Veliki medvjed (sazviježđe)
Veliki medvjed, Velika kola ili Ursa Major je sazviježđe vidljivo sa sjeverne zemaljske hemisfere, a sastoji se od sedam velikih zvijezda.
| Veliki medvjed (lat.: Ursa Major) | |
|---|---|
 klikni za veću sliku | |
| Skraćenica | UMa |
| Genitiv | Ursae Majoris |
| Simbolizira | Kalisto |
| Rektascenzija | 10 h |
| Deklinacija | 55° |
| Površina | 1280 kv. stepen. (rang: 6.) |
| Najsjajnija zvijezda | ε UMa (Priv. mag. 1,76) |
| Meteorski pljuskovi | Alfa Ursa Majoridi, Ursidi, Leonidi-Ursidi |
| Vidljivo u rasponu geografskih širina: +90° i −30° U najboljem položaju za posmatranje u 21h u mjesecu aprilu. | |
Zvijezde
urediOvo sazviježđe je ujedno i najpoznatiji asterizam "Velika kola" koje se sastoji od: α UMa, β UMa, γ UMa, δ UMa, ε UMa, ζ UMa i η UMa.
Najsjajnija je Alioth (ε UMa), udaljena je 81 sg s prividnim sjajem od 1,76 mag. Druga posjajnosti Dubhe (α UMa) se zamišljenom linijom preko Merak (β UMa) povezuje sa Sjevernjačom (α UMi). Preko δ UMa do β UMa povezuje se sa Kastorom. Višestruka zvijezda odnosno zvjezdani sistem Mizar (α UMa) je jedna od najpoznatijih zvijezda na nebu. Zahvaljujući prividnom sjaju od 2,4 mag golim okom se vidi i sekundarna zvijezda Alcor (80 UMa) od 4 mag, slabiji teleskopi otkrivaju i treću (tercijarnu) zvijezdu. Svaka od njih je spektroskopijska dvostruka zvijezda, pa sistem sadrži ukupno 6 zvijezda.[1]
Alkaid (η UMa) je s temperaturom na površini od 20000 K jedna od najvrućih zvijezda. Phecda (γ UMa), Ae zvijezda glavnog niza nalazi se na lijevoj strani Velikih kola. Megrez (δ UMa), je najtamnija zvijezda u asterizmu. "Ručka" Velikih kola Phecda (ζ UMa) je dvostruka zvijezda prividnog sjaja od 2,82 mag. W UMa je prototip promjenljvih zvijezda podtipa W Ursae Majoris. M 40 prvenstveno katalogizirana od Messiera 1764. kao maglina, kasnije od Winneckea 1863. potvrđena kao dvostruka zvijezda. 47 UMa je s 110% Sunčeve mase, iako nešto toplija, Suncu veoma slična.
Alula Borealis (ν UMa) je div, udaljen 399 sg, sastoj se od dvije zvijezde primarna komponenta s prečnikom 57 većim te 775 sjajnijim od Sunca. Alula Australis (ξ UMa) je također dvostruka s komponentama koje imaju orbitalni period od 60 godina. Zbog duge periode komponente se mogu samo povremeno posmatrati. 1975. su imale najveću udaljenost, dok su 1992. bile najbliže. Ubraja se u promjenljive zvijezde podtipa RS CnV promjenljivih.
Tania Borealis (λ UMa) je div spektralne klase A2, udaljen 138 sg. Tania Australis (μ UMa) je crveni div polupravilne promjene sjaja. Talitha Borealis (ι UMa), udaljena 47 sg, dvostruka je zvijezda prividnog sjaja 9 odnosno 10 mag, komponente imaju orbitalni period od 818 godina. Zbog toga je dugo trebalo da se potrvdi da je dvostruka. Talitha Australis (κ UMa) također dvostruka sastoji se od dva patuljka glavnog niza A klase, udaljena je 358 sg.
Muscida (ο UMa), udaljena 179 sg, nalazi se u fazi zvjezdane evolucije između diva i svijetlog diva.
Groombridge 1830 je subpatuljak otkriven 1830., tade je bila uvrštena kao zvijezda s najvećom vlastitom brzinom. Kasnije otkriće Kapteynove (Slikarski stalak) i Barnardove (Zmijonosac) zvijezde pomaklo ju je na treće mjesto. Lalande 21185 četvrta je zvijezda (nakon α Cen, Barnardove zvijezde i Wolf 359) po udaljenosti od Sunca, njena trenutna udaljenost iznosi 8,31 sg i za 19900 godina smanjiti će se na 4,5 sg.[2]
Objekti dubokog neba
urediJedna od najljepših spiralnih galaksija je M 81.[1]
Mitologija
uredi
Shodno Ovidiju (43.) , koji je to opisao u Preobražajima postoji sljedeća predaja: Zevs glavni bog na Olimpu bezuspješno je pokušavao da zavede nimfu Kalisto. Kalisto je bila jedna od djevica Dijane, boginje lova. Da bi joj lakše prišao Kalisto Zevs se pojavljuje u Dijaninom liku te je napada i siluje. Kalisto je bila odbačena od Dijane čim je tokom kupanja otkriveno da je zatrudnila. Hera Zevsova supruga je iz ljubomore, nakon što je Kalisto rodila sina Arkada, pretvorila je u medvjeda. Godine kasnije Kalisto susreće, još u liku medvjeda, svog sina Arkada koji je ne prepoznaje. Arkad je pokušao da ubije medvjeda, no Zevs je to na vrijeme zapazio i majku i sina podigao na nebo među zvijezde. Dok Kalisto simbolizira Velikog medvjeda njen sin Arkad je Volar (po Eratostenu Mali medvjed). Ovo je još više razbjesnilo Heru koja se obraća Okeanu (bogu mora) i Teji (boginji neba) za pomoć. Zamolila ih je da medvjed nikada ne smije prići vodi. I doista na sjevernoj hemisferi Veliki medvjed nikada (prividno) ne dodiruje more.[1]
(Dosso Dossi, 1528., Galerija Borghese, Rim)
Također pogledajte
urediReference
uredi- ^ a b c Kronberg, Christine (3. 12. 1997). "Veliki Medvjed". mnh.de (jezik: njemački). Munich Astronomy Archive. Arhivirano s originala, 8. 1. 2014. Pristupljeno 18. 8. 2015.
- ^ "Ursa Major Constellation". constellation-guide.com (jezik: engleski). Constellation Guide. Pristupljeno 18. 8. 2015.
Vanjski linkovi
uredi
- Stargazing live 2012 sa BBC (en)
- Constellations Arhivirano 27. 2. 2009. na Wayback Machine sa Univerzitet u Wisconsin-Madisonu (en)