Nobelova nagrada za književnost
Nobelova nagrada za književnost (švedski: Nobelpriset i litteratur) nagrada je koju Švedska kraljevska akademija nauka dodjeljuje svake godine još od 1901. Dodjeljuje se književnicima iz bilo koje države svijeta a koji su prema švedskom industrijalcu i utemeljitelju nagrade Alfredu Nobelu proizveli u oblasti književnosti najbolje djelo idealističkih tendencija (švedski: den som inom litteraturen har producerat det mest framstående verket i en idealisk riktning). Iako se ponekad pojedini radovi autora navode kao posebno vrijedni pažnje, Nobelova nagrada za književnost se zasniva na cjelokupnom opusu autora. Švedska kraljevska akademija nauka odlučuje laureata između nominiranih kandidata za nagradu a ime laureata objavljuje početkom oktobra. Jedna je od pet Nobelovih nagrada koje je utemeljio Alfred Nobel oporukom iz 1895. Ponekad se dodjela nagrada odloži za narednu godinu. Nije dodijeljena 2018. godine, ali su u 2019. godini dodijeljene nagrade za dva laureata.
| Nobelova nagrada za književnost | |
|---|---|
 Proglašenje dobitnika Nobelove nagrade za književnost 2008. | |
| Lokacija | Stockholm, Švedska |
| Prvi put dodijeljena | 1901. |
| Službeni veb-sajt | www |
Pozadina
urediAlfred Nobel je u svom posljednjem testamenu naveo namjeru da se njegov kapital koji je stekao tokom života kao industrijalac i pronalazač koristi za utemeljenje niza nagrada za one koji daju najveću korist čovječanstvu u fizici, hemiji, fiziologiji ili medicini, književnosti i doprinosu svjetskom miru.[1][2] Iako je Nobel sastavio nekoliko oporuka za života, posljednja je napisana nešto više od godinu dana prije nego što je preminuo, a potpisana je u Švedsko-norveškom klubu u Parizu 27. novembra 1895.[3][4] Nobel je ostavio 94% svoje ukupne imovine, 31 milion švedskih kruna kako bi uspostavio fond za dodjelu pet Nobelovih nagrada.[5] Zbog određene doze skepticizma oko autentičnosti podnesenog testamenta, Storting (norveški parlament) ga je odobrio tek 26. aprila 1897.[6][7] Izvršitelji njegove posljednje volje bili su Ragnar Sohlman i Rudolf Lilljequist, koji su osnovali Nobelovu fondaciju i ispunili Nobelovu namjeru i organizirali dodjele nagrada.
Članovi norveškog Nobelovog komiteta koji su dodijelili nagradu za mir imenovani su ubrzo nakon što je testament odobren. Uslijedilo je osnivanje i drugih organizacije za dodjelu nagrada: Instituta Karolinska 7. juna, Švedske akademije 9. juna i Kraljevske švedske akademije nauka 11. juna.[8][9] Nobelova fondacija je tada postigla dogovor o smjernicama vezano za dodjelu Nobelove nagrade. 1900. švedski kralj Oscar II proglasio je novostvorene statute Nobelove fondacije.[7][10][11] Prema Nobelovoj volji, Kraljevska švedska akademija trebala je dodijeliti nagradu za književnost.
Nominacija i izbor
urediSvake godine Švedska kraljevska akademija nauka šalje zahtjeve za nominaciju kandidata za Nobelovu nagradu iz oblasti književnosti. Kandidate za nagradu mogu predlagati članovi Akademije, članovi književnih akademija i društava, profesori književnosti i jezika, bivši dobitnici Nobelove nagrade za književnost i predsjednici književnih organizacija, ali ih ne mogu i birati.
Svake godine se predloži na hiljade kandidata, a taj broj je od 2011. na nivou od oko 220 prijedloga. Akademija prijedloge prima do 1. februara, nakon čega ih razmatra Nobelov komitet. Do aprila, Akademija sužava izbor na dvadesetak kandidata dok se u maju lista ograničava na pet kandidata. Sljedeća četira mjeseca se zatim iskoriste na čitanje i pregled opusa svih pet kandidata. U oktobru, članovi Akademije glasaju i kandidat koji dobije više od polovine glasova imenovan je za Nobelovu nagradu za književnost. Niko ne može dobiti nagradu bez da bude na listi najmanje dva puta, tako da se mnogi od istih autora ponovo pojavljuju i ponovo se pregledavaju tokom sljedećih godina. Akademija raspolaže prevodiocima za trinaest jezika, ali ako kandidat koji je u užem izboru piše na drugom od tih jezika angažuju se prevodioci koji pri tome polažu zakletvu. Drugi elementi procesa su slični procesima za nagrade iz drugih oblasti. Sudije su sastavljene od 18 članova odbora koji se biraju do kraja života i do 2018. godine su bili bez mogućnosti povlačenja mandata. Kralj Carl XVI Gustaf je 2. maja 2018. godine izmijenio pravila akademije i omogućio članovima da podnesu ostavke. Nova pravila također navode da se od člana koji je bio neaktivan u radu akademije više od dvije godine može zatražiti da podnese ostavku.
