Drugi japansko-kineski rat

Pod pojmom Drugi japansko-kineski rat podrazumijeva se vojna invazija Japana na Kinu, kao i vojne operacije širih razmjera japanske vojske na teritoriju Kine. Invazija je počela 7. jula 1937. i trajala do 9. septembra 1945. godine. Često se povezuje sa Ratom na Pacifiku, te nakon ulaska SAD u rat protiv Japana 7. decembra 1941. godine kao dio Drugog svjetskog rata.

Drugi japansko-kineski rat
Datum	7. juli 1937 – 9. septembar 1945.
Lokacija	Kina
Povod	Incident na Mostu Marca Pola
Ishod	Kraj rata nakon pobjede SAD protiv Japana
Sukobljene strane
Kina SAD Sovjetski savez Japan
Komandanti
Čang Kaj-šek Chen Cheng Yan Xishan Feng Yuxiang He Yingqin Li Zongren Xue Yue Bai Chongxi Peng Dehuai Zhu De Joseph Stilwell Claire Chennault Albert Wedemeyer Hirohito Hideki Tojo Matsui Iwane Jiro Minami Kesago Nakajima Toshizo Nishio Yasuji Okamura Fumimaro Konoe Kotohito Kan'in Hajime Sugiyama Shunroku Hata Umezu Yoshijiro
Vojne jedinice
5.600.000 vojnika 700 američkih pilota 5.000 sovjetskih oficira i pilota 3.200.000 vojnika 900.000 kolaboracionističkih kineskih vojnika
Žrtve
3.220.000 vojnika (od toga 1.325.000 poginulih) 17.530.000 civila 1.100.000 vojnika (od toga 480.000 poginulih)

U Narodnoj republici Kini i Tajvanu sukob se naziva Rat protiv Japana (kin. 抗日戰爭-抗日战争-kàngrì zhànzhēng), ali također i Rat otpora (kin. 抗戰-抗战-kàngzhàn). U Japanu rat se naziva Japansko-kineski rat (jap. 日中戦争 - Nicchū Sensō), ali i HEI, Operacija C ili Invazija na Kinu.

Historijski uzroci

Nakon Prvog japansko-kineskog rata 1894-95. godine Japan je pripojio Koreju, dok je Tajvan postao japanska kolonija. Težnja Japana za proširenjem na Mandžuriju, regiju bogatu sirovinama, dovela je do sukoba sa Rusijom 1904. godine u Rusko-japanskom ratu, koji je Japan dobio, te se time Rusija morala povući iz Mandžurije. Japan gradi željeznicu, štiteći je sa Guandong armijom stacioniranom u Kini, te željeznicom transportuje sirovine u pravcu Koreje.

Svjetskom privrednom krizom 1929. godine japanska je privreda teško pogođena, te izlaz iz krize japanski političari i vojni stručnjaci vide u jačanju kolonijalne politike Japana u pravcu Mandžurije. Kao razlog za okupaciju Mandžurije, Japan nalazi navodno dizanje u zrak dijela južnomandžurske pruge kod grada Mukden. Pruga je minirana od strane tajnih agenata Armije Guandong Doihara Kenjia i Amakasu Masahikoa, i trebala je poslužiti kao opravdani razlog za okupaciju. Organiziranog otpora prema japanskoj vojsci od strane kineske armije nije bilo, jer su se u to vrijeme vodile borbe u kineskom građanskom ratu između Kuomintanga i Komunističke partije Kine. Osim pojedinačnog otpora lokalnog stanovništva, japanske su trupe brzo zauzele Mandžuriju, te formirale marionetsku državu Mandžukuo. Time se japanska vojska potpuno komandno i politički odvojila od japanske skupštine i samovoljno preuzimala vlast u Mandžukuou, a time i jačala svoju ulogu u unutrašnjoj politici Japana.

