Badenska kultura

Badenska kultura je eneolitska kultura koja je od 3600. do 2800. godine pne, bila rasprostranjena u srednjoj i jugoistočnoj Evropi.^[1] Smatra se dijelom jednog mnogo većeg arheološkog kompleksa koji uključuje kulture na ušću Dunava (Ezero kultura-Černavoda III) i Troade)^[2]. U kurganskoj hipotezi Marije Gimbutas,^[3] badenska kultura se smatra indoevropeiziranom.^[4]

Rasprostranjenost i istraživanja uredi

Njeni materijalni ostaci najčešći su u Moravskoj, Mađarskoj, Slovačkoj i istočnoj Austriji, i djelimično u Njemačkoj i Švicarskoj, sjevernoj Hrvatskoj i sjevernoj Srbiji.

Badensku kulturu nazvao je prema mjestu Baden kod Beča austrijski historičar Oswald Menghin. Prvu monografiju napisao je 1956. godine J. Banner.^[5]

Hronologija uredi

Badenska kultura razvija se u zapadnokarpatskoj dolini iz kasne lenđelske kulture. Postoji nekoliko teorija o njenom porijeklu: Němejcová-Pavuková podržava poligenetsko porijeklo, uključujući i jugoistočne elemente prenijete iz bugarske ezero-kulture ranog bronzanog doba (Ezero, slojevi XIII-VII) i kulturu ČernavodaIII/Cotofeni. Prema Ecsedy, badenska kultura otprilike je istovremena s ranoheladskim periodom (EH II) u Tesaliji, prema Parzinger sa slojem IV nalazišta Sitagroi. Baden je otprilike istovremen s kasnom kulturom polja sa žarama i ranom kulturom vrpčaste keramike. Poznate su sljedeće faze ove kulture: Balaton-Lasinja (lasinjska kultura), Baden-Boleráz, postboleráz (rani, Fonyod/Tekovský Hrádok, i kasni, Červený Hrádok/Szeghalom-Dioér prema Veri Němejcovoj-Pavukovoj), te klasični Baden.

Keramika Badenske kulture

Metalni proizvodi

Naselja uredi

Sastojala su se od zemunica i poluzemunica. Posepenim prelaskom na poljoprivredu, nomadski način života se postepeno napušta. Grade se naselja na visokim obalama rijeka ili na manjim uzvišenjima u ravničarskim oblastima, bez utvrđenja. Grade se veće nadzemne kuće, sa više prostorija i sa više faza obnavljanja i rekonstrukcije.^[6]

Keramika uredi

Osnovno obilježje keramike su sjajno i crno polirane površine. Prisutne su šolje sa lukovičastim recipientom, bikonične zdjele, elipsoidne posude (Fischbutte), vretenaste i kruškolike amfore, vrčevi s visokim trakastim drškom i izduljenim cilindričnim vratom i čitav niz novih varijanata pehara i šolja. Ukrašavaju se motivom urezane zvijezde, a na dubljim posudama nalazi se ornament riblje kosti itd. Ukrasi su izrađivani urezivanjem, ubadanjem ili plitkim kanelurama, a kasnije i bijela inkrustacija. Antropomorfna plastika pojavljuje se samo u ranoj fazi kulture dok kasnije potpuno iščezava.^[7]

Pokapanje uredi

Poznati su i paljevinski i kosturni ukopi. U Slovačkoj i Mađarskoj, spaljeni ostaci obično su stavljani u antropomorfne žare (Slána, Ózd-Center). U mjestu Nitriansky Hrádok pronađena je i skupna grobnica. Također je pokapana i stoka. Do sada je jedino poznato groblje rane faze Boleráz u mjestu Pilismárot u Mađarskoj koji je sadržavao nekoliko primjeraka keramike ukrašene brazdastim urezivanjem.

Ekonomija uredi

Nomadsko badensko stanovništvo bavilo se prvenstveno stočarstvom (svinje, koze) i djelimično poljoprivreda u početku, kasnije sve više. Badenska kultura jedna je od najranijih u srednjoj Europi koja poznaju kola s točkovima. Sama kola još nisu arheološki pronađena, ali postoje ukopi parova goveda za koje se smatra da su vukli kola. Također je poznato mnogo keramičkih modela kola na četiri točka.

U proizvodnji bakarnih predmeta takođe se pojavljuju novi oblici među kojima su karakteristične velike masivne krstaste sjekire i sjekire sa jednim sječivom i cjevastim dodatkom.

Lista eneolitskih kultura uredi

Jamna	Ruske stepe	3300 pne	2600 pne
Vrpčasta keramika	Evropa	2900 pne	2350 pne
Baden	Srednja Evropa	3600	2800
Amfore	Evropa	3400 pne	2800 pne
Kostolac	Podunavlje, Balkan	3250	3000
Vučedol^[8]	Podunavlje, Balkan	3000	2400
Zvonasti pehari	Širom Evrope	2800	1800

Izvori uredi

J. P. Mallory, "Baden Culture", Encyclopedia of Indo-European Culture, Fitzroy Dearborn, 1997.
Dimitrijević, Težak-Gregl, Majnarić-Pandžić, poglavlje "Badenska kultura" (u knjizi "Prapovijest"), Zagreb 1998.

Reference uredi

^ "Neolitsko doba, Strana 16". Arheološki leksikon -Zemaljski muzej, Sarajevo. Pristupljeno 9. 2. 2019.
^ "Nikola Tasić - Eneolitske kulture centralnog i zapadnog Balkana". Beograd, 1995. Pristupljeno 9. 2. 2019.
^ Gimbutas, Marija (1997). Kurganska kultura i Indo-evropeizacija Evrope. Institute for the Study of Man. str. 316.
^ Aleksandar Bulatović - Posljedice kulturne interakcije na etničke promjene
^ Badenska kultura
^ Badenska kultura
^ Hrvatska enciklopedija - Badenska kultura
^ "Amra Terzić: Vučedolska kultura u Bosni i Hercegovini". Katedra za arheologiju, Filo zofski fakultet Sarajevo , Sarajevo, 2012. Pristupljeno 9. 2. 2017.

Commons ima datoteke na temu: Badenska kultura

[Leksikon-1] "Neolitsko doba, Strana 16". Arheološki leksikon -Zemaljski muzej, Sarajevo. Pristupljeno 9. 2. 2019.

[EneolitT-2] "Nikola Tasić - Eneolitske kulture centralnog i zapadnog Balkana". Beograd, 1995. Pristupljeno 9. 2. 2019.

[3] Gimbutas, Marija (1997). Kurganska kultura i Indo-evropeizacija Evrope. Institute for the Study of Man. str. 316.

[4] Aleksandar Bulatović - Posljedice kulturne interakcije na etničke promjene

[5] Badenska kultura

[6] Badenska kultura

[7] Hrvatska enciklopedija - Badenska kultura

[Vučedol-8] "Amra Terzić: Vučedolska kultura u Bosni i Hercegovini". Katedra za arheologiju, Filo zofski fakultet Sarajevo , Sarajevo, 2012. Pristupljeno 9. 2. 2017.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]