Nagrada se najčešće objavljuje u oktobru. Ponekad, međutim, nagrada se može dodijeliti i godinu nakon što je trebala biti dodijeljena. Usred kontroverzi oko tvrdnji o seksualnom napadu, sukobu interesa i ostavkama zvaničnika, 4. maja 2018. godine, Švedska akademija je objavila da će dobitnik nagrade za 2018. biti objavljen 2019. godine zajedno sa laureatom za 2019.
Nagrade
urediDobitnik Nobelove nagrade za književnost dobija zlatnu medalju, diplomu sa citatom i određeni iznos novca.[12] Novčani iznos nagrade varira i zavisi od prihoda Nobelove fondacije za godinu za koju se nagrada dodjeljuje.[13] Ako se nagrada dodijeljuje za više laureata, novac se ravnomjerno raspodjeljuje između njih a u slučaju tri laureata iznos se može podijeliti i tako da prvi laureat dobije polovinu iznosa a ostala dva laureata po četvrtinu ukupnog iznosa.[14]
Novčana nagrada je 2012. iznosila 8 miliona švedskih kruna ranije je bila i 10 miliona kruna.[15][16]
Laureat je također pozvan da održi predavanje tokom Nobelove sedmice u Stockholmu. Vrhunac ceremonije dodjele nagrade je 10. decembra kada se održava i banket.
Medalje
urediNobelove medalje, koje izrađuje švedska kovnica Myntverket i norveška kovnica Mint od 1902. godine, su registrovani zaštitni znaci Nobelove fondacije. Svaka medalja sadrži lijevi profil lica Alfreda Nobela na prednjoj strani medalje. Nobelove nagrade za fiziku, hemiju, fiziologiju ili medicinu i književnost imaju identične prednje strane, prikazujući sliku Alfreda Nobela i godine njegovog rođenja i smrti (1833–1896). Nobelov portret se takođe pojavljuje na prednjoj strani Nobelove nagrade za mir i medalje za ekonomiju, ali sa nešto drugačijim dizajnom. Slika na naličju medalje varira u zavisnosti od institucije koja dodeljuje nagradu. Poleđina medalje za hemiju i fiziku imaju isti dizajn. Medalju za Nobelovu nagradu za književnost osmislio je Erik Lindberg.
Diplome
urediDobitnici Nobelove nagrade dobijaju i diplomu koju im direktno uručuje kralj Švedske. Svaka diploma jedinstvenog je dizajna. Sadrži sliku i tekst koji navodi ime dobitnika te obično i njegov doprinos na osnovu kojeg mu je dodijeljena Nobelova nagrada.
Dobitnici
urediTakođer pogledajte
urediReference
uredi- ^ "History – Historic Figures: Alfred Nobel (1833–1896)". BBC. Pristupljeno 15. 5. 2019.
- ^ "Guide to Nobel Prize". Britannica.com. Pristupljeno 15. 5. 2019.
- ^ Ragnar Sohlman: 1983, Page 7
- ^ von Euler, U.S. (6. 6. 1981). "The Nobel Foundation and its Role for Modern Day Science". Die Naturwissenschaften. Springer-Verlag. Arhivirano s originala (PDF), 14. 7. 2011. Pristupljeno 15. 5. 2019.
- ^ "The Will of Alfred Nobel", nobelprize.org. Retrieved 6 November 2007.
- ^ "The Nobel Foundation – History". Nobelprize.org. Pristupljeno 15. 5. 2019.
- ^ a b Agneta Wallin Levinovitz: 2001, Page 13
- ^ "Nobel Prize History —". Infoplease.com. 13. 10. 1999. Pristupljeno 15. 5. 2019.
- ^ Encyclopædia Britannica. "Nobel Foundation (Scandinavian organisation) – Britannica Online Encyclopedia". Britannica.com. Pristupljeno 15. 5. 2019.
- ^ AFP, "Alfred Nobel's last will and testament" Arhivirano 9. 10. 2009. na Wayback Machine, The Local (5 October 2009): Pristupljeno 15. 5. 2019
- ^ "Nobel Prize" (2007), in Encyclopædia Britannica, pristupljeno 15. 5. 2019. sa Encyclopædia Britannica Online
- ^ Tom Rivers (10. 12. 2009). "2009 Nobel Laureates Receive Their Honors - Europe- English". .voanews.com. Pristupljeno 15. 5. 2019.
- ^ "The Nobel Prize Amounts". Nobelprize.org. Arhivirano s originala, 19. 11. 2011. Pristupljeno 15. 5. 2019.
- ^ "Nobel Prize – Prizes" (2007), in Encyclopædia Britannica, Pristupljeno 15. 5. 2019 sa Encyclopædia Britannica Online
- ^ "The Size of the Nobel Prize Is Being Reduced to Safeguard Long-Term Capital". Nobel official website. 11. 6. 2012. Arhivirano s originala, 25. 7. 2012. Pristupljeno 15. 5. 2019.
- ^ "The Nobel Prize Amount". nobelprize.org. Pristupljeno 15. 5. 2019.
Vanjski linkovi
uredi