Šesnaesta muslimanska udarna brigada

Šesnaesta muslimanska udarna brigada je vojna jedinica Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije koja je osnovana 21. septembra 1943 u selu Bukviku kod Brčkog po naredbi Štaba 1. Bosanskog korpusa. Po osnivanju ušla je u sastav Sedamnaeste istočnobosanske divizije NOVJ.

Osnivanje brigade

Prilikom osnivanja brigada je imala dva bataljona sa ukupno 450 boraca. U Bukviku kod Brčkog, na mjestu koje danas obilježava skromna spomen-česma, započeo je ratni put jedne od značajnijih jedinica NOV i POJ sa širih prostora Bosne i Hercegovine. 16. muslimanska brigada je bila prva partizanska jedinica koja je 1945. godine ušla u Sarajevo, još u poslijepodnevnim satima 5. aprila 1945. godine, a ujedno je jedna od prvih jedinica koje su probile linije odbrane na području Odžaka, posljednjeg uporišta fašističke Nezavisne države Hrvatske (NDH)

Nagli porast simpatija prema NOP-u među Bošnjacima 1943. godine osobito je bio izražen na tlu sjeveroistočne Bosne, gdje je NOP postigao značajne uspjehe. Tadašnje rukovodstvo NOP-a je jako dobro zapazilo ova kretanja među Bošnjacima, te je, u nastojanju da ih pridobije za masovnije uključenje u partizanske jedinice, donijelo odluku o formiranju posebnih bošnjačkih jedinica NOV i POJ. Tako je u sastavu proslavljene 6. bosanske NOU brigade oformljen Muslimanski bataljon, koji će kasnije postati jezgro za osnivanje Treće muslimanske, odnosno Šesnaeste muslimanske brigade, prve od krupnijih partizanskih jedinica koja je u svom sastavu nosila naziv muslimanska, u skladu sa onovremenom oznakom za etnonacionalnu skupinu Bošnjaka.

Brigada je formirana pod imenom Treća muslimanska brigada i to ime nosila je do 17. oktobra 1943. kada je odlukom Vrhovnog štaba NOV i POJ preimenovana u Šesnaestu muslimansku udarnu brigadu.

Za komandanta brigade imenovan je Salim Ćerić, a za političkog sekretara Muhidin Begić. Za obavještajnog oficira postavljen je Hilmija Šahinpašić, za intendanta Šerif Buljubašić, za referenta saniteta Ankica Pavlović – Albahari, kasnije Adem Akšamija i za brigadnog ljekara Ervin Ginzberg. Za komandante 1. i 2. bataljona postavljeni su Izo Jahić i Arslan Gotovušić. Poslije oslobođenja Tuzle, kao rezultat masovnog priliva novih boraca, formiraju se 3. i 4. bataljon. Za komandante postavljeni su Sadik Kadrušić Dik i Ragib Džindo, narodni heroj Jugoslavije. U vrijeme formiranja blizu 90% boračkog i rukovodećeg sastava brigade bili su Muslimani, 7% Srbi, 1,8% Hrvati, 1,2 % ostalih nacionalnosti. Po socijalnom sastavu brigada je imala: 292 radnika, 247 seljaka, 127 đaka, 5 studenata, 36 činovnika i 35 ostalih. U njoj bilo je 58 žena.

Borbeni put brigade

Borci 16. muslimanske brigade prelaze Drinjaču

Prva akcija u kojoj je brigada učestvovala je borba za oslobođenje Tuzle od 29. septembra do prvih dana oktobra. U to vrijeme domobranski pukovnik Sulejman Filipović bio je u Tuzli, a sa partizanima sarađivao je od 1941 i mnogo doprinio uspjehu akcije. Sredinom oktobra brigada učestvuje u borbama kod Vareša i u dolini rijeke Bosne. Nakon toga zauzima položaje na Romaniji. Pored svakodnevnih teških borbi na planinskom zemljištu u brigadi je bogat kultutni, prosvjetni i zabavni život čiji nosioci su mladi borci, članovi SKOJ-a.

U kasnu jesen i početkom zime brigada vodi svakodnevne borbe na prostoru Romanije, Kladnja, Živinica i doline rijeke Krivaje. No, njezinim borcima su tek predstojala prava iskušenja, u njemačkim ofanzivama (njemački: Kugelblitz i njemački: Schneesturm), krajem 1943. i početkom 1944. godine, koje u jugoslavenskoj historiografiji socijalističkog razdoblja označavane su zajedničkim imenom Šesta neprijateljska ofanziva. Sredinom januara 1944 brigada učestvuje, u ovaj put neuspješnom napadu na Tuzlu, i povlači se u dolinu Spreče. Svoj borbeni put brigada nastavlja u Posavini i na Majevici.

