Wikipedia

Nobelova nagrada za fiziku

Nobelova nagrada za fiziku (švedski: Nobelpriset i fysik) jedna je od Nobelovih nagrada koju svake godine dodjeljuje Švedska kraljevska akademija nauka. Dodjeljuje se onima koji su dali najveći doprinos čovječanstvu u oblasti fizike. Jedna je od pet Nobelovih nagrada koje su uspostavljene po oporuci Alfreda Nobela 1895,[2] a dodjeljuju se od 1901; ostale su Nobelova nagrada za hemiju, književnost, mir te fiziologiju ili medicinu. Prva Nobelova nagrada za fiziku dodijeljena je Nijemcu Wilhelmu Conradu Röntgenu "za izuzetan rad na otkriću X-zraka". Kriterije i prijedloge za dodjelu ove nagrade određuje Nobelova fondacija i općenito se smatra jednom od najprestižnijih nagrada na svijetu koju fizičari mogu dobiti. Ovo je tradicionalno prva nagrada koja se dodjeljuje u Stockholmu svakog 10. decembra, na dan Nobelove smrti.

Nobelova nagrada za fiziku
LokacijaStockholm
DržavaŠvedska
Nagrada11 miliona švedskih kruna (2023)[1]
Prvi put dodijeljena1901; prije 123 godina (1901)
Trenutno nagrađeniJohn Hopfield i Geoffrey Hinton (2024.)

Nagrada se sastoji od medalje uz diplomu i certifikat za novčanu nagradu. Prednja strana medalje prikazuje isti profil Alfreda Nobela koji je prikazan i na medaljama za hemiju i književnost.

Do 2024, nagradu je dobilo ukupno 226 pojedinaca.[3]

Pozadina

uredi
 
Tri nobelovca za fiziku. Prvi red D-L: Albert A. Michelson (laureat iz 1907.), Albert Einstein (laureat iz 1921.) i Robert A. Millikan (laureat iz 1923.).

Alfred Nobel je u svojoj posljednjoj oporuci naveo da njegovo bogatstvo treba iskoristiti za stvaranje niza nagrada za one koji daju "najveću korist čovječanstvu" u oblastima fizike, hemije, mira, fiziologije ili medicine i književnosti.[4] Iako je Nobel napisao nekoliko testamenta tokom svog života, posljednji je napisan godinu dana prije njegove smrti i potpisan je u Švedsko-norveškom klubu u Parizu 27. novembra 1895.[5][6] Nobel je ostavio 94% svoje ukupne imovine, 31 milion švedskih kruna (2,9 miliona dolara, ili 2,7 miliona eura 2023.), da ustanovi i dodijeli pet Nobelovih nagrada.[7] Zbog skepticizma oko testamenta, Storting (Norveški parlament) ga je odobrio tek 26. aprila 1897.[8][9] Izvršioci njegove oporuke bili su Ragnar Sohlman i Rudolf Lilljequist, koji su osnovali Nobelovu fondaciju kako bi se brinuli o Nobelovom bogatstvu i organizirali nagrade.

Članovi Norveškog Nobelovog komiteta koji su trebali dodijeliti Nagradu za mir imenovani su ubrzo nakon usvajanja testamenta. Uslijedile su druge organizacije koje su dodijelile nagrade: Institut Karolinska 7. juna, Švedska akademija 9. juna i Kraljevska švedska akademija nauka 11. juna.[10][11] Nobelova fondacija je tada uspostavila smjernice za dodjelu nagrada. Godine 1900, novostvoreni statut Nobelove fondacije proglasio je kralj Oskar II.[9][12] Prema Nobelovoj volji, Kraljevska švedska akademija nauka bi dodijelila nagradu za fiziku.[12]

Također pogledajte

uredi

Reference

uredi
  1. ^ "The Nobel Prize amounts". The Nobel Prize. Arhivirano s originala, 20 July 2018. Pristupljeno 29 September 2023.
  2. ^ "Full text of Alfred Nobel's will". NobelPrize.org (jezik: engleski). Pristupljeno 21. 11. 2019.
  3. ^ "All Nobel Prizes in Physics". The Nobel Foundation. Arhivirano s originala, 25 July 2018. Pristupljeno 3 October 2023.
  4. ^ "History – Historic Figures: Alfred Nobel (1833–1896)". BBC. Arhivirano s originala, 27 December 2019. Pristupljeno 3 May 2015.
  5. ^ Ragnar Sohlman: 1983, Page 7
  6. ^ von Euler, U.S. (6 June 1981). "The Nobel Foundation and its Role for Modern Day Science". Die Naturwissenschaften. 68 (6). Springer-Verlag. str. 277–281. doi:10.1007/BF01047469.
  7. ^ "Nobel's will". Nobel.org. Arhivirano s originala, 15 August 2018. Pristupljeno 4 May 2015.
  8. ^ "The Nobel Foundation – History". Nobelprize.org. Arhivirano s originala, 9 January 2010. Pristupljeno 3 May 2015.
  9. ^ a b Agneta Wallin Levinovitz: 2001, Page 13
  10. ^ "Nobel Prize History –". Infoplease.com. 13 October 1999. Arhivirano s originala, 26 April 2013. Pristupljeno 3 May 2015.
  11. ^ Encyclopædia Britannica. "Nobel Foundation (Scandinavian organisation) – Britannica Online Encyclopedia". Britannica.com. Arhivirano s originala, 14 May 2013. Pristupljeno 3 May 2015.
  12. ^ a b "Nobel Prize Arhivirano 29. 4. 2015. na Wayback Machine" (2007), in Encyclopædia Britannica, accessed 15 January 2009, from Encyclopædia Britannica Online:

    After Nobel's death, the Nobel Foundation was set up to carry out the provisions of his will and to administer his funds. In his will, he had stipulated that four different institutions—three Swedish and one Norwegian—should award the prizes. From Stockholm, the Royal Swedish Academy of Sciences confers the prizes for physics, chemistry, and economics, the Karolinska Institute confers the prize for physiology or medicine, and the Swedish Academy confers the prize for literature. The Norwegian Nobel Committee based in Oslo confers the prize for peace. The Nobel Foundation is the legal owner and functional administrator of the funds and serves as the joint administrative body of the prize-awarding institutions, but it is not concerned with the prize deliberations or decisions, which rest exclusively with the four institutions.

Vanjski linkovi

uredi
 
Commons logo
Commons ima datoteke na temu: Nobelova nagrada za fiziku
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Nobelova_nagrada_za_fiziku&oldid=3658897"