Patogene gljivice
Ovaj članak ili neki od njegovih odlomaka nije dovoljno potkrijepljen izvorima (literatura, veb-sajtovi ili drugi izvori). |
Patogene gljivice ili samo gljivice su one vrste gljiva koje uzrokuju bolesti kod ljudi, životinja i biljaka.
Osobine
urediVegetativno tijelo gljivica ili thalus sastoji se uglavnom od nerazgranatih ili razgranatih finih niti (hife), koje kod nižih formi nemaju poprečnog zida, dok su kod viših oblika septirane. U kulturi tkiva raste u formi mreže hifa koja se naziva micelij. Razmnožavaju se stvaranjem novih hifa na rubu micelija (vegetativni rast) ili stvaranjem specijaliziranih reproduktivnih tjelašaca ili spora.
Sve gljivice za svoje razmnožavanje zahtijevaju organska ugljikova jedinjenja, tj. one su za razliku od zelenih gljivica kao i pojedinih vrsta bakterija heterotrofi, obzirom na ugljikova jedinjenja. Pojedine gljivice su izgubile sposobnost sinteze faktora rasta te su stoga i heterotrofi obzirom na faktore rasta. Usljed zavisnosti od prisustva izvora organskih ugljikovih jedinjenja, gljivice žive kao saprofiti ili kao paraziti kod biljka, životinja i ljudi. Samo u određenim slučajevima se gljivice javljaju i kao simbionti kod viših organizama, gdje im one kao protuuslugu za obezbjeđenje iskoristljivih organskih ugljikovih jedinjenja na raspolaganje stavljaju prije svega aktivne materije.
Patologija
urediGljivice se nalaze češće kod biljaka nego kod životinja. Pošto čovjek kao i životinje uzima mnogo biljne hrane, mora voditi računa i o gljivičnim infekcijama biljaka. Preko hrane se naime ne uzimaju samo gljivice kao organizmi sposobni za reprodukciju, nego prije svega proizvodi metabolizma gljivica i njihovi toksini.
Gljivice izazivaju tri tipa oboljenja:
- mikoza: direktna invazija tkiva ćelijama gljivica,
- alergijska oboljenja: nastaje preosjetljivost na gljivične antigene,
- mikotoksikoza: ingestija toksičnih metabolita gljivica.
Većina gljivica su ubikvitarne u okolini. Gljivične infekcije nastaju najčešće kod imunosupresivnih organizama, kada su mehanizmi upale inhibirani ili je mikroflora domaćina promjenjena. Na prijer kod imunosupresije lijekovima često nastaju aspergiloza pluća (Aspergillus spp.) ili kandidijaza urogenitalnog trakta (Candida spp.).
Inhalacija je najznačajniji faktor nastanka gljivičnih pulmonalnih infekcija. Gastrointestinalni trakt je rijetko mjesto primarne gljivične infekcije uprkos ingestiji velikog broja spora, najviše zahvaljujući normalnoj bakterijskoj mikroflori.
Toksini
urediToksini gljivica (mikotoksini) obuhvataju raznoliku grupu gljivičnih peptida. Aflatoksini – najpoznatiji mikotoksini koji spadaju u grupu heopatotoksičnih metabolita nekih sojeva Aspergillus spp. koje rastu u hrani. Kada ih životinje ili ljudi konzumiraju izazivaju nekrozu hepatocita, te fibrozu i proliferaciju duktusa. Hepatociti oko centralne vene su najosjetljiviji i nastaje centrolobularna nekroza. U slučaju hroničnog trovanja aflatoksin izaziva tumore jetre.
Sporidezmin, koga stvara gljivica Pithomyces chartarum (saprofit na pašnjacima) je hepatotoksin koji iazaziva degeneraciju hepatocita, okluziju žučnih kanalića, produktivni edem. Nastaje facijalni ekcem usljed nesposobnosti oštećene jetre da ukloni iz krvi filoeritrin, metabolit hlorofila nastao u rumenu, a cirkuliše krvotokom i apsorbira energiju sunca dok prolazi kroz kožu. Oslobađanjem energije nastaju nekroze (najčešće lica).
Penitrem stvara Penicillium spp. izaziva neurološko oboljenje, tremor mišića, grčeve, ataksiju i smrt kod pasa koji su jeli pljesnivi sir i kod velikih životinja koje su jele pljesnivu krmu. Penitrem inhibira glicin koji je neurotransmiter pojedinih inhibitornih neurona. Simptomi liče simptomima trovanja strihninom koji je također antagonist glicinu. Tretman substancama koje povećavaju nivo glicina u mozgu (mefenzin i nalofrin) uklanjaju tremor uzrokovan penitremom.
Ergotizam je oboljenje goveda, konja i drugih životinja kojeg izaziva ergot, alkaloid gljivice Claviceps purpurea koja zrna žita boji crno i deformiše ih. Toksične komponete uključuju ergotamin (vazokonstriktor) i ergometrin (izaziva kontrakciju glatkih mišića). Gangrenozna nekroza ekstremiteta nastaje usljed hronične vazokonstrikcije, ishemije i degeneracije endotela kapilara. Kod konja i karnivora, nervni simptomi mogu biti dominantni znaci.
Nakon konzumacije visoke paprati (Festuca arundinacea) koja je inficirana sa gljivicom Neotyphodium spp. dolazi do nekroze ekstremiteta tzv "papratne noge". Inficirana paprat konzumirana i u manjim kličinama kod goveda izaziva iscrpljujuće oboljenje "ljetne papratne noge".
Zearalenon se stvara na pljesnivom kukuruzu i izaziva prerani seksualni razvoj svinja.
Fusobacterium spp. proizvodi mikotoksin fumonezin koji kod konja izaziva leukoencefalomalaciju.
Fusarium solani je plijesan na krompiru, a kod goveda koje konzumiraju zaraženi krompir može izazvati akutnu intersticijalnu pneumoniju.