Antička književnost

Antička ili klasična književnost je književnost napisana u antičko doba, pri čemu se misli na Antičku Grčku i Antički Rim, mada se tu uračunava i prahistorijska književnost od razvitka prvog pisma i književnosti u Mezopotamiji, Egiptu, Perziji, Indiji, Palestini i sve do početka srednjovjekovne književnosti. Pod antičkom književnošću često se misli na književnost napisanu na nekom od antičkih jezika: hebrejski, grčki i latinski tokom vremena koje se poklapa sa antičkim dobom i to književnost koja je zapisana, a ne usmeno prenošena. Prije širenja pisanja, usmeno predanje nije uvijek uspješno očuvano, iako su neki tekstovi i fragmenti opstali. August Nitschke smatra da su pojedine bajke kao preživela književnost potiču iz ledenog doba i naratora kamenog doba.

Predklasično doba

Klinasto pismo akadskog jezika, Pisma iz Amarne

Nastarije poznato pismo je sumersko klinasto pismo nastalo u kasnom 4. mileniju p. n. e. Sistem zapisivanja se ubrzo proširio po Orijentu, Indiji i Kini. Sumerska književnost se uglavnom bavila praktičnim stvarima - natpisi na nadgrobnim spomenicima - a kao i egipatska književnosti bila je uglavnom religijske naravi. U ranu egipatsku književnost spada između ostalog Knjiga mrtvih. Hamurabijev zakonik i drugi svjetovni tekstovi mogu se naći u dobrom stanju iako su napisani nekoliko milenijuma p. n. e. Asirsko-babilonska književnost nastavlja sa sumerskom tradicijom, ali doprinosi razvoju filozofije, prava i astronomije.

Beletristika nastaje otprilike istovremeno u svim ovim oblastima; himne (Ehnatonova Himna Suncu, Rg-veda, Odena), lirika (Pjesma nad pjesmama), sage i epovi (Ep o Gilgamešu, Epovi sa sedam tabli). Mitovi o stvaranju su bili čest književni motiv. Književnost mudrosti se javlja po cijelom Bliskom istoku (Mudre izreke, Amenemopov nauk). Otprilike istovremeno nastaje i vedska književnost u Indiji i proročki natpisi iz kineske dinastije Shang.

Smatra se da je najstariji poznati pisac Sin-leki-unini, za kojeg se misli da je napisao Ep o Gilgamešu, a ponekad i ćerka Sargona Akadskog Enheduana, koja je također bila pjesnikinja.

Oko 500. p. n. e. dolazi do velikih promjena u tim oblastima, što se obično računa kao granica sa klasičnim dobom. U tom razdoblju nastaje nekoliko religija i pojavljuje se nekoliko velikih filozofa. Ta treća epoha u periodu od 20. n. e. do 500. n. e. smatra se kasnom antikom.

Žanrovi

Dio table zapisa Epa o Gilgamešu na akadskom

Prvi tekstovi su bili praktičnog značenja i pokušali su zabilježiti obećanja, dužinu vladavina, zakone i sl. Sa vremenom književnost dobija vjerski karakter i obrađuje mitove, u obliku nastanka svijeta ili pričama o životu poslije smrti, kao i proročanstva. Beletristika nastaje s vjerskim himnama i pjesmama, koje kasnije prerastaju u pozorišta. Epovi i sage nastaju u oblasti između legendi i historije. Beletristika je obično pisana u stihovima i izvođena uz muziku i ples, dok su tekstovi svjetovnog karaktera pisani u prozi. Neke priče iz Egipta napisane su u prozi, a u kasnom antičkom dobu počinje proza lagano prelaziti u epiku. Usljed razvoja nauke dolazi do stvaranja neučnih tekstova, kako u Babilonu, tako i u Indiji, Kini i Egiptu, a kasnije i u helenizmu. Naučna književnost je jedna od najstarijih grana književnosti i važan prethodnik filozofiji. Značaj oblika književnog žanra postaje ubrzo važan. U indijskoj književnosti nastaju gramatike (Jaska i Panini) i poetska zbirka, skupljena u Vedangi. Neposredno prije i tokom helenizma uvodi se gramatika, katalogizacija, poetika, retorika i drugi metaknjiževni studiji na Bliskom istoku i Evropi između ostalih od Kalimaha, sofista, Platona i Aristotela.