Bitka za Zvornik
Bitka za Zvornik jedna je od prvih bitaka rata u Bosni i Hercegovini. Započela je 8. aprila 1992. napadom JNA i srpskih paravojnih jedinica na Zvornik, a završila se padom Kula Grada u ruke istih i povlačenjem branilaca prema Kalesiji.
| Bitka za Zvornik | |||
|---|---|---|---|
| Rat u Bosni i Hercegovini | |||
 Pogled na Zvornik sa Kula Grada | |||
| Datum | 8–26. april 1992. | ||
| Lokacija | Zvornik i Kula Grad, Bosna i Hercegovina | ||
| Ishod | Pad Zvornika i Kula Grada u ruke JNA i srpskih paravojski; povlačenje branilaca prema Kalesiji. | ||
| Sukobljene strane | |||
| |||
| Komandanti | |||
| |||
| Vojne jedinice | |||
| |||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Uvod
urediNa prvim slobodnim izborima u Bosni i Hercegovini, održanim 18. novembra 1990, pobjedu u općini Zvornik odnijela je Stranka demokratske akcije, osvojivši 43 od 90 mandata u Skupštini općine.[2] Srpska demokratska stranka osvojila je 36 mandata.
Popis održan u martu 1991. pokazao je da općina ima 81.295 stanovnika, od čega 48.102 (59,17%) Bošnjaka.[3]
Strateški značaj grada ogleda se u činjenici da je Zvornik bitna tačka na putevima Beograd-Tuzla i Beograd-Sarajevo. Značajni su i granični prijelazi u Karakaju i Zvorniku, koji je mostom preko Drine povezan sa Malim Zvornikom.[4] Okupacija Zvornika bi omogućila nesmetan transport ljudstva i logističkog materijala JNA i paravojski prema Tuzli i Sarajevu. Najveći strateški značaj za branioce imalo je naselje Kula Grad, sa kojeg se nadgleda veliki dio grada, kao i hidroelektrana na Diviču.
Do tenzija na području Zvornika dolazi izbijanjem rata u Hrvatskoj. Nekoliko mjeseci prije napada na Zvornik, JNA je u Osmacima i drugim mjestima organizirala dvosedmične vojne vježbe na koje su pozvani samo Srbi, pod izgovorom obuke Teritorijalne odbrane. U sedmicama prije napada dolazi do masovne nabavke naoružanja. Srpsko stanovništvo uglavnom je oružje dobivalo od SDS-a ili JNA, a bošnjačko je oružje nabavljalo na crnom tržištu.[4]
Preko vikenda, 28. i 29. marta 1992, srpsko stanovništvo napušta Zvornik i prelazi u Srbiju, vraćajući se nazad u ponedjeljak. Srpska propaganda ovaj događaj tumači kao strah srpskog stanovništva od pokolja i egzodusa.[5] Postoje naznake da su zvornički Srbi znali za napad na grad, čemu u prilog ide i činjenica da su žene i djeca mahom bili evakuisani prije početka napada.[4]
4. i 5. aprila Srbi podižu barikadu koristeći kamione milićkog Boksita, čime razdvajaju Zvornik od Karakaja. 6. aprila sa barikada su vraćeni Bošnjaci koji su išli na posao i u školu. Kao reakcija na srpsku barikadu, Bošnjaci postavljaju sopstvenu barikadu na istom mjestu. Na barikadama će 6. i 7. aprila doći do demonstracija za miran suživot. 6. aprila došlo je i do konačnog rascjepa policije. Srpski policajci uzimaju oružje, opremu i vozila i premještaju ih u Karakaj.
7. aprila bošnjačko stanovništvo Lipovca i Karakaja bježi u Zvornik. Navečer 7. aprila srpski mediji opravdavaju prisustvo velikog broja snaga JNA tvrdnjom da "muslimanski ekstremisti" sa Kula Grada planiraju napad.
