Egejska umjetnost

Egejska umjetnost je umjetnost Egejske kulture koja je zajednička Civilizaciji Kiklada, Minojskoj (Kretskoj) i Helenskoj (Mikenskoj) civilizaciji koje su cvale u širem području Egejskog mora oko 2200 – 1200. p. n. e. Preteča kulture stare Grčke. Ove kulture su trpjele uticaje Orijenta posredništvom Feničana i maloazijskih Hetita, ali ih nisu jednostavno oponašale. One su imale svoj vlastiti stil, koji je bio uvod u Grčku kulturu i Umjetnost, koja će postati osnova čitave zapadno-evropske civilizacije. Misli se da su egejski narodi došli iz Male Azije, donoseći već oko 3000.g. pr.n.e. na Krit bakar, a oko 2500. da pronalaze i bronzu. Egejska kultura je kultura bronzanog doba u kome se razlikuju tri perioda:

Stari period (2500-1900)
Srednji period (1900-1600)
Novi period, koji na Kritu i u kontinentalnoj Grčkoj traje od 1600 do 1100, a u Maloj Aziji od 1200 do oko 600 g. pr.n.e.

Društveno ekonomski poredak je u svim pokrajinama egejskog kulturnog kruga prošao razvoj od rodovske zajednice do robovlasničkog poretka.

Materijali, konstrukcije i arhitektonske forme

Krit je imao u izobilju dobrog krečnjaka, koji je postao glavni materijal u monumentalnoj arhitekturi. Osim kamena, od sirove gline pravljen je i ćerpič, a od pečene gline izrađivano je posuđe, zatim cijevi za vodovod i kanalizaciju. Za obične gradnje upotrebljavano je drvo sa Krita, a za bolje je uvoženo drvo kedra i kiparisa sa Sicilije. Prema sačuvanim ostacima kritske arhitekture moglo bi se zaključiti da je glavni materijal bio kamena. Zidovi palata su bili od kamena klesanca srednjih veličina, dobro obrađenog. U zidnim konstrukcijama bilo je većih i velikih klesanaca dužine do 4 m. Kiklopski zidovi su karakteristika svih egejskih arhitektura. Stub kao konstruktivni i dekorativni element je našao važno mjesto u kritskoj arhitekturi palata. Stub je ovdje upotrijebljen kao nosač stepeništa, ili u natkrivenom kvadratičnom trijemu palate.

Arhitektonski spomenici

Arhitektura Krita je izgradnjom kraljevskih palata dosegla svoj najviši nivo. Ove palate se na Kritu grade počev od 2000 g. pr.n.e., a najvažnije su izgrađene između XVII i X vijeka. Osnovna dispozicija palate je nastala po uticajem mezopotamske palate, čiji se prostori razvijaju oko više unutarnjih dvorišta. Osnovni princip kompozicije je potpuna asimetričnost i velike dimenzije svih dijelova. Za razliku od mezopotamskih palata koje su građene od ćerpiča, palata na Kritu ili tačnije rečeno, njen prizemni dio, je od kamena. Stubovi su bili bojeni, a unutrašnji glavni prostori bili su ukrašavani zidnim freskama. U razvitku kritske palate možemo da pratimo nastojanje da se ogromnost zamijeni manjim arhitektonskim prostorima, koji odgovaraju veličini ljudske figure, a monumentalnost izrazom životne radosti.

Mikena

Mikenska arhitektura nosi svoje ime prema gradu Mikeni, čiji razvoj pada u vrijeme II perioda Egejske kulture. Na Peloponezu i ostrvima najstariji kulturni ostaci padaju u vrijeme oko 2000. g. pr.n.e. Vrhunac Mikenske kulture i umjetnosti je dostignut između 1600. i 1100 g. pr.n.e. kad cvjetaju gradovi-države Mikena, Tirins, Orhomena i Gulas Nosilac mikenske civilizacije su Ahajci, jedno od grčkih plemene, koje je pokorilo najstarije stanovnike Grčke, Pelazge. Na Kritu su oni pobijedili Krićane i usvojili njihovu kulturu i umjetnost. Njih su sa historijske pozornice uklonili Dorci, također grčko pleme, koje osvaja Peloponez oko 1100 g. pr.n.e. Karakteristike društveno-ekonomskog odnosa mikenskog perioda je raspadanje rodovske zajednice i početak robovlasništva, sa posve istim crtama kao na Kritu. Nije bilo hramova, religija Ahajaca nije zahtijevala gradnju posebnih zgrada religijskog obreda. Mikenska kultura je nastala pod direktnim uticajem Krita i znači njen nastavak.

Mala Azija

Egejska umjetnost se u Maloj Aziji razvijala u pokrajinama Frigije, Lidiji, Kariji i Likiji. Poslije najezde Doraca na Peloponez, oko 1100 g. pr.n.e. Ahajci su egejsku kulturu prenijeli u Malu Aziju i produžili joj život sve do VI vijeka pr.n.e., kad i područje Male Azije potpada po uticaj Grčke. Najstarija kultura u Maloj Aziji vezana je za razvoj Troje počev od III milenijuma pr.n.e. Nešto mlađa je kultura Hetita sa brojnim gradovima u centralnom dijelu Male Azije, koji se pojavljuje sredinom III milenijuma. Ahajci donose uticaje egejske kritske i mikenske kulture. Mala Azija bila je podložna kulturnim zračenjima Istoka i Zapada. Između XII i VI vijeka pr.n.e. egejska kultura je Maloj Aziji dala svoj pečat. Najveći značaj Male Azije bio je u njenoj posredničkoj ulozi, bilo da ja orijentalne uticaje prenosila u Grčku i Etruriju, ili da je grčke zapadnjačke uticaje predavala Istoku Društveno -ekonomski poredak u Maloj Aziji bio je robovlasnički, sa jakim crtama Istoka. U poređenju sa egejskim kulturama Krita i Mikene, Mala Azija je imala mnogo skromniju ulogu.

Nadgrobna arhitektura

Grade se dva tipa grobnica:

slobodnostojeći
grobnice u stijeni

Prvi tip se pojavljuje u vidu tumulusa u svim pokrajinama. Najpoznatije su Alijatova i Tantalova grobnica. Slobodnostojeće grobnice u Likiji imaju specifičan oblik drvene stambene kuće na visokom postolju, izvedene od kamenog monolita. Grobnice u stijeni, u Likiji imaju fasadu drvene kuće sa svim detaljima drvenih konstrukcija, veza i krovova. Ovdje se pojavljuju najstariji timpanoni, koji će ući u grčku arhitekturu. Unutarnji prostori grobnica su skromnih dimenzija, simentrično tretirani. Plastična dekoracija u kamenu najčešće je geometrijskog karaktera, a motivi raznog, u prvom redu orijentalnog porijekla.

Nedovršeni članak Egejska umjetnost koji govori o historiji treba dopuniti. Dopunite ga prema pravilima Wikipedije.