Historija nauke u Švedskoj

Historija Švedske
Historija Švedske
	Hronologija historije Švedske:
	Prahistorija (~ 12.000 p. n. e.–1050 n. e.)
	Srednji vijek (1050–1250)
	Vrijeme Folkunga (1250–1389)
	Kalmarska unija (1389–1520)
	Kraljevina Švedska (1521–1611)
	Švedsko carstvo (1611–1721)
	Doba slobode (1719–1772)
	Period kralja Gustava (1772–1809)
	Unija Švedske i Norveške (1809–1866)
	p; r; u;

Historija nauke u Švedskoj opisuje švedsku hstoriju nauke te švedske istraživače i pronalazače.

Botaničar Carl von Linné jedan je od najpoznatijih švedskih naučnika u historiji. Otac je savremenog sistema biljnih i životinjskih vrsta. Među drugim istaknutim švedskim naučnicima kroz historiju bili su Olaus Rudbeck, Carl Wilhelm Scheele, Emanuel Swedenborg, Jacob Berzelius, Anders Jonas Ångström, Anders Celsius, Svante August Arrhenius i Hannes Alfvén. Također, među značajnije naučnike u Švedskoj bili su i ekonomisti Eli Heckscher, kao i Bertil Ohlin koji su razvili modernu trgovinsku teoriju, kao i ekonomista Gunnar Myrdal. Nekoliko Šveđana djelovali su kao ugledni inženjeri ili izumitelji. Među njima su Alfred Nobel, pronalazač dinamita i osnivač Nobelove nagrade, kao i Christopher Polhem, John Ericsson, Gustaf Erik Pasch, Carl Edvard Johansson, Sven Gustaf Wingqvist, Gustaf de Laval i Carl Munters. Ukupno 28 Nobelovih nagrada dodeljeno je Šveđanima, od čega 17 za naučne radove.

Historija

1700-te

Švedska kraljevska akademija nauke i umjetnosti formirana je 1739. godine po zapadnoevropskom modelu. Njegov cilj bio je razviti znanje iz matematike, prirodnih nauka, ekonomije, trgovine kao i korisnih umjetnosti. Među prvim članovima akademije bili su Carl von Linné, Anders Celsius, Anders Johan von Höpken i Christopher Polhem. Sadašnju strukturu akademije stvorio je 1820. godine hemičar Jöns Jakob Berzelius.

1900-te

Matematika i prirodne nauke

Okeanograf Vagn Walfrid Ekman objavio je 1902. važnu disertaciju o uticaju vjetra na površinske okeanske struje, zajedno sa efektom "Coriolise". Spirala koja se desi kao rezultat uticaja vjetra nazvao je Ekmanova spirala.^[1]^[2] Na prelazu iz 18. u 19. vijek pojavljuje se i matematičar Erik Ivar Fredholm koji je osnovao modernu teoriju integralnih jednačina. Njegov članak iz 1903. u "Acta Mathematica" smatra se jednim od glavnih znamenitosti u razvoju teorije funkcionalne analize. U ovom periodu pojavljue se i Bertil Lindblad (1895-1965), istaknuti švedski astronom.

Filozofija i društvene nauke

Među najznačajnijim švedskim filozofima 20. vijeka bili Axel Hägerström i Ingemar Hedenius.

Švedsko istraživanje danas

Švedska troši najveći procenat BDP-a na istraživanje i razvoj od svih država. Časopis "Ekonomist" nazvao je švedski istraživački rad pretjerano visokim troškom. Od kraja 20. vijeka, Švedska je izdala i jedan od najvećih svjetskih patenata po glavi stanovnika. Švedski univerziteti kao što su "Karolinska Institutet", "Uppsala universitet", "Lunds universitet", "Handelshögskolan vid Göteborgs universitet" i "Handelshögskolan i Stockholm" često su visoko rangirani na međunarodnim rang listama najpoznatijih univerziteta u svijetu.^[3]

Prikaz naučnih dostiguća švedskih naučnika

^[4]