Odluka Kine o podizanju trgovinskog bojkota prema Japanu dovodi do smanjenja japanskog izvoza na jednu šestinu i zaoštravanja službenih odnosa dviju država. Također incident u kojem su 1932. godine u Šangaju pet japanskih monaha ozlijeđeni, od kojih je, zbog posljedica, jedan monah umro, dovodi do medijskih propagandnih akcija japanske vlade, što kulminira napadom i bombardovanjem Šangaja 28. januara, u kojem je po procjenama poginulo 18.000 Kineza, a 240.000 ih je ostalo bez krova nad glavom. Time Japan primorava Kinu na ukidanje trgovinskog bojkota, a u Šangaju se formira demilitarizirana zona. U maju 1933. godine obje strane potpisuju primirje, koje Japanci ne poštuju i zauzimaju provincije Rehe i Chahar. 1935. godine Kina je prinuđena na stvaranje zone razdvajanja između Kine i Mandžukuoa, u kojoj Japanci formiraju kolaboracionističku armiju Istočnog Hopeia, a 1936. godine Japan zauzima Unutrašnju Mongoliju.

Protestom Lige naroda zbog japanskih akcija dolazi do shvatanja država članica Lige o nemogućnosti sprečavanja vojnih sukoba i istupanja Japana iz organizacije, te time dolazi samo do daljeg širenja japanskih vojnih akcija na području Kine.

1936. godine Japan potpisuje sa njemačkim Trećim Rajhom Pakt protiv Kominterne, koji je bio usmjeren protiv komunističke internacionale. Paktu pristupa 1937. godine Italija, a za vrijeme Drugog svjetskog rata i još neke zemlje i vlade. Pakt je imao više simboličko značenje, te će kasnije prerasti u Trojni pakt, političku i vojnu saradnju ovih triju država.

Zbog sve učestalijih napada na kinesko civilno stanovništvo, očekivalo se od kineskog generalisimusa Čang Kaj-šeka, tada najuticajnije osobe u Kini, organizovanje otpora prema Japanu. No, Čang Kaj-šek se odlučuje na borbu protiv komunista, za koje je smatrao da su veća opasnost za Kinu nego japanci, mada mu se i pripisuje pasivnost i saradnja sa japanskim trupama. Tek otmicom od strane oficira Zhang Xueliang i Yang Hucheng, Čang Kaj-šek potpisuje primirje sa jedinicama Komunističke partije, te zajedno stvaraju front i otpor prema japanskoj vojsci.

Hronologija rata

1937.

7. jula 1937. godine dolazi do incidenta na Mostu Marca Pola, izravnog oružanog sukoba kineske i japanske vojske, koji je označio početak Drugog japansko-kineskog rata. Incident se dogodio 15 km jugozapadno od gradskog jezgra Pekinga, na mostu preko rijeke Yongding. Nije dokazano da su japanske trupe isprovocirale napad. Nakon pokušaja stvaranja primirja dva dana nakon izbijanja sukoba, japanske snage zahtijevaju od kineske armije ispunjavanje uslova koji bi time spriječili dalje prodiranje japanaca prema Pekingu. Pregovori ne uspijevaju i već 25. jula japanske jedinice napadaju Peking i u bici za Peking, koja traje do 31. jula 1937. godine, japanska vojska zauzima glavni kineski grad. Japanska vojska vjeruje u brzu pobjedu u ratu, mada kineska vojska već u bici za Šangaj pruža jak otpor. Oko 200.000 japanskih vojnika i nepoznat broj kineskih vojnika vodili su bitku sa velikim gubicima. Gubici na strani Kuomintanga su bili gotovo trećina od svih borbeno sposobnih vojnika. Tek iskrcavanjem japanske 10-te armije u zalivu Hangzhou polovinom novembra kineska vojska se povlači iz Šangaja, te japanska vojska time dobija bitku.

5. novembra 1937. godine japanska vlada predlaže primirje pod uslovom da Kina prihvati principe iz 1934. godine, predložene od japanskog ministra vanjskih poslova Hirota Kōkija:

1. Obustavljanje svih protivjapanskih akcija,
2. Priznavanje Mandžukuoa od strane Kine, kao i održavanje prijateljskih odnosa između Mandžukuoa, Kine i Japana,
3. Zajednička borba protiv komunizma.

Kuomintang u početku odbija ponuđene zahtjeve, mada kasnije mijenja mišljenje, ali tek 2. decembra. Japanske su trupe u to vrijeme već zauzele Šangaj i kineska se vojska povlači, tako da je japanska vlada pored navedenih zahtjeva navela još zahtjev za demilitarizacijom sjeverne Kine i Unutrašnje Mongolije, plaćanje odštete i izgradnju političkih struktura za zajednički život i saradnju između Mandžukuoa, Kine i Japana. Ovi su zahtjevi odbijeni od kineske vlade.