Od ranog proljeća, pa sve do kasnog ljeta 1944. godine, 16. muslimanska udarna brigada kreće se i bori na širokom prostoru istočne Bosne, Gornjeg Podrinja i istočne Hercegovine. U jednom trenutku, u martu 1944, našla se u vrlo teškom položaju, kada su Nijemci protiv nje angažirali glavninu snaga 14. SS regimente, iz sastava 7. SS divizije "Prinz Eugen" – jedinice čiji su pripadnici (pretežno Volksdeutscheri s područja Banata) imali dosta iskustva u antipartizanskoj borbi, ali su bili upamćeni i po velikoj brutalnosti. No, 16. muslimanska brigada je, zahvaljujući sposobnosti manevriranja i odlično primijenjenoj partizanskoj taktici, uspješno prebrodila tu ofanzivu, a gubici su nadomješteni vrbovanjem i mobiliziranjem ljudstva u krajevima u kojima se kretala.

U ljeto 1944. godine, 16. muslimanska NOU brigada se vraća na sjever, na područje istočne Bosne. U međuvremenu, u martu i aprilu 1944., na prostore sjeveroistočne Bosne iz Njemačke je stigla i 13. SS oružana brdska divizija "Handžar" (hrvatska br. 1) sastavljena od dobrovoljaca, od ljeta 1943. obučavana u Njemačkoj. Iako su tokom formiranja ove jedinice Nijemci Bošnjacima obećavali, da će buduća SS divizija štititi bošnjačka naselja, osigurati povratak muhadžira, kazniti četničke zločince, pa do uspostave autonomne Bosne – ona je u proljeće 1944. tek uspjela očistiti prostore Posavine i Majevice od partizana, ali u savezništvu s četnicima i uz mjestimične teške ispade, represalije i ratne zločine, u kojima su stradali i sami Bošnjaci (npr. u masakru u selu Vražići kod Brčkog).

Na dan 17. septembra 1944., 16. muslimanska NOU brigada među prvim partizanskim jedinicama ulazi u Tuzlu, koja je tada definitivno zauzeta od snaga NOVJ. Dva dana prije ulaska u Tuzlu, 16. muslimanska brigada dobila je značajno pojačanje. Sam partizanski vrhovni komandant Tito je 30. VIII. pozvao pripadnike “okupatorskih i kolaboracionističkih jedinica” koji nisu vršili zločine da stupe u redove NOVJ, uz zagarantiranu amnestiju. Tada je znatan broj bošnjačkih SS-ovaca, koji prethodno nisu uprljali ruke i obraz ratnim zločinima, stupalo u partizanske redove, a mnogi od njih upravo su tražili 16. muslimansku brigadu.

Krajem 1944. godine, 16. muslimanska brigada odigrala je ključnu ulogu u odbrani Tuzle od četničke grupacije, predvođene samim Dražom Mihailovićem.

Nakon toga je reorganizirana, snabdjevena novim oružjem i opremom, te popunjena novim borcima. Bili su to mahom Srbijanci, kako mobilizirani civili, tako i bivši pripadnici kvinslinške Srpske državne straže generala Milana Nedića, pa i prebjegli četnici. Kao što su ranije primljeni Bošnjaci – prebjezi iz 13. SS divizije, tako su bošnjački borci 16. muslimanske brigade bratski primili i ove nove ratne drugove. Zajedno sa Srbima, u brigadu je stupio i značajan broj etničkih Albanaca sa Kosova. Time je i procenat Bošnjaka u 16. muslimanskoj brigadi sa oko 90% spao na nekih 70-60 procenata, ali je zato u drugim partizanskim jedinicama postotak bošnjačkih boraca rastao iz dana u dan.

U okviru širih operacija NOVJ, odnosno Jugoslavenske armije, koje su okončane u aprilu 1945. godine oslobođenjem Sarajeva, učestvovala je i 16. muslimanska brigada, već uveliko prekaljena u teškim borbama, vođenim protiv Nijemaca, oružanih snaga NDH i četnika. Borci 16. muslimanske NOU brigade bili prvi partizani koji su zakoračili u Sarajevo, spustivši se preko Vratnika i Kovača na Baščaršiju. Kroz Vratničku kapiju jedinice brigade su prošle oko 17.30 sati, 5. aprila 1945. godine. likvidiraju njemački otpor u Vijećnici, istaknuvši na njoj novu jugoslavensku zastavu, što je simbolično označilo oslobođenje Sarajeva od fašizma.

Već 7. aprila, oni sa drugim jedinicama 27. divizije NOVJ kreću niz Bosnu, učestvujući u oslobođenju Žepča, Zavidovića, Maglaja, Doboja. Svoj ratni put borci 16. muslimanske brigade su okončali u teškoj bitci, u posljednjem uporištu oružanih snaga NDH na Odžaku, kao prva jedinica koja je probila ustaške linije odbrane.

Time je okončan i ratni put 16. muslimanske udarne brigade, koja je za svoja postignuća odlikovana i najvišim jugoslavenskim priznanjima: Ordenom Bratstva i jedinstva, Ordenom narodnog oslobođenja i Ordenom zasluga za narod sa zlatnom zvijezdom.

Literatura

• Ahmet Đonlagić, Ćamil Kazazaović – Borbeni put 16. Muslimanske brigade, Istorijski arhiv Sarajevo, Tuzla, 1981
• Muhidin Begić – Borbeni put 16. Muslimanske brigade -Istočna Bosna u NOB

Vanjski linkovi

• Prva jedinica u oslobođenom Sarajevu*