1201: gradnja tvrđave "Kalmar"
1652: Olaus Rudbeck otkrio limfni sistem
1661: Johan Palmstruch u banki "Palmstruch" počeo štampati prvi novac
1697: Christopher Polhem gradi laboratoriju za proučavanje jednostavnih mašina
1700: Christoffer Polhem improvizira valjak, uključujući i valjak koji proizvodi metalne dijelove sa profilima
1716: Emanuel Swedenborg opisuje leteće plovilo teže od vazduha
1730: Georg Brandt otkriva element kobalt
1733: Anders Celsius objavljuje svoja zapažanja polarne svjetlosti
1734: Emanuel Swedenborg izdaje rad "Opera philosophica et mineralia" u tri djela
1735: Carl von Linné objavljuje "Systema naturae" i kreira klasifikacioni sistem za sva živa bića
1738: Peter Artedi (1705–1735), posthumno predstavljena ihtiologija sa sistematskom klasifikacijom
1739: Carl von Linné započinje sa stvaranjem "Švedske kraljevske akademije nauka i umjetnosti"
1742: Anders Celsius izmislio "temperaturnu skalu"
1751: Axel Fredrik Cronstedt otkrio nikl
1762: Samuel Klingenstierna dobija nagradu od ruske akademije nauke
1770: Anders Johan Lexell opisuje kratkotrajnu kometu
1770: Johan Gottlieb Gahn i Carl Wilhelm Scheele otkrivaju da je fosfor ključna komponenta skeleta
1774: Johan Gottlieb Gahn otkriva hemijski element mangan
1774: Carl Wilhelm Scheele otkriva elemente: kisik, barij i mnoge druge supstance
1774: Torbern Bergman izdao "Essay of Electric Attractions"
1778: Peter Jacob Hjelm u elementarnom obliku izdvojio molibden
1778: Torbern Bergman uradio prvu dubinsku analizu mineralne vode
1794: Johan Gadolin otkrio hemijski element itrij
1802: Anders Gustaf Ekeberg otkrio hemijski element tantal
1803: Wilhelm Hisinger i Jacob Berzelius otkrivaju hemijski element cezij
1817: Johan August Arfwedson otkriva hemijski element litij ali ga ne uspijeva izolirati
1820: Jacob Berzelius je bio svjetski dominantan hemičar uvodeći mnoge današnje hemijske koncepte
1821: Elias Magnus Fries izdaje "Systema Mycologicum" koji postaje standardni rad o gljivama
1831: Nils Gabriel Sefström ponovo otkriva hemijski elemet vanadij
1833: John Ericsson pravi motor na vazduh koji generiše pet konjskih snaga
1836: John Ericsson pronalazi i patentira propeler sa vijkom
1839: Carl Gustaf Mosander pronalazi hemijske elemente lantan, erbij i terbij

Dobitnici Nobelove nagrade

Ukupno je 31 osoba, odnosno 28, dobilo Nobelovu nagradu. Ragnar Granit, Nelly Sachs i Hans von Euler-Chelpin su naturalizovani Šveđani.

Dobitnici Nobelove nagrade naučnika iz Švedske su:

Tomas Lindahl (hemija) 2015,
Tomas Tranströmer (književnost) 2011,
Arvid Carlsson (fiziologija ili medicina) 2000,
Alva Myrdal (mir) 1982,
Sune Bergström (fiziologija ili medicina) 1982,
Bengt I. Samuelsson (fiziologija ili medicina) 1982,
Kai Siegbahn (fizika) 1981,
Torsten Wiesel (fiziologija ili medicina) 1981,
Bertil Ohlin (ekonomija) 1977,
Eyvind Johnson (književnost) 1974,
Harry Martinson (književnost) 1974,
Gunnar Myrdal (ekonomija) 1974,
Ulf von Euler (fiziologija ili medicina) 1970,
Hannes Alfvén (fizika) 1970,
Ragnar Granit, rođen u Finskoj, tadašnji dio Rusije (fiziologija ili medicina) 1967,
Nelly Sachs, rođena u Njemačkoj (književnost) 1966,
Dag Hammarskjöld (mir) 1961. (posthumno),
Pär Lagerkvist (književnost) 1951,
Arne Tiselius (hemija) 1948,
Erik Axel Karlfeldt (književnost) 1931. (posthumno),
Nathan Söderblom (mir) 1930,
Hans von Euler-Chelpin, rođen u Njemačkoj (hemija) 1929,
Theodor Svedberg (hemija) 1926,
Karl Manne Siegbahn (fizika) 1924,
Hjalmar Branting (mir) 1921,
Carl Gustaf Verner von Heidenstam (književnost) 1916,
Gustaf Dalén (fizika) 1912,
Allvar Gullstrand (fiziologija ili medicina) 1911,
Selma Lagerlöf (književnost) 1909,
Klas Pontus Arnoldson (mir) 1908,
Svante Arrhenius (hemija) 1903.

Reference

^ Ekman, V. W. 1905. On the influence of the Earth's rotation on ocean currents. Arch. Math. Astron. Phys., 2, 1-52.
^ "Ekman spiral" (PDF). empslocal.ex.ac.uk. Pristupljeno 16. 11. 2017.
^ "QS World University Rankings® 2016-2017". topuniversities.com. Pristupljeno 16. 11. 2017.
^ Bunch, Bryan. & Alexander Hellemans (2004). The History of Science and Technology. New York: Houghton Mifflin. ISBN 0-618-22123-9

Literatura

Friborg, Göran (2002). Svenska tekniker 1620-1920: Om utbildning, yrken och internationell orientering. Working paper 2002·14. Stockholm: Institutet för studier av utbildning och forskning.
Frängsmyr, Tore (2004). Svensk idéhistoria: bildning och vetenskap under tusen år. 1000-1809. Stockholm: Natur och kultur. ISBN 9789127095458

Vanjski linkovi

Službeni sajt Švedske kraljevske akademije nauke i umjetnosti

[1] Ekman, V. W. 1905. On the influence of the Earth's rotation on ocean currents. Arch. Math. Astron. Phys., 2, 1-52.

[2] "Ekman spiral" (PDF). empslocal.ex.ac.uk. Pristupljeno 16. 11. 2017.

[3] "QS World University Rankings® 2016-2017". topuniversities.com. Pristupljeno 16. 11. 2017.

[4] Bunch, Bryan. & Alexander Hellemans (2004). The History of Science and Technology. New York: Houghton Mifflin. ISBN 0-618-22123-9

[1]

[2]

[3]

[4]