Visoko u ratu (1992–1995)
Ovaj članak prikazuje dejstva u toku rata u Visokom i okolini, te donosi pregled aktivnosti visočkih jedinica Armije Republike Bosne i Hercegovine. Visočke jedinice pretežno su pružale pomoć jedinicama na drugim bojištima: odbrana Bilalovca (Kiseljak – Busovača), Fojnice, Vareša. Također su učestvovale su u odbrani Olova u velikoj ofanzivi VRS-a u zimu 1993/94. Godine 1995. učestvovale su u borbama na Treskavici, u Operaciji deblokade Sarajeva, na operaciji "Domet 95" na Vlašiću i u operaciji Sana na ratištu kod Bosanske Krupe.
Pripreme i početak rata
uredi
Na početku rata formiraju se krizni štabovi u mjesnim zajednicama te se formira prvi vod Patriotske lige.
Dana 6. aprila 1992. proglašava se vanredno stanje što rezultira postrojavanjem Protivdiverzantskog voda TO. Već od 22. aprila 1992. počinje doturanje naoružanja prema Sarajevu, kada se vrši prevoz oružja šumskim putem Visoko - Kralupi - Čifluk - Rakovica. Uz pripremanje odbrambenih snaga vršen je stalni pritisak na Srbe da predaju svo naoružanje iz kasarni "Ahmet Fetagahić" i "Majevica". Dana 25. aprila oko 12 sati popodne Srbi napuštaju kasarnu Ahmet Fetagahić, koja više neće biti upotrebljiva i prelaze u kasarnu Majevica u kojoj je bilo smješteno skoro svo naoružanje. Sljedećeg dana novoformirane jedinice TO Visoko vrše opsadu i napad na kasarnu Majevica i pri tom zarobljavaju 7 srpskih vojnika te osvajaju skoro svo naoružanje (preko 2000 cijevi, velike količine municije i ostalog materijala).
Dio naoružanja koji je zarobljen biva raspoređen novoformiranim jedinicama, dok se dio naoružanja opet prebacuje za Sarajevo čije je obezbjeđenje vršio vod Patriotske lige a kretao se putem Visoko - Goduša - Vela - Crkvica - Ahatovići. Dana 3. maja 1992. pripadnici svih jednicia u Visokom i okolini vrše prvi kombinovano artiljerijsko-pješadijski napad na srpska uporišta u Ilijašu, Sovrlama, Ljubinićima i Čekrčićima što je izazvalo pometnju među srpskim snagama koji su bili primorani skrenuti svoje snage sa pravca Sarajeva. To je pomoglo u odbrani glavnog grada koji je svoju odlučujuču bitku vodio 2. i 3. maja kada su Visočke jedinice izvršile napad.
Istog dana je dobijena i prva bitka za Visoko gdje je TO razoružao pripadnike SDS-a na području Goduše, Kula Banjera i Ravni. Tog dana su srpske snage izvršile napad iz artiljerijskih oružja pucajući nasumice po užem gradskom stambenom jezgru što je odnijelo prve civilne žrtve. U istom periodu zračne jedinice srpskih snaga napadaju industrijske, vojne i civilne objekte u Visokom. 18. maja 1992. godine u tjesnacu Mačuh, između naselja Papratnica (Kakanj) i Seoča (Visoko) zaustavljena je kolona Jugoslovenske narodne armije koja je napustila kasarnu Bilmišće u Zenici. Kolonu su zaustavile jedinica OpŠTO Visoko, Manevarska četa SJB Visoko (kasnije Tufina četa) koja je izvršila zaprečavanje puta i zaustavljanje kolone, zatim jedinica Općinskog štaba TO Kakanj, Četa “Bosna”, jedinica Vojne policije, policajci Stanice javne bezbjednosti Kakanj i mjesne jedinice rejonskih štabova Patriotske lige i zaplijenjeno je: 750 automatskih pušaka, 90 pištolja, 2 haubice H-105 mm, 3 protiv-avionska topa 20/3 mm, 50 “Zolja”, 36 lansera RBR 90 mm, veću kolićinu razne municije, 2 motorna vozila TAM-150, 2 motorna vozila Pinzgauer.
