Socijalistička Autonomna Pokrajina Vojvodina

Socijalistička Autonomna Pokrajina Vojvodina (skraćeno SAP Vojvodina) bila je jedna od dvije autonomne pokrajine u sastavu Socijalističke Republike Srbije, jedne od šest republika u sastavu Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (SFRJ).

Socijalistička Autonomna Pokrajina Vojvodina Социјалистичка Аутономна Покрајина Војводина
1945 - 1990
Države prije: ← Kraljevina Jugoslavija Države poslije: Autonomna Pokrajina Vojvodina →
Himna: Hej Slaveni
Položaj na karti Položaj na karti
Glavni grad		Novi Sad
Službeni jezik		srpskohrvatski, mađarski, rumunski, slovački i rusinski
Državno uređenje		Socijalistička autonomna pokrajina unutar SFRJ
Zakonodavstvo
Površina
• Ukupno		21.506 km2
Stanovništvo
• Ukupno (1991)		1.952.533
Valuta		jugoslavenski dinar

Pripadala je najrazvijenijim krajevima SFRJ. Glavni grad SAP Vojvodine bio je Novi Sad.

Formiranje ustanova autonomne pokrajine počelo je nakon oslobođenja Vojvodine 1944, a njen politički status u okviru Srbije i Jugoslavije regulisan je jula 1945. godine. Prvobitni naziv pokrajine bio je Autonomna Pokrajina Vojvodina, a donošenjem ustavnih amandmana novembra 1968. preimenovana je u Socijalističku Autonomnu Pokrajinu Vojvodinu. Ustavnim amandmanima iz 1968. i Ustavom iz 1974. pokrajina je stekla punu ustavnu i zakonodavnu autonomiju čim je faktički dobila status federalne jedinice u okviru SFRJ. Ovlašćenja pokrajine znatno su smanjena donošenjem amandmana na Ustav Srbije, marta 1989, a donošenjem novog Ustava Srbije 28. septembra 1990. ponovo je dobila prethodni naziv Autonomna Pokrajina Vojvodina.

Konstitutivni narod bili su Srbi, a Ustavom iz 1974. konstitutivnu jednakost su dobile i narodnosti — Mađari, Slovaci, Rumuni i Rusini.

Nazivi

Nazivi pokrajine na njenim službenim jezicima:

Jezik	Naziv
Srpskohrvatski	Socijalistička Autonomna Pokrajina Vojvodina Социјалистичка Аутономна Покрајина Војводина
Mađarski	Vajdasági Szocialista Autonóm Tartomány
Rumunski	Provincia Socialistă Autonomă Voivodina
Slovački	Socialistická autonómna pokrajina Vojvodina
Rusinski	Социялистична Автономна Покраїна Войводина

Historija

Glavni članak: Historija Vojvodine

Ime „Vojvodina“ vodi porijeklo iz 1848. godine, kada je na području današnje Vojvodine formirana autonomna Srpska Vojvodina. Između 1849. i 1860. godine, na ovom prostoru je postojala zasebna habzburška (austrijska) krunska zemlja pod nazivom Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat.

Poslije propasti Habzburške monarhije (Austrougarske), krajem 1918. godine, Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slavena u Banatu, Bačkoj i Baranji proglašava prisajedinjenje ovih regija Kraljevini Srbiji, a Veliki narodni zbor u Rumi se odlučuje za prisajedinjenje Srema Srbiji. Potom područje današnje Vojvodine (kao deo Kraljevine Srbije) ulazi u sastav novoformirane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (kasnije nazvana Kraljevina Jugoslavija).

Oslobođena partizanska teritorija u Sremu krajem 1942. godine

Drugi svetski rat

Glavni članak: Vojvodina u Narodnooslobodilačkoj borbi

Nakon kratkotrajnog Aprilskog rata, 1941. godine, područje današnje Vojvodine (kao i cijela tadašnja Jugoslavija) je okupirano od strane sila Osovine i teritorijalno-politički podeljeno prema diktatu i interesu okupatora. Bačka je priključena Hortijevoj Velikoj Mađarskoj, Srem je došao pod vlast Nezavisne Države Hrvatske, dok je Banat politički definisan kao posebna autonomna oblast u okviru Nedićeve Srbije, a tom oblašću je upravljala lokalna njemačka nacionalna manjina.

Već u ljeto 1941. godine, organizovan je partizanski ustanak u Vojvodini, ali je zbog nepovoljnih geografskih uslova, već u jesen 1941. godine, u Banatu i Bačkoj, došlo do zamiranja ustanka. Za razliku od Banata i Bačke u Sremu su, poslije solidnijih priprema, diverzije i sabotaže prerasle u opštenarodni ustanak. Na oslobođenoj teritoriji je organizovana partizanska vlast, sa masovnim antifašističkim organizacijama, štampom i školstvom. Veliki broj boraca je iz Srema, i ostalih krajeva Vojvodine, odlazio u istočnu Bosnu, gde su aprila 1943. godine formirane prve Vojvođanske brigade.

Iskustva iz Srema, u organizovanju oslobodilačke borbe, su u leto 1944. godine prenesena u Banat, Bačku i Baranju, tako da je pre dolaska Crvene armije, oktobra 1944. godine, u Vojvodini već bila uspostavljena narodna vlast sa oslobodilačkim institucijama.

Novembra 1943. godine formiran je Pokrajinski narodnooslobodilački odbor.

