Paleozoik

Era	Period		Milioni godina
Paleozoik	Perm		298,9 ±0,2
	Karbon	Pensilvanij	323,2 ±0,4
		Misisipij	358,9 ±0,4
	Devon		419,2 ±3,2
	Silur		443,4 ±1,5
	Ordovicij		485,4 ±1,9
	Kambrij		541,0 ±1,0

Paleozoik (stgrč. παλαιός - palaiós = star + ζωή -zōḗ = život, u smislu drevni život) je najranija od tri geološke ere fanerozojskoga eona. Fanerozoik je bio najduži i trajo je do mezozoika, a dijeli se na šest geoloških perioda (od najstarijeg do najmlađeg): kambrij , ordovicij, silur, devon, karbon i perm. Paleozoik dolazi nakon geološke ere neoproterozoik proterozojskog eona, a slijedi ga era mezozoik.

Pregled

Paleozojska započela je prije 541 milion godina, sa eksplozijom života u kambriju, izvanrednom diverzifikacijom morskih životinja, a završio prije oko 252 milijuna godina s krajnjim permskim izumiranjem, najvećim događajem izumiranja na Zemljinoj historiji. Glavni dijelovi paleozojske ere, od najstarijih do najmlađih, su kambrij (prije 541.000.000 – 485.400.000 godina), ordovicij (prije 485,400.000 – 443,800.000 godina), silur (prije 443,800.000 – 419200000 godina), devon (419,2 miliona do 358,9 miliona godina), karbon (prije 358,9 miliona do 298,9 miliona godina), i perm (prije 298,9 milijuna do 252,2 miliona godina).

Paleozoik je bio vrijeme dramatičnih geoloških, klimatskih i evolucijskih promjena. Kambrij je bio svjedokom najbrže i raširenije raznolikosti života u Zemljinoj historiji, poznatoj kao kambrijska eksplozija, u kojoj se prvi put pojavila najmodernija koljena. Pojavili su se Arthropoda, mehkušci, ribe, vodozemci, sinapsida i diapsida. Život je započeo u okeanu, ali je na kraju prešao na kopno, a u kasnom paleozoiku su dominirali su različiti oblici organizama. Velike šume primitivnih biljaka prekrivale su kontinente, od kojih su mnogi formirali ugaljska ležišta Evrope i istočne Sjeverne Amerike. Krajem ere dominirali su veliki, sofisticirani diapsidi i sinapsidi i pojavile su se prve moderne biljke (četinari).

Paleozojska era završila je velikim izumiranjem u Zemljinoj historiji, tzv permsko-trijasko izumiranje. Efekti ove katastrofe bili su toliko pogubni da je za život na kopnu trebalo 30 miliona godina da se, u eri mezozoika oporavi. Oporavak života u moru možda je bio puno brži.

To jje duga geološka era u razvoju Zemlje koja je počela prije oko 542 a trajala je do oko 251 miliona godina računajući od sadašnjeg vremena. Dijeli se na kambrij, ordovicij, silur, devon, karbon i perm.

U kambriju, prije oko 540 miliona godina, na kopnu nije bilo nikakvog života, no zato su u moru živjele svakojake biljke te životinje mehkog tijela: mekušci, meduze, spužve. U to doba prva stvorenja s nogama sele se na morsko dno: trilobiti.

Tokom sljedećih 160 miliona godina pojavljuju se nove morske životinje: korali i morski ljiljani, kao i neobične ribe bez čeljusti zvane agnati ili "okrugloustaši". One su ujedno i prvi kičmenjaci. Ubrzo mora i okeane nastanjuju razne vrste riba koje potom kreću u slatku vodu: jezera i rijeke. Na kopnu, na obalama močvara, počinju rasti biljke. Sada na tlu ima hrane pa se pojavljuju insekti. Početkom karbona, prije 360 miliona godina, biljke malo-pomalo osvajaju obale. Insekti se mijenjaju. Prvi kičmenjaci izlaze iz vode: to su vodozemci koji su naučili udisati zrak i imaju 4 noge za hodanje. Postaju sve brojniji, a iz njih se razvijaju gmazovi koji su u stanju izvan vode izleći se iz ljuske.