Poluokruženje
uredi
Paravojne jedinice SDS-a jačine odreda blokiraju put Visoko - Kakanj te stavljaju Visoko u poluokruženje. 20. maja 1992. se formira Vod vojne policije, te PVO (Protiv vazdušna odbrana). Kraj maja i početak juna 1992. je obilježen u znaku priprema za deblokadu Sarajeva sa jedinicama iz susjednih općina. Vrijeme napada je otkriveno tako da su srpske snage već 3. juna, dan prije napada visočkih jedinica, napale položaje TO-a. Borba se nastavila te trajala neprekidno tri dana i dvije noći gdje nijedna strana nije ostvarila bitniji uspjeh. Tom prilikom su jedino jedinice MAD-a (mješoviti artiljerijski divizion) nanijele značajnije gubitke u artiljerijskom okršaju sa srpskim snagama.
Zimča koja se nalazila na putu između Visokog i Kaknja, i koja je dovodila Visoko u poluokruženje i nezahvalnu poziciju, je konačno oslobođena 20. juna u akciji svih visočkih jedinica prilikom čega je oduzeta veća količina naoružanja, a naoružane jedinice SDS-a poražene. Uprkos tome vodeći oficiri i komandiri SDS-ovih pripadnika su prebjegli preko Kiseljaka, odnosno HVO teritorije koje su propuštene bez borbe. Time je Visočka općina stavljena pod skoro potpunu kontrolu TO-a, osim sela Čekrčići koje će do kraja rata ostati pod komandom VRS-a.
Dana 20. juna 1992. godine, članovi Općinskog štaba Visoko, Teritorijalne odbrane BiH, su izveli akciju razoružavanja srpskih paravojnih i vojnih snaga na putnoj komunikaciji Visoko – Zimča – Moštre – Kakanj, koji su držali u blokadi oko 30% općine Visoko. Prilikom akcije jedan vojnik je poginuo, a 3 su teže ranjena. Zaplijenjena je značajna količina naoružanja i municije: 120 pušaka i pištolja, 350 mina 82 mm i druge municije i vojne opreme. Jedinice SDS paravojnih jedinica su imale 17 poginulih i 50 zarobljenih vojnika.
Podrška sarajevskom ratištu
urediVisočki borci uz pomoć dalekometnih oružja (TH-152mm - Nora) vrše podršku sarajevskim borcima te u isto vrijeme vrše direktna dejstva po neprijatelju u Lukavici, Dobrinji, Nedžarićima, Rajlovcu, Vogošći i Semizovcu. Za to su visočki borci 24. juna pohvaljeni od strane Sefera Halilovića. U augustu počinju pripreme za deblokadu Sarajeva koja će se odigrati 22. augusta 1992. i trajat će do 28. augusta. Uprkos početnom uspjehu, Sarajevo nije deblokirano, no oslobođena je linija Rezervoar - Mala Kota te je potisnut neprijatelj u dubinu od 1 km. Sljedećeg dana, 29 augusta, srpske snage vrše vazdušni napad na snage ARBiH koje su prošle netaknute, što nije zaobišlo tekstilnu fabriku Vitex koju su avioni VRS-a bombardovali zapaljivim avio bombama.
TO BiH se transformiše u ARBIH, te se 10. septembra formira 4. brdska brigada - Visočka. Dana 23. decembra "Tufina četa" uz artiljerijsku podršku MAD-a djelomično oslobađa put Visoko - Buci - Kiseljak. Ponovo, 28. decembra vrši se pokušaj deblokade Sarajeva u kojem su učestvovale Visočka, Zenička, Busovačka te 7. muslimanska brdska brigada. Deblokada je bila neuspješna. U tom periodu Visočka brigada prerasta u 302. mtbr (motorizovanu brigadu).
ARBiH - HVO sukob
urediKrajem januara raste napetost između Armije BiH i HVO-a te dolazi do otvorenih napada od strane HVO-a na stanovništvo sela Kaćuni, općina Busovača. 27. januara jedinice 302.mtbr u sudjelstvu sa jedinicama ŠTO Visoko i 17. krajiške osujećuju te namjere HVO-a te presijecaju ih, onemogućujući blokadu grada Fojnice. Tom prilikom je pod kontrolu 302.mtbr stavljena plinara u Koklotima što će se kasnije pokazati kao izuzetan strateški potez. Krajem februara i početkom marta 1993, 1. protivdiverzantski odred ŠTO Visoko u sastavu 302.mtbr učestvuje u odbrani Nabožića, Višnjića i Korita na ilijaškom ratištu.
