Crnogorska antifašistička skupština narodnog oslobođenja
Crnogorska antifašistička skupština narodnog oslobođenja (CASNO) bila je najviše predstavničko i zakonodavno tijelo na teritoriji Crne Gore za vrijeme okupacije Kraljevine Jugoslavije od strane Sila Osovine u Drugom svjetskom ratu. Imala je ukupno 4 zasjedanja.[1]
Narodnooslobodilački odbor za Crnu Goru i Boku (NOOCGB) Zemaljsko antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Crne Gore i Boke (ZAVNOCGB) Crnogorska antifašistička skupština narodnog oslobođenja (CASNO) | |
|---|---|
 Zastava crnogorskih partizana | |
| Vrsta | |
| Vrsta | Jednodomni sistem |
| Historija | |
| Osnovano | 8. februar 1942. |
| Raspušteno | 17. april 1945. |
| Sljedbenik | Narodna skupština Crne Gore |
| Početak saziva | 9. februar 1942. |
| Vodstvo | |
| Predsjednik | Niko Miljanić, KPJ |
| Broj zastupnika | 65 (1942) |
| Mjesto zasjedanja | |
 | |
| Mjesto četvrtog zasjedanje CASNO-a Cetinje, Crna Gora | |
Proces institucionalne izgradnje CASNO tekao je postepeno. Početkom 1942. stvoren je Narodnooslobodilački odbor za Crnu Goru i Boku (NOOCGB), a krajem 1943. formirano je Zemaljsko antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Crne Gore i Boke (ZAVNOCGB), koje je u ljeto 1944. preraslo u CASNO.[2]
Historija
urediPozadina
urediU aprilu 1941. Sile Osovine su izvršile invaziju i ubrzo okupirale Kraljevinu Jugoslaviju. Pošto je jugoslavenski poraz bio neminovan, Komunistička partija Jugoslavije (KPJ) naložila je svojih 8.000 članova da skladište oružje u iščekivanju oružanog otpora,[3] koji će se do kraja 1941. proširiti na sva područja zemlje osim Makedonije.[4] Nadovezujući se na svoje iskustvo u tajnim operacijama širom zemlje, KPJ je nastavila sa organizovanjem jugoslavenskih partizana,[3] kao boraca otpora predvođenih Josipom Brozom Titom.[5] KPJ je ocijenila da je njemačka invazija (Operacija "Barbarossa") na Sovjetski Savez stvorila povoljne uslove za ustanak i njen politbiro je 27. juna 1941. osnovao Vrhovni štab Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije sa Titom kao vrhovnim komandantom.[3]
Politika Kraljevine Italije prema Crnoj Gori od početka okupacije 1941. je bila obilježena dilemom da li anektirati ovu teritoriju, kao što je to urađeno sa Dalmacijom i dijelovima Slovenije, ili uz pomoć domaćih izdajnika, obnoviti njenu fiktivnu nezavisnost u okviru novog Rimskog Carstva. Nakon velikog ustanka u Crnoj Gori u julu 1941. Italija je odustala od stvaranja marionetske Kraljevine Crne Gore i Musolinijevom odlukom 3. oktobra 1941. uspostavljen je Guvernorat za Crnu Goru sa sjedištem u Cetinju, a za guvernera je postavljen Alessandro Pirzio Biroli. Ubrzo nakon kapitulacije Italije, po ulasku njemačkih trupa u Crnu Goru, na Cetinju je 12. septembra 1943. uspostavljeno komadno područje (Feldkommandtur), koji je predstavljao vrhovnu vojnu i civilnu vlast nad okupiranom teritorijom. Na čelu Feldkommandture nalazio se general-major Wilhelm Kaiper, koji je 30. septembra objavio proglas da preuzima vlast nad teritorijom.[6]
Osnivanje i zasjedanja
urediPočetkom 1942, predstavnici narodnooslobodilačkog pokreta (NOP) sa područja centralne Crne Gore i Boke kotorske održali su skupštinu u Ostrogu i tom prilikom su izabrali Narodnooslobodilački odbor za Crnu Goru i Boku.[7]
Prvo zasjedanje
urediZAVNOCGB je osnovan na zasjedanju narodnih predstavnika, održanom 15. i 16. novembra 1943. u Kolašinu. Ovo je ujedno bilo i prvo zasjedanje ZAVNOCGB-a, na kojem se konstituisalo kao najviše predstavničko i političko tijelo narodnooslobodilačkog pokreta Crne Gore i Boke. Za predsjednika je bio izabran Niko Miljanić.
Odluke Drugog zasjedanja AVNOJ-a, stalno jačanje Narodnooslobodilačke borbe u Crnoj Gori poslije ovog zasjedanja i razvoj narodne vlasti omogućili su nove korake u izgradnji državnosti Crne Gore.
Izvršni odbor ZAVNOCGB-a je 3. januara donio proglas u kojemu je pozvao stanovništvo na još odlučniju antifašističku borbu protiv okupatora i domaćih izdajnika.