Komunistička partija Kine povukla se je pod vodstvom Mao Zedonga u tzv. Dugom maršu 1935. godine prema Yan'an, te je tamo izgradila vojnu bazu za obuku vojnika, kao i tzv. protivjapanski univerzitet za ideološko školovanje pod uticajem Mao-Zedongove strategije. Za razliku od klasične komunističke strategije, Mao se zalaže za saradnju sa zemljoposjednicima i srednjom klasom. Blagim reformama pridobija i siromašni dio stanovništva, te time popunjava i proširuje jedinice vojske. Mao se odlučuje za gerilski rat protiv Japana, na koji japanska vojska odgovara razarenjem sela i masovnim ubijanjem pripadnika Komunističke partije. Za razliku od jedinica Komunističke partije, u jedinicama Kuomintanga vladala je korupcija na svim nivoima. Nestajalo je oružje i hrana, što je dovodilo do pada borbenog morala i slabe borbene gotovosti.

Parada japanskih trupa nakon zauzimanja Nanjinga

Japanska vojska 8. decembra dolazi do Nanjinga, tada glavnog grada Kuomintanga. Lecima opkoljenim vojnicima i stanovnicima Nanjinga, japanska vojska poziva na predaju. Grad bombardiraju danima gotovo bez prekida. 12. decembra u 17 sati zapovjednik odbrane grada izdaje naređenje o povlačenju vojnika iz opkoljenog grada. Vojnici u panici odbacuju oružje i uniforme, sukobeći se sa civilima od kojih otimaju civilna odijela da bi izbjegli odmazdu. Zajedno sa vojnicima civili pokušavaju pobjeći iz grada, te jedini izlaz vide u prijelazu rijeke Jangtsekiang. U malim pretrpanim čamcima prelazeći rijeku utopilo se nekoliko hiljada ljudi u hladnoj rijeci. 13. decembra japanska vojska zauzima Nanjing. U naredne tri sedmice japanska vojska u tzv. masakru u Nanjingu masakrira 300.000 kineskih civila i vojnika presvučenih u civilna odijela. Čang-Kaj-šek prebacuje upravu u grad Chongqing. Grad je pod kontrolom naoružanih bandi, tako da Kuomintang teško uspostavlja vlast i odbranu grada. Nakon višednevnog bombardovanja grada od strane japanske avijacije, kineska vojska uz pomoć sovjetskih vojnika uspostavlja uspješnu zračnu odbranu. Nedugo nakon toga kineska avijacija povremeno bombardira japanske trupe i Tajvan.

1938.

Zbog slabosti kineske privrede i nerazvijenosti kineske vojske oslabljene u građanskom ratu, kineski se zapovjednici odlučuju na strateško povlačenje većih vojnih jedinica duboko u pozadinu. Istovremeno vrši se demontaža i transport industrijskih pogona u pozadinu. Vojne se akcije svode na oružane sukobe manjih razmjera, čekajući na reorganizaciju vojnih trupa u pozadinu, kao i vojnu pomoć SAD. 1938. godine dolazi do organiziranja tzv. taktike magnetnog rata, kojom kineske trupe ostvaruju manje pobjede. Taktika se svodi na privlačenje japanskih jedinica u područja koja su pogodnija za napad i imaju prednost za bržim povlačenjem u slučaju neuspjeha.

U januaru 1938. godine japanska vlada, nakon neuspjeha u pregovorima, donosi odluku o potpunom uništenju kineske nacionalne vlade. Japan poduzima ofanzivu u pravcu grada Wuhan. U prvoj fazi bilo je potrebno zauzeti važnije željezničke čvorove na sjeveru. Napadom na grad Xuzhou, važno željezničko čvorište, japanske trupe pokušavaju zauzeti garnizon Tai'erzhuang. U borbi za Tai'erzhuang gine, po kineskim izvorima, 30.000 japanskih vojnika. Ova se bitka smatra prvim većim porazom Japana u ratu. Već u drugom napadu japanska vojska 19. maja zauzima grad, ali mit o nepobjedivosti Japana je time uništen. Nedugo nakon toga Japanci osvajaju Xuzhou u bici za Xuzhou. Poraz je naveo japansku vladu u aprilu 1938. godine do odluke o mobilizaciji i još većem angažovanju vojske u Kini.