8. aprila dolazi do pregovora na kojima su učestvovali predstavnici SDA, SDS-a i Arkan. Cilj pregovora je bila predaja grada i kapitulacija bošnjačkog stanovništva. Navodno je dogovorena podjela grada, prema kojoj Bošnjaci dobijaju centar, dok sjeverni dijelovi i Karakaj pripadaju Srbima. Sa rezultatima pregovora nezadovoljan je bio Arkan. Nova runda pregovora bez ikakvih rezultata održana je 9. aprila.[4]
Snage napadača
urediJugoslavenska narodna armija
urediOpćina Zvornik bila je u zoni odgovornosti 17. korpusa sa sjedištem u Tuzli. 17. korpus pripadao je 1. vojnoj oblasti sa sjedištem u Beogradu. Reorganizacijom JNA u proljeće 1992, Zvornik formalno pripada 2. vojnoj oblasti sa sjedištem u Sarajevu, ali ostaje pod komandom 1. VO.[4]
Na prijelazu između 1991. i 1992, u blizini Zvornika su stacionirane prve tenkovske jedinice iz napuštenog garnizona u Jastrebarskom. Tokom februara i marta 1992, dolaze nove tenkovske, artiljerijske i protivzračne jedinice. Od početka godine dolazi do stvaranja tenkovskih položaja i sa srbijanske strane Drine. Kasnije dolazi i do nastanka artiljerijskih položaja, a dodato je i protivzračno naoružanje.[4]
U Domu kulture u Čelopeku smješteno je oko 100 vojnika, a još veći broj se nalazio u fabrici Novi Standard u Karakaju. Za smještaj vojnika korištena je i jedna zgrada u samom gradu, koja je bila vlasništvo preduzeća Birač. Avioni i helikopteri koji su učestvovali u napadu su, kao i vojnici, vjerovatno bili iz Tuzle.[4] Dijelom na bosanskoj, a dijelom na srbijanskoj obali Drine bile su smještene i jedinice JNA iz Šapca, Sremske Mitrovice i Valjeva. Jedna jedinica iz Šapca stacionirana je u Domu kulture u Malom Zvorniku, a navodno je postojala i manja kasarna u naselju Radalj, sjeverno od Malog Zvornika. Postoje naznake da je u napadu učestvovala i 63. padobranska brigada iz Niša, kao i neke jedinice povučene iz Vukovara.[4]
Komandant tuzlanskog garnizona, general Janković navodno je stalno obilazio snage smještene oko Zvornika. Penzionisan je u maju 1992. General Milutin Kukanjac bio je komandant 2. VO, u čiju zonu odgovornosti je ulazila i općina Zvornik. Major Marko Pejić bio je glavni komandant srpskih snaga. Bio je zadužen za pripremu i izvršenje napada. Pukovnik Marko Pavlović preuzima komandu nakon pada Kula Grada. Smatra se odgovornim za kampanju etničkog čišćenja. Formalno se od juna 1992. naziva komandantom zvorničke Teritorijalne odbrane. Tenkovskim jedinicama iz Tuzle komandovao je poručnik Radovan Tičić.[4]
Snage JNA su tokom napada koristile ražna oružja, uključujući tenkove, oklopna vozila, samohotke, minobacače, haubice, protivavionske topove i mitraljeze, borbene avione (MiG-21 i MiG-29) i helikoptere.[4]
Paravojne formacije
urediOsim arkanovaca, sve paravojske su prihvatale komandu JNA tokom izvođenja borbenih operacija. Od početka napada pa do završetka etničkog čišćenja, u Zvorniku je boravio veliki broj paravojnih formacija. Najorganizovanijim se smatraju arkanovci, Beli orlovi ili šešeljevci i tzv. Teritorijalna odbrana. Potpuno razlikovanje različitih paravojski nije moguće.[4]
Već od marta 1992, pojedini vojnici i oficiri ne nose obilježja JNA, već kokarde i ostale srpske simbole. Pojavljuju se i bijele trake nošene na rukama i duge brade kao način identifikacije. Pojedini rezervni oficiri bili su aktivisti SDS-a. Ubrzo nakon napada, Teritorijalna odbrana postala je dijelom rezervnih jedinica JNA.
U napadu na Zvornik, pored poznatijih, učestvovale su i brojne manje paravojske, kao što su draganovci, Žute ose, antićevci, Vukovarci i Dušan Silni.[4]
Teritorijalna odbrana
urediOd jeseni 1991. zvornički SDS regrutuje, obučava i naoružava tzv. Teritorijalnu odbranu, čije se sjedište nalazilo u Karakaju. Vođa ove paravojske bio je Branko Grujić, a drugi istaknuti članovi Ljupko Ilić, Drago Krstanović i "Marko". Kao i druge paravojske, sarađivali su sa JNA i djelovali pod njenom komandom. S obzirom da su bili lokalci, članovi ove paravojske identifikovali su mnoge poznate i bogate zvorničke Bošnjake, koji su zatim opljačkani i uhapšeni, od kojih su mnogi predati kao zarobljenici arkanovcima.[4]
Srpska dobrovoljačka garda
urediArkanovci se smatraju vodećom snagom napada na Zvornik. Arkanov autoritet tokom napada nadmašivao je ne samo autoritet oficira JNA, već i vodećih ličnosti lokalnog SDS-a. Arkanovci nisu potpadali pod komandu JNA, glavni komandant je bio Arkan. Druge značajne ličnosti su "Rambo" (navodno Arkanov zet koji je poginuo prilikom borbi za Kula Grad), "Žučo", "Topola", braća Dragan Jole i Pero Jović iz Malog Zvornika, "Vuk" ili "Vučo" i "Lela", koja je odgovorna za mučenja i ubistva zarobljenika. Sjedište arkanovaca bilo je u hotelu "Jezero" u Malom Zvorniku, dok je sam Arkan bio u Radaljskoj banji. Među arkanovcima je vladala stroga disciplina. Opisivani su kao hladnokrvne ubice. Nisu se opijali čime su se isticali od ostalih srpskih jedinica, ali ima naznaka da su koristili narkotike. Od lokalnih Srba dobijali su liste bogatih Bošnjaka, čije su kuće pljačkali.[4]
Pripadnici jedinice u civilnoj odjeći su u Zvorniku bili prisutni od kraja marta. Sam Arkan je u grad došao 7. aprila, na pregovore o budućnosti grada. Izdaje ultimatum o predaji grada i svog naoružanja do 9. aprila. Nekoliko dana kasnije vratit će se u grad kako bi kidnapovanjem pacijenata u bolnici izborio razmjenu Rambovog leša.