Paleozojska geografija

Na globalnoj razini, paleozoik je bio vrijeme kontinentalnog okupljanja. Većina kambrijskog kopna je formirala Gonvanu, superkontinent sastavljen od današnjih kontinenata Afrika, Južna Amerika , Australija, te Antarktik i indijskog potkontinent. Prostirao se od sjevernih tropa do južnih polarnih područja. S izuzetkom tri glavna kratona (kopnene mase koje formiraju stabilne unutrašnjosti kontinenata) koji nisu dio početne konfiguracije Gondvane, ostatak Zemlje prekrivao je globalni kraton Laurentia, koga su uglavnom sačinjavali današnja Sjeverna Amerika i Grenland, okrenut za 90° u smjeru kazaljke na satu od svoje sadašnje orijentacije i našao se je uz paleoekvator tokom kambrijskih vremena. Laurentija je bila razdvojena od Gondvane Japatskim okeanom . Manji kraton Baltika bio je smješten u okeanu Iapetus, na jugu Laurentie i tik uz sjevernu marginu Gondwane. Baltiku su sačinjavali veći dio Skandinavije i zapadne Evrope. Istočno od Laurentie, nalazio se sibirski kraton, južno od paleoekvatora, između Laurentie i zapadne obale Gondwane. Sve do kasnog karbona, Sibir se rotirao za 180° od svoje sadašnje orijentacije.

Dok je dio Gondvane bio smješten na ili blizu Južnog pola, nema dokaza o pojavi ledenjaka tokom kambrijskog vremena. Dok se malo zna o sitnijim detaljima kambrijske klime, geološki dokazi pokazuju da su margine svih kontinenata preplavile plitka mora. Najveća eksplozija života ikad zabilježena je upravo unutar tih plitkih mora, o čemu svjeoče brojni fosili u formirani stijenama tog vremana. Do ordovicijskog perioda, dio Gondvane počeo se prelaziti preko Južnog pola. Raspodjela opsežnih ledenih naslaga, koje su se formirale kasnijeu paleozoiku, korištena je za praćenje kretanja dijelova Gondvane preko i oko Južnog pola.

Tokom paleozoika, Sibir, Baltika i Laurentia također su se preselili na nove lokacije. Sibir, u suštini veliki azijski dio današnje Rusije, tokom ranog i srednjeg paleozoika, bio je zaseban kontinent, kada je prelazio iz ekvatorskih u sjeverne umjerene širine. Za vrijeme paleozoika Baltika je prešla paleoekvatorsko područja iz južnih hladnih umjerenih širina u sjeverne tople geografske širine. Sudarila se s Laurentijom i pridružila joj se tokom ranog devonskog perioda. Počeci takvih planinskih područja, kao što su Apalači , Kaledonidi i Ural nastali kao rezultat paleozojskog sudara litosfernih ploča. Na kraju paleozoika, kontinuirani pokreti tektonskih ploča prisilili su ove kratone da zajedno formiraju superkontinent Pangea . Velike površine svih kontinenata epizodno su preplavile plitka mora, a najveća izdizanja događale su se tokom ordovicijskog i ranog karbonskog (misisipijskog) razdoblja.

Paleozojske stijene su široko rasprostranjene na svim kontinentima. Većina je sedimentnog porijekla, a postoje mnogi dokazi taloženja u plitkim okeanima ili u blizini njih. Među korisnijim vodečkim fosilima za korelaciju su trilobiti (karakteristični troglavi morski člankonošci), za kambrij preko ordovicijskih slojeva. Graptoliti (male kolonijalne planktonskih životinja), vodiči su za stijene datirane od ordovicija do silurskih vremena; koodonti (primitivni hordati sa fosilnim ostacima u obliku zuba), zakarakteristični su za ordovicijske do permske stijene; amonoidi (široko rasprostranjeni izumrli mehkušci slični modernom bisernom nautilusu), za devon i kredu. Za stijene koje potiču od karbona kroz permsko razdoblje obilježavajući su fusulinidi (jednoćelijskii organizmi slični amebi sa složenim školjkama).