9. juna 1938. godine generalisimus Čang-Kaj-šek naređuje rušenje brana na Žutoj rijeci, čime bi se poplavile velike površine, smatrajući da će time zaustaviti japansko prodiranje. Zbog neinformisanja kineskog civilnog stanovništva gine oko 890.000 Kineza, 4.000 sela i 11 gradova su uništeni, a beskućnici postaju 12 miliona Kineza. Time se mijenja i prirodni tok rijeka, a japanska se ofanziva odgađa samo za nekoliko mjeseci.

Sa velikim gubicima Japanci zauzimaju 25. oktobra Wuhan. Nedugo nakon toga zauzimaju Guangzhou bez većeg otpora. Time se japanski generalštab, uslijed slabe procjene kineske vojne taktike, nada skoroj pobjedi nad kineskom armijom.

1939.

Vojne operacije japanske vojske u 1939. godini svode se na pokušaje da se zauzimanjem priobalnog dijela Kine i većih otoka Kina odvoji od Francuske Indokine i Burme, te se time onemogući doprema vojnog materijala i oružja (Operacija Hainan u martu 1939. godine). Polovinom marta do maja vodile su se borbe za Nánchāng, i to je ujedno bila prva veća bitka između japanske vojske i Nacionalne revolucionarne armije Kine, nakon poraza u bici kod Wuhana. Cilj je bio osvojiti područja koja su bila pod kontrolom Kuomintanga i time obezbijediti neometano transportovanje materijala i vojne opreme prema jugoistočnim provincijama. Zauzimanjem Nánchānga Japanci su isključili kinesku avijaciju koja je u tom dijelu imala značajnu vojnu bazu. U borbama je učestvovalo preko 200.000 japanskih vojnika, podržanih avijacijom, artiljerijom i tenkovima. Kineska vojska sa oko 120.000 vojnika povukla se preko rijeke Xiushui, te je nakon prvog poraza, ponovo u aprilu, pokušala bez uspjeha zauzeti Nánchāng. Time je put prema Indokini Japanu bio otvoren. Daljom ofanzivom japanska vojska zauzima gradove Suizhou i Shantou. U septembru Japanci prodiru prema središtu južnokineske provincije Hunan, napadajući grad Changsha. Bitke za Changsha su trajale do oktobra i kineska vojska morala se povući sjeverno od grada. Reorganizacijom trupa Kinezi se uspijevaju vratiti i grad gotovo zauzeti, ali upotrebom bojnih otrova japanska vojska nanosi im velike žrtve, međutim grad ne uspijevaju zauzeti. Usljed velikih gubitaka japanska se vojska povlači prema sjeveru.

1940.

Japanska vlada uviđa nemogućnost upravljanja Kinom, te u martu 1940. godine proglašava marionetsku vladu sa Wang Jingwei, prebjeglim generalom vojske Kuomintanga, koji je dezertirao iz Chongqinga 18. decembra 1938. godine. Vlada je zbog zločina japanske vojske među kineskim stanovništvom bila prilično neomiljena. Borbe su se 1940. godine vodile na svim ratištima, bez većih uspjeha za obje strane. Istočni dio Kine nalazio se pod vlašću Japana, a ostatak Kine je bio podijeljen između Kuomintanga i Komunističke partije Kine. Japanska ofanziva na provinciju Guangxi trajala je od novembra 1939. do novembra 1940. godine i imala za cilj zauzimanje pravca prema Burmi i Vijetnamu. Vojne operacije su se vodile i u sjevernoj provinciji Suiyuan, u bici za Wuyuan, središnjoj provinciji Hubei bitkom za Zaoyang-Yichang, ofanzivnom akcijom Crvene Armije Kine nazvanom bitka 100-te regimente na području sjeverne Kine, u kojoj su, između ostalog, kineske trupe zauzele strateški važne rudnike uglja. Invazija japanske vojske u sjevernom Vijetnamu u septembru 1940. godine imala je za cilj presijecanje puteva kojima je kineska vojska dobijala pomoć iz Francuske Indokine. Japanska se vojska sukobila sa jednicama francuske vojske.