Učešće arkanovaca u borbama započinje 8. aprila minobacačkom i snajperskom vatrom iz Malog Zvornika. Preuzeli su kontrolu nad gradom 9. aprila, nakon zauzimanja ključnih tačaka i objekata (bolnica, radio stanica) u gradu. Logističku i artiljerijsku podršku im je pružala JNA. Tada pristižu druge paravojske sa zadatkom da vojno osiguraju grad. Nakon 10. i 11. aprila veći dio snaga je napustio grad.[4]
Šešeljevci i Beli orlovi
urediŠešeljevci su, prema izjavama svjedoka, često bili pijani, regrutovali su kriminalce i smatrani su "vikendnim ratnicima". Njihova sjedišta nalazila su se na više mjesta u gradu i Karakaju. Pojedini šešeljevci su bili prisutni u gradu i prije napada. Učestvovali su u borbama od 9. aprila do pada Kula Grada. Sarađivali su sa JNA.
Borci Belih orlova uglavnom su bili iz pograničnih srbijanskih gradova (Loznica, Valjevo). Učestvovali su u borbama pod komandom JNA.[4]
Snage branilaca
urediSnage branilaca činilo je oko 150 naoružanih i 150 nenaoružanih boraca.[1] Općinski štab PL Zvornik, čiji je komandant Samir Ništović (pseudonim "kapetan Almir"), nailazi na poteškoće u saradnji s civilnim organima vlasti, koji su i dalje vjerovali JNA. Nepovjerenje prema braniocima iskazivalo je i lokalno bošnjačko stanovništvo, koje je branioce prilikom povlačenja tjeralo iz svojih naselja vjerujući da je Kula Grad razrušen zbog pružanja otpora.[6]
Pojačanje tokom borbi dolazi iz Živinica i Kalesije.[6] Na Kula Grad su upućene i dvije čete iz Konjević Polja, ali nisu stigle na lokaciju zbog opstrukcija civilnih organa vlasti iz Bratunca.[7] Jedna od jedinica koja je učestvovala u borbama je i interventni vod Prnjavorske čete.
Napad
urediPad grada
urediNakon sporadične pucnjave, napad na grad počinje u kasnim jutarnjim satima 8. aprila minobacačkom vatrom iz Karakaja i Malog Zvornika po Bukoviku, Meterizama i položajima branilaca na Debelom brdu. Napad je izvela JNA koristeći tenkove i artiljeriju. Djelovali su snajperisti arkanovaca iz Malog Zvornika i sa pojedinih zgrada u samom gradu. Tog istog dana pada položaj branilaca na Debelom brdu.[4]
Tokom noći grad je žestoko granatiran. Narednog jutra obavljeni su pregovori, koji su rezultirali ultimatumom prema kojem se svo oružje kao i grad mora predati do 20:00. U 8:00 započinje pješadijski napad, potpomognut minobacačkom vatrom. Arkanovci zauzimaju centar grada preko Bukovika i Meteriza. Do popodneva okupirali su bolnicu i radio stanicu. U drugom talasu napada, pješadija JNA i razne paravojske napadaju grad sa zapada, preko Šćemlije i Lišišnjaka. Do 10. i 11. aprila grad je okupiran. Već tada počinju masakri, mučenja, silovanja i protjerivanja. U samom je gradu pri ulasku srpskih jedinica ubijeno oko 70 civila.[8] Još uvijek nisu pali Kula Grad i Divič, za kojeg su napadači vjerovali da je jako "muslimansko uporište" od kojeg su mogli očekivati veliki otpor.[4]
Veći dio arkanovaca napušta grad 10. i 11. aprila u pripremama za napad na Bratunac.