Vojvodina od oktobra 1944. do aprila 1945. godine — područje Vojne uprave u Banatu, Bačkoj i Baranji i linija Sremskog fronta

Oslobođenje i formiranje Vojvodine

Uspostavljanje narodne vlasti i formiranje novih pokrajinskih institucija počelo je već 1944. godine. Područje Srema se od oslobođenja nalazilo pod upravom Glavnog narodnooslobodilačkog odbora Vojvodine, dok je na području Banata, Bačke i Baranje nakon oslobođenja zavedena vojna uprava kojoj je na čelu bio general Ivan Rukavina. Vojna uprava u Banatu, Bačkoj i Baranji je ukinuta 15. februara 1945. godine, poslije čega i ova područja dolaze pod upravu Glavnog narodnooslobodilačkog odbora Vojvodine. Do ulaska Vojvodine u okvir Federalne Srbije, njene su ustanove funkcionisale nezavisno od ustanova Srbije.

31. jula 1945. godine u Novom Sadu, Skupština izaslanika naroda Vojvodine je donela odluku da Vojvodina kao Autonomna Pokrajina uđe u sastav federalne Srbije, jedne od federalnih članica Demokratske Federativne Jugoslavije. Ovu odluku je prihvatio AVNOJ, na Trećem zasedanju u Beogradu, avgusta 1945. godine. Status Vojvodine u okviru Srbije regulisan je, potom, Zakonom o ustanovljenju i ustrojstvu Autonomne pokrajine Vojvodine 1. septembra 1945.

Privremene granice Vojvodine poslije oslobođenja uključivale su Banat, Bačku i Baranju, kao i veći deo Srema sa Zemunom. Zvanična privremena granica između Vojvodine i Hrvatske u Sremu išla je linijom Vukovar-Vinkovci-Županja. Zapadni delovi Srema su, međutim, ostali pod kontrolom Sila Osovine sve do aprila 1945.

Nakon definisanja konačnih granica Vojvodine, u njenom sastavu je ostala cela Bačka, kao i najveći deo Banata i Srema. Baranja i zapadni delovi Srema priključeni su Hrvatskoj, dok su mali delovi Srema i Banata u blizini Beograda ušli u sastav Uže Srbije. Vojvodini je, međutim, priključen mali severni deo Mačve u blizini Sremske Mitrovice.

Vojvodina nakon definisanja konačnih pokrajinskih granica

Kolonizacija

Avgusta 1945. godine donet je Zakon o agrarnoj reformi i kolonizaciji, na osnovu kojeg je oko 40% zemljišta u Vojvodini prešlo u vlasništvo države. Do 1948. godine u Vojvodinu je kolonizovano oko 225.000 ljudi iz Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Uže Srbije, Crne Gore i Kosova i Metohije, pretežno srpske nacionalnosti (71%) iz boračkih porodica. Njima je dodeljeno oko 235.000 hektara zemlje. Doseljavanje je nastavljeno i kasnijih decenija, ali nije imalo organizovani karakter, u formi kolonizacije.

Politički status Vojvodine

U početku je Vojvodina imala samo ograničeni stepen autonomije, ali je Ustavom iz 1974. godine Vojvodina dobila status federalnog subjekta SFRJ sa elementima državnosti, odnosno sa gotovo jednakim pravima koja je imala i SR Srbija. SAP Vojvodina je, ipak, i dalje ostala u okviru Socijalističke Republike Srbije. Vojvodina je u ovom periodu imala sopstveni ustav, predsedništvo, ustavni i vrhovni sud, kao i druge institucije.

Antibirokratska revolucija

Glavni članak: Antibirokratska revolucija

Posle dolaska na vlast Slobodana Miloševića 1987. godine, u Novom Sadu su 5. oktobra 1988. godine održane demonstracije na kojima se okupilo nekoliko desetina hiljada ljudi koji su zatražili da partijsko rukovodstvo Vojvodine podnese ostavku. Neko je demonstrantima dovezao kamion jogurta u tetrapaku, pa su oni svakog ko je pokušao da im se obrati sa stepeništa PK zasipali jogurtom (zbog toga je ovaj događaj ostao poznat kao Jogurt revolucija). Suočeni sa ovim demonstracijama, vojvođanski partijski rukovodioci su 6. oktobra 1988. podneli ostavke. Nakon toga su ubrzo srušene i sve druge pokrajinske institucije, a Skupština Vojvodine je izglasala promene Ustava Srbije, odstupajući od mnogih dotadašnjih prava. U Vojvodini je potom usledila temeljna kadrovska smena do najnižih političkih nivoa. Procenjuje se da je tada u Vojvodini smenjeno oko 40.000 političkih funkcionera, visokih državnih činovnika, sudija i šefova policije, direktora i upravnika prosvetnih ustanova i zdravstvenih centara, informativnih ili kulturnih kuća.

Novi ustav Srbije iz 1990. godine promenio je položaj Vojvodine u smislu da je ona prestala da bude konstitutivni element jugoslovenske federacije i definisana je kao „teritorijalna autonomija“ u okviru Republike Srbije.

Demografija

Po popisu stanovništva iz 1981. godine, etnički sastav stanovništva SAP Vojvodine je bio sledeći:

• Srbi = 1.107.375 (54,42%)
• Mađari = 385.356 (18,94%)
• Jugosloveni = 172.219 (8,46%)
• Hrvati = 109.203 (5,37%)
• Slovaci = 69.549 (3,42%)
• Rumuni = 47.289 (2,32%)
• Crnogorci = 43.304 (2,13%)
• Rusini = 24.306 (1,19%)

• 
  Etnička mapa Vojvodine (1948)
• 
  Etnička mapa Vojvodine (1953)
• 
  Etnička mapa Vojvodine (1961)
• 
  Etnička mapa Vojvodine (1971)
• 
  Etnička mapa Vojvodine (1981)

Reference

Nedovršeni članak Socijalistička Autonomna Pokrajina Vojvodina koji govori o historiji treba dopuniti. Dopunite ga prema pravilima Wikipedije.