jedan od najraširenijih prijedloga za identifikaciju Praindoevropske domovine iz koje su se raširili indoevropski jezici u Evropu i dijelove Azije.[1] To predpostavlja da su narodi Kurganskih kultura u Pontskim stepama sjeverno od Crnog mora bili prvi govornici Praindoevropskog jezika.[2] Naziv je izveden iz ruske riječi kurgan (курга́н), za tumulus ili grobnu humku.
Osobine uredi
Marija Gimbutas je, koristeći sintezu arheologije i lingvistike, teoriju prvi put formulisala 1950. god. uvodeći i termin Kurganske kulture za grupu kultura na prostoru stepa, uključujući i Jamna kulturu i njene predhodnice:
- Dnjestar-Bug kultura (6. milenijum)
- Samara kultura (5. milenijum): domestikacija konja.
- Khvalynsk kultura (5. milenijum)
- Dnjepar–Don kultura (5.- 4. milenijum)
- Sredny Stog kultura (sredina 5. do sredine 4. milenijuma)
- Maikop kultura–Dereivka (sredina 4. do sredine 3. milenijuma): kultura sa prvim pokazateljima početka Bronzanog doba.
- Jamna kultura (kultura grobnih jama): Sama za sebe predstavlja jedan raznoliki kulturni horizont razgranat čitavim Pontskim stepama od sredine 4. do 3. milenijuma)
- Usatovo kultura (kasni 4. milenijum)
Navedene kulture prošle su razvojni put od mezolita (lovci - sakupljači), neolita (stočarstvo), do eneolita (upotreba bakra), da bi stvorile kulturu podijeljenu u četiri sfere:[3]
- Društvena - osnovu je činio patrijarhalni rod, koji je u potrazi za novim ispašama i prostorima postao čvrsta i borbena organizacija. Njihovi kultovi i obredi, odnosno religijski sistem u cjelini, bio je drukčiji od onog koji su razvili neolićani. Važnu je ulogu igrao kult predaka i u vezi sa njim, kult mrtvih. Sahrane su obavljane u kurganima, veoma često sa nasutim materijalom iznad (tumuli) odnosno u jamnim grobovima gdje su tijelima bila savijana koljena i oblagana ili bojena crvenim okerom, ponekad i sa više grobova u pojedinim kurganima, često dodatno iskopani. Značajno je da su se u grobovima nalazile i ritualne žrtve (goveda, svinje, ovce, koze i konji). Unutar roda je došlo i do izdvajanja obrtničkog sloja društva, posebno metalurga.[4]
- Tehnološka - metalurška produkcija i proizvodnja metalnog oruđa i oružja (sjekira i bodež),
- Ekonomska - nomadsko stočarstvo (goveče, ovca, koza), domestikacija konja i njegova upotreba kao tegleće i jahaće životinje, upotreba kola sa točkovima. Poznavali su i zemljoradnju ali manjem obimu. Neke su zajednice koristile i ralo sa zapregom (goveče)
- Materijalna - korištenje dekorativnih prstenova od plemenitih metala zajedno s koštanim diskovima i koštanim kopčama te učestala upotreba vrpčastog ukrasa na keramici.[5]
Širenje uredi
Početkom 3. milenijuma kultura se proširila cijelim stepskim prostorom i istočnom Evropom, stvarajući nove kurganizirane kulture. Proces se odvijao u tri talasa ekspanzije:
- Prvi talas, iz perioda Kurgan I, je ekspanzija od Volge do Dnjepra, stvarajući koegzistenciju Kurgan 1 i Cucuteni–Tripolje kulture. Posljedice ove ekspanzije osjetile su se na Balkanu i duž Dunava do Vinčanske kulture u Srbiji i Lengyel kulture u Mađarskoj.
- Drugi talas, sredinom 4. milenijuma pne, rezultirao je oko 3000. god stvaranjem Kulture vrpčaste keramike, Baden kulture i Kulture kuglastih amfora, i upadom Imdoevropskih jezika u Evropu.
- Treći talas, 3000–2800 pne, sa pojavom karakterističnih grobnih jama na prostoru današnje Rumunije, Bugarske, Mađarske i Gruzije, te nestankom Cucuteni kulture. Davne 1898. godine danski arheolog Sophus Müller prvi je pojavu ukopa pod humkom razlučio od dotad poznatih skandinavskih i zapadnoevropskih dolmena i ostalih megalitnih grobnica te ga pripisao novom, migratornom stanovništvu[6][7]
Krećući se u raznim pravcima, doneseći svoju kulturu i jezik[8] stanovništvo kurganskih kultura razaralo je postepeno same osnove neolitskih zajednica. Ponekad je to bilo mješanje i asimilacija a najčešće uništavanje čitavih populacija. Američki antropolog David W. Anthony, u prilog kurganskoj teoriji, smatra da su stepski narodi u susretima sa drugim populacijama imali izrazitu prednost jer su:
- imali jaku rodovsku organizaciju, ratnički nastrojenu,
- koristili su konja kao jahaću i tegleću životinju
- upotrebljavali su točak na dvokolicama i kolima na četiri točka
Literatura uredi
- J.P. Mallory, Indoevropeizacija atlantske evropr, Oxford, 2013, s.17–40
Reference uredi
- ^ Diplomski rad Mentor: doc. dr. sc. Boško Marijan Teorije o doseljenju Indoeuropljana -Sveučilište u Osijeku Filozofski fakultet
- ^ Mentorica: Jasna Šimić - Seobe Indoeuropljana: Korijeni modernih jezika, Sveučilište u Osijeku Filozofski fakultet
- ^ James P. Mallory - INDOEUROPLJANI - zagonetka njihova podrijetla[mrtav link]
- ^ "Borivoj Čović: OD BUTMIRA DO ILIRA - Kultovi sa Mediterana". Kulturno naslijeđe, Sarajevo, 1976. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ^ Ramona Felinger - INDOEUROPEIZACIJA U ARHEOLOŠKOM I LINGVISTIČKOM KONTEKSTU, SVEUČILIŠTE U ZAGREBU, FILOZOFSKI FAKULTET, Odsjek za arheologiju, Zagreb, 2018
- ^ David W. Anthony - Kako su bronzanodobni jahači oblikovali današnji svijet
- ^ David W. Anthony - Konj, točak i jezik
- ^ Wolfgang Haak i grupa autora - Masovne migracije iz stepe bile su izvor Indoevropskih jezika u Evropi