Drugo zasjedanje
uredi.jpg)
Drugo zasjedanje ZAVNOCGB-a održano je 16. februara 1944. u Kolašinu. Na zasjedanju je data puna podrška odlukama Drugog zasjedanja AVNOJ-a.
Treće zasjedanje
urediNajznačajnije je bilo Treće zasjedanje, sazvano i održano ponovo u Kolašinu od 13. do 15. jula 1944. Na njemu je ZAVNOCGB prerasrastao u CASNO, koji se konstituisao u najviše zakonodavno i izvršno tijelo Crne Gore kao ravnopravne federalne jedinice u Demokratskoj Federativnoj Jugoslaviji. Izabrano je Predsjedništvo Skupštine i ovlašteno da imenuje Nacionalni komitet oslobođenja Crne Gore, kao najviši izvršni organ, čim za to budu postojali uslovi. Do osnivanja Nacionalnog komiteta, njegove je funkcije vršilo Predsjedništvo, koje je rukovodilo svim poslovima narodne vlasti preko Narodnooslobodilačkih odbora. Odluke donesene na ovom zasjedanju imale su po značaju i sadržaju ustavotvorni karakter. Njima je izvršeno konstituisanje vlasti u Crnoj Gori kao federalnoj jedinici jugoslavenske federalne državne.[8]
Četvrto zasjedanje
urediNa Četvrtom zasjedanju, održanom u oslobođenoj Crnoj Gori na Cetinju od 15. do 17. aprila 1945, CASNO je pretvoren u Crnogorsku narodnu skupštinu kao najviši organ narodne vlasti i jedini zakonodavni organ. Narodnooslobodilački odbori su postali Narodni odbori, a sreske narodnooslobodilačke skupštine – sreske skupštine. Organizovana je prva narodna vlada na čelu sa Blažom Jovanovićem. Odlukom ove Skupštine, srezovi bjelopoljski i pljevaljski, nakon rasformiranja ZAVNO Sandžaka, uključeni su u sastav Crne Gore.[8]
Nastankom narodne vlade i daljom izgradnjom sistema narodne vlasti, na osnovu odluka Četvrtog zasjedanja, okončan je proces uspostavljanja nove crnogorske državnosti.
Također pogledajte
uredi- Antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ)
- Zemaljsko antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Bosne i Hercegovine (ZAVNOBiH)
- Zemaljsko antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Hrvatske (ZAVNOH)
- Antifašističko sobranje narodnog oslobođenja Makedonije (ASNOM)
- Slovensko narodnooslobodilačko vijeće (SNOS)
- Antifašistička skupština narodnog oslobođenja Srbije (ASNOS)
- Narodna skupština Crne Gore
Literatura
uredi- Rodoljub Čolaković - Zapisi iz oslobodilačkog rata, knjiga V. Sarajevo, 1966.
- Petar Aligrudić, "Karakter i značaj odluka Ostroške i prve i druge Kolašinske skupštine za stvaranje nove države crnogorskog naroda", Pravni zbornik, br. 3, Titograd 1960, str. 93-100.
- Enciklopedija Jugoslavije (knjiga VII). „Jugoslavenski leksikografski zavod“, Zagreb 1968.
- Ilustrirana povijest Narodnooslobodilačke borbe u Jugoslaviji 1941-1945. „Stvarnost“, Zagreb 1973.
Reference
uredi
- ^ Lakić, Zoran (1963). Narodnooslobodilačka borba u Crnoj Gori, 1941-1945: hronologija događaja (jezik: srpski).
- ^ Lakić, Zoran (1963). Zemaljsko antifašističko vijeće narodnog oslobodenja Crne Gore i Boke: zbirka dokumenata (jezik: srpski).
- ^ a b c Vukši, Velimir (2003). Tito's Partisans 1941–45. Oxford, UK: Osprey Publishing. str. 10–11, 13–15. ISBN 1-84176-675-5.
- ^ Tomasevich, Jozo (2001). War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: Occupation and Collaboration. Stanford, California: Stanford University Press. str. 88, 114. ISBN 978-0-8047-0857-9.
- ^ Ramet, Sabrina P. (2006). The Three Yugoslavias: State-building and Legitimation, 1918–2005. Bloomington, Indiana: Indiana University Press. str. 113. ISBN 9780253346568.
- ^ Pajović, Radoje (1977). Vujović, Dimo (ured.). "Kontrarevolucija u Crnoj Gori 1941-1945" (PDF). znaci.net. VI. Cetinje: Obod. Arhivirano s originala 26. 8. 2014. Pristupljeno 15. 5. 2024.CS1 održavanje: bot: nepoznat status originalnog URL-a (link)
- ^ Lakić, Zoran (1981). Narodna vlast u Crnoj Gori 1941-1945 (jezik: srpski). Obod.
- ^ a b Lakić, Zoran (1975). CASNO: Crnogorska antifašistička skupština narodnog oslobođenja 1944-1945: Zbirka dokumenata (jezik: srpski). Titograd: Istorijski institut SR Crne Gore.