U julu 1993. pripadnici visočkih jedinica "Sjenke" učestvuju u uspješnoj odbrani i najžešćim okršajima sa HVO-om na području Fojnice koja će se do kraja rata odbraniti nekoliko puta. 2 novembra jedinice ARBiH iz Visokog i susjednih općina zauzimaju Vareš, koji je bio pod kontrolom HVO-a, sa minimalnim gubicima. Dolazi do ponovne transformacije jedinica, pa tako 302.mtbr prerasta u 2 brdske brigade - 315.bbr i 316.bbr. Kraj 1993. i početak 1994. će označiti smanjena borbena dejstva između ARBiH i HVO, i konačno obustavljanje dogovaranjem Federacije.
Pripreme za deblokadu
uredi
U januaru, IDČ (Izviđačko diverzantska četa) iz Visokog uspješno učestvuje u odbrani Olova. Poslije određene pripreme brigade iz Visokog, Kiseljaka i Fojnice 14. aprila 1994. oslobađaju Veliki i Mali Hum, selo Zišci i Brda, te Rakoč i Mođevačko brdo 4. maja 1994. Nakon uspješno izvedenih operacija i oslobađanja teritorija na Čemerskoj planini i Nišićkoj visoravni, visočke se brigade raspodjeljuju po oslobeđnim teritorijama u svrhu odbrane istih.
Posljedni dani 1994. su donijeli primirje između ARBiH i VRS-a koje će iskoristiti za bolje naoružavanje unatoč teškim uslovima i embargu. U tom periodu sve jedinice od Visokog pa do Olova bivaju prekomandovane u 16. diviziju KoV-a, dok se od 321.bbr formira 146. lahka brigada. Nakon isteka primirja 146. bbr se prebacuje na treskavičko ratište gdje 3. juna 1995. učestvuje u oslobađanju Peštera i Kozljena, dok 5. juna učestvuje u odbrani objekata Malo vratilo i Surdup.
Za to vrijeme u Visokom su trajale pripreme za deblokadu Sarajeva, te su u tu svrhu u Visoko pristigle jedinice 7. korpusa. Operacija deblokade glavnog grada je počela u 1 sat ujutro, 15. juna 1995, a sat prije početka srpske snage su srušili most na autoputu u Čekrekčijama što je dodatno otežalo već neprohodne linije. Prvi okršaji su se desili sa svitanjem, oko 3 sata i dok je vrijeme odmicalo mogućnost proboja je bila manja. Na to su uticala dva faktora. Prvi je bio sama utvrđenost linija sa pravca Visokog prema Sarajevu, koja je tokom 4 godine konstatno dograđivana i utvrđivana. Drugi je bio nedozvoljavanje HVO-a da se napad vrši sa pravca Kiseljaka tako da se napad morao vršiti iz Visokog prema Sarajevu gdje proboj nije izvršen.
Prilikom operacije došlo je do zategnutih odnosa između kanadskog U.N. bataljona (CANBAT 2) koji je bio smješten u Visokom koji je prošao na kraju bez žrtava.[1]
U toku operacije na Visoko je bačeno bezbroj granata te šest modifikovanih aviobombi. Dejtonskim sporazumom je okončan rat te uklonjene sve ratne linije oko Visokog.
Ishod
uredi
Tokom ratnih godina visočki borci Armije RBiH su uspjeli zadržati većinu teritorija općine Visokog pod svojom kontrolom. Tokom čitavog rata su vršena doturanja oružja prema Sarajevu i drugim gradovima, najčešće šumskim putevima. Visoko je izgubilo 314 boraca od kojih su petorica najmlađih bili maloljetni u trenutku pogibije, a petorica sinovi jedinci. Visoko je imalo 127 civilnih žrtava, od kojih 38-oro djece. Štete u privredi procijenjene su na oko 200 miliona eura. U istom periodu Visoko je pružilo utočište i primilo više od 14.500 raseljenih osoba, a ratna bolnica primila je preko 5.000 pacijenata. Visočani su dobrovoljno putem Crvenog krsta dali više od 5.500 doza krvi. 23 visočka borca su dobila najveće odlikovanje Zlatni ljiljan, dok je 19 pripadnika MUP-a dobilo Zlatnu policijsku zvijezdu.
Također pogledajte
urediReference
uredi- ^ Cohen, Roger (21. 6. 1995). "U.N. Peacekeepers Are Endangered Again, Not by Serbs but by the Bosnian Army". The New York Times (jezik: engleski). ISSN 0362-4331. Pristupljeno 13. 2. 2020.