1941.

Zajednički front između Kuomintanga i komunista raspada se 1941. godine, a Japanci ne uspijevaju odsjeći Chongqing osvajanjem Burme, te pomoć Kini dolazi iz pravca Indije preko Assama. SAD su na početku rata bile neutralne, ali nakon izvještaja o ratnim zločinima u Nankingu i potapanja američkog broda topovnjače Panay, američka vlada uvodi embargo na izvoz željeza i nafte u Japan, a vojsku Kuomintanga potpomaže sa Flying Tigers, dobrovoljačkom eskadrilom američke avijacije. Mjere su za SAD bile veoma važne, jer je prijetila opasnost potpunog preuzimanja vlasti Japana u Aziji, slabljenje pozicija evropskih kolonijalnih sila Velike Britanije, Francuske i Holandije, te ugrožavanje američkih interesa na Filipinima, koji su tada bili pod vlašću SAD. Embargo je gotovo onemogućio dalje napredovanje Japana u Kini, ali je japansku vladu usmjerio u pravcu otvorenog rata sa SAD-om i napada na Pearl Harbor 7. decembra 1941. godine. Nakon napada, Kina službeno objavljuje rat Japanu, a rat se širi na čitavo područje Tihog okeana, zbog potreba Japana za sirovinama. Borbe manjeg intenziteta vode se uglavnom u središnjoj Kini u provincijama Henan, Hubei, Jiangxi i Shanxi. Veća ofanziva bila je u septembru i oktobru u bici za Changsha, pokušaja japanske vojske da ponovo zauzme grad Changsha u provinciji Hunan. Japanci nisu uspjeli zauzeti grad, te su izgubili oko 10.000 vojnika. Zbog poraza japanska se vojska povukla sa svih obližnjih položaja.

1942.

Put kojim je Kina snabdijevana iz pravca Indije sa vojnom opremom

Krajem decembra 1941. godine japanska vojska počinje novu ofanzivu na Changsha, koja je bila treći pokušaj japanske vojske da zauzmu Changsha. U ofanzivi je učestvovalo 120.000 vojnika japanske vojske, potpomognutih avijacijom i mornaricom, protiv 300.000 kineskih vojnika Kuomintanga. Japanske su snage pretrpjele velike gubitke i povukle su se 15. januara 1942. godine izbjegavši jos veće žrtve, zbog mogućeg opkoljavanja. Iste su se godine vodile bitke prema Burmi, koje su bile potpomognute britanskim trupama. Borbe su trajale do juna 1942. godine. Američki general Joseph Stilwell imenovan je 1942. godine za člana generalštaba vojske Kuomintanga. Zbog znanja kineskog i japanskog jezika, premješten je na ratišta Burme i Kine. Njegov cilj je bio pomoći u reorganizaciji kineske vojske, koja bi se sa obnovljenim trupama ravnopravno mogla suprostaviti japanskoj vojsci. Bitke su vođene i u provincijama Jiangxi i Chongqing.

1944.

Stanje na frontu 1944. godine

1945.

8. augusta Sovjetski savez, na osnovu dogovora u Jalti, objavljuje rat Japanu i ulazi u Mandžukuo sa preko milion vojnika. Operacijom Augustovska oluja sovjetska Crvena Armija preko Mongolije napada nepripremljene japanske vojnike, koji su sovjetsku invaziju očekivali u oktobru. Istovremeno Crvena Armija osigurava pozadinski opskrbne punktove za zračnu podršku trupa, te nezadrživo napada na relativno ogromnom prostranstvu. Nakon kapitulacije Japana 15. augusta japanski car proglašava primirje, ali sovjetske trupe prodiru sve do središta Mandžukua i zauzimaju gradove Mukden, Hsinking i Qiqihar. U isto vrijeme jedinice mongolske vojske zauzimaju Mengjiang i Guihua. 18. augusta sovjetske trupe se iskrcavaju na sjever Koreje, na poluotok Sahalin i na Kurilske otoke. Prisustvo na sjeveru Koreje dovodi kasnije do sukoba i korejskog rata, a Sahalin i Kurilski otoci prelaze u suverenitet Sovjetskog saveza.