Život

Prahistorija najranijih paleozojskih oblika počinje o život u moru. Jednostavne gljivice i srodni oblici postojali su vjerojatno u slatkovodnim okruženjima, a fosilni zapisi pružaju dokaze o tim načinima života. Kopnena sredina ranog paleozoika bila je nepogodna za najjednostavnije životne forme. Kambrijska eksplozija bila je nagli i skokovit porast promjena u brzini i divergenciji evolucije. Prije otprilike 541 milion godina, na početku kambrijskog perioda, intenzivna diverzifikacija rezultirala pojavom više od 35 novih životinjskih koljena; međutim, novija otkrića pokazuju da je „eksplozija“ započela otprilike prije 575 miliona godina, na kraju proterozojskog eona (prije 2,5 milijarde do 541 milion godina), s faunom ediakarana. Živi svijet se brzo diverzificirao tokom kambrija i ordovicijskog perioda, sa oblicima života, prilagođenim gotovo svim morskim sredinama. Među brojnim opisanim morskim vrstama, fosili trilobita dominiraju kambrijskim stijenama, dokbrahiopodi (školjke svjetiljki) prevladavaju u slojevima ordovicijskog razdoblja, a i tokom perma.

Nekoliko različitih vrsta organizama neovisno su prilagođene životu na kopnu, prvenstveno za vrijeme srednjeg paleozoika. Lišćarske vaskularne biljke (Psilophyta) i beskičmenjaci (stonoge poput člankonožaca) bili su se pojavili na kopnu barem u silurskom periodu. Vertebrata (kičmenjaci) su prešlu su na kopno nakon evolucije vodozemaca iz krosopterigijskih riba koje su prve udisale zrak tokom devonskih vremena.

Daljnje osvajanje Zemlje postalo je moguće tokom karbonskog razdoblja, kada su biljke i životinje evoluirale u pravcu rješenja za prevladavanje ovisnosti o vlažnim okruženjima za razmnožavanje: spore, koje su odlagane u vodu, zamijenjene su sjemenkama kod biljaka sjemenjačko-papratiskog porijekla, a jaja bez jakog omotača zamijenjena su jajima amniota sa zaštitnim slojevima kod životinja reptilskog porijekla. Letenje se prvi puta pojavilo tokom karbonskog perioda kada su insekti razvijali krila. Permskim izumiranjem, na kraju paleozojske ere, eliminirane su takve velike grupe beskičmenjaka kao što su blastoidi (izumrla skupina echinodermata u vezi sa modernim morskim krastavcima i morskim ljiljanima), fusulinidi i trilobiti.

Ostale glavne grupe, koji su uključivale amonoide, brahiopoda, mahovnjake (mahovinaste životinje), korale i stare krinoide (čašoliki bodljokošci sa pet ili više paperjastim nožica), teško su desetkovane, ali su uspjele da prežive. Procjenjuje se da je tokom kasnog permskog razdoblja propalo čak 95 % morskih beskičmenjaka. Stope izumiranja bile su mnogo niže među kičmenjacima, kako vodenim, tako i kopnenim, i među biljkama. Uzroci ovog izumiranja ostaju nejasni, ali mogu biti povezani sa promjenjivom klimom i izuzetno niskim vodostajima tih vremena. Iako manjeg obima, druga važna paleozojska masovna izumiranja dogodila su se na kraju ordovicija i tokom kasnog devonskog perioda.

Također pogledajte

• Kenozoik
• Mezozoik