Pad Kula Grada i Diviča
urediPrije samog napada srpska propaganda tvrdila je da se na Kula Gradu nalazi više hiljada "muslimanskih ekstremista". Kula Grad se našao na udaru artiljerijskih napada već 8. i 9. aprila, pri čemu gine prvi branilac.[6] Od 11. aprila nadalje dolazi do stalnih napada u cilju zauzimanja tvrđave, uz podršku minobacača, tenkova i protivzračnog naoružanja. Prilikom jednog od ovih napada gine i Arkanov zet Rambo.[4]
24. aprila, nakon žestokih pješadijskih i zračnih napada od 19. do 23. aprila, pada Crni Vrh, čime su branioci dovedeni u potpuno okruženje. 25. aprila stanovnici Diviča dobijaju ultimatum o predaji oružja. Iste noći poduzima posljednju ofanzivu, koja će dovesti do pada Kula Grada u jutarnjim satima 26. aprila. Glavni napad je izvršen prema položajima branilaca iz pravca Ćuprije.[6] Oko 10:30 pristupilo se slamanju obruča i povlačenju prema Liplju, a zatim prema Kalesiji, uz 100 civila. Iste večeri paravojske će bez otpora zauzeti Liplje i Divič. Divič će kasnije okupirati JNA.[4]
Posljedice
uredi
Otpor koji su pružili branioci usporio je napredovanje JNA i paravojski kroz sjeveroistočnu Bosnu, u cilju spajanja sa jedinicima na aerodromu u Dubravama.
U zapadnom dijelu općine vodiće se teške borbe za odbranu slobodne teritorije početkom maja 1992. Prilikom ovih borbi, 10. maja u Zaseoku gine Mehdin Hodžić. Porazom VRS i odbranom teritorije današnje općine Sapna, jedinice Općinskog štaba TO Zvornik rade na povezivanju sa slobodnom kalesijskom teritorijom i deblokadi Teočaka. Na ovom području će od već formiranih jedinica 28. februara 1993. nastati 206. viteška brdska brigada. Od najelitnijih jedinica ove brigade 28. augusta 1994. formira se 242. muslimanska zvornička lahka brigada.[9]
Na području Kamenice djelovao je rejonski štab TO veličine dva bataljona.[9] Ovaj dio slobodne teritorije pao je između 10. i 16. februara 1993, tokom operacije VRS Cerska '93. Prilikom pokušaja stvaranja koridora prema Kamenici, 30. oktobra 1992. u Nezuku gine Hajrudin Mešić.
Naslijeđe
urediU znak sjećanja na otpor, 8. aprila svake godine održava se manifestacija "Dani otpora Zvornik-Kula Grad".[10][11]
Reference
uredi- ^ a b "Kula Grad: Sjećanje na čudo bosanskog otpora". kalesija.info. 9. 4. 2014. Pristupljeno 24. 9. 2018.
- ^ Arnautović, Suad (1996). Izbori u Bosni i Hercegovini '90.: Analiza izbornog procesa. Promocult. str. 120.
- ^ "Nacionalni sastav stanovništva Republike Bosne i Hercegovine 1991. (str. 127/8)" (PDF). fzs.ba. Pristupljeno 24. 9. 2018.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t "Ethnic Cleansing Operations' in the northeast-Bosnian City of Zvornik from April through June 1992" (PDF). Ludwig Boltzmann Institute of Human Rights. Pristupljeno 24. 9. 2018. line feed character u
|title=na mjestu 36 (pomoć) - ^ "Širenje mržnje i straha". e-novine.com. 31. 3. 2010. Arhivirano s originala, 11. 4. 2019. Pristupljeno 30. 9. 2018.
- ^ a b c d "Bitka za Kula Grad kod Zvornika – jedan od prvih ozbiljnijih otpora agresiji". bosnae.info. 14. 12. 2016. Pristupljeno 29. 9. 2018.
- ^ "Odbrana sjeveroistočne Bosne 1992. godine – kako je loša vojna organizacija i politička bezazlenost prouzrokovala pad Podrinja". bosnae.info. 14. 6. 2018. Pristupljeno 30. 9. 2018.
- ^ "Obilježena manifestacija "Dani otpora Zvornik-Kula Grad 2016"". Radio Glas Drine. 8. 4. 2016. Pristupljeno 30. 9. 2018.[mrtav link]
- ^ a b "U susret 21. godišnjici 206. Viteške brigade Zvornik: Oni su istinski heroji BiH". Radio Glas Drine. 25. 2. 2014. Pristupljeno 30. 9. 2018.
- ^ "ODRŽANA MANIFESTACIJA "DANI OTPORA ZVORNIK KULA GRAD"". Federalno ministarstvo za pitanja boraca i invalida odbrambeno-oslobodilačkog rata. 8. 4. 2016. Pristupljeno 24. 9. 2018.[mrtav link]
- ^ "Salkić na manifestaciji "Dani otpora Zvornik": Ponosno obilježavamo otpor agresiji". Klix.ba. 8. 4. 2018. Pristupljeno 24. 9. 2018.
