Stari Ras i Sopoćani

Stari Ras je srednjovjekovni kompleks spomenika u Raškoj oblasti južne Srbije. Izgrađeni su od 10. do 13. vijeka i predstavljaju umjetničku djelatnosti u srednjovekovnoj Srbiji. Kompleks čine: arheološko nalazište srednjeg vijeka, grad Ras, koji je u periodu od 12. do ranog 14. vijeka bio prva prijestonica srednjovjekovne srpske države, Manastir Sopoćani, Manastir Đurđevi Stupovi i Crkva svetih Apostola Svetog Petra i Pavla (Crkva Svetog Petra) i

Stari Ras i Sopoćani

Svjetska baština
Tvrđava Gradina
Lokacija	Novi Pazar, Srbija
Kriterij	i, iii
Referenca	96
Uvrštenje	1979. (3. sjednica)
Površina	198,72 ha
Tampon-zona	9.935 ha
Koordinate	N43 7 8.004 E20 25 22.008

Kompleks srednjovekovnog Rasa

• Utvrđenje Gradina na Pazarištu sa Podgrađem smješteno je na vrhu planinskog grebena i ima oblik nepravilnog četvorougla, dužine 180 m, a širine od 20 do 60 m. Jedna strana utvrđenja ide vrhom grebena od koga se teren obrušava pod velikim nagibom, a druga se prostire paralelno sa njom po blažoj padini i ona je ojačana sa četiri manje i jednom velikom kulom. Ova kula je polukružne osnove prečnika 8 m. Bedemi debljine od 1,5 do 2,2 m su izgrađeni od lomljenog kamena i krečnog maltera, a imali su stazu sa zupcima. U unutrašnjosti utvrđenja se nalazio dvorac koji je bio naslonjen na najveću kulu. U grad se ulazilo kroz dvije kapije sa zapadne i južne strane. Ovakav izgled utvrđenje je dobilo oko 1149. godine. Iz ranijeg perioda grada su otkriveni i ostaci kasnoantičkog bedema sa jednom kulom pravougaone osnove.
• Na srednjovjekovnom Trgovištu su pronađene 64 kuće i obiman arheološki materijal: kuhinjska i stona keramika, metalni predmeti, ostava srebrnog nakita, predmeti od kosti, arhitektonska plastika itd.
• Utvrđenje Gradina na Postenju je smješteno na kupastom uzvišenju iznad puta Novi Pazar – Raška. U pitanju je višeslojni lokalitet na kome je kontinuitet u naseljavanju trajao od starijeg gvozdenog doba do srednjeg vijeka. Ostaci sadašnjeg utvrđenja potiču iz VI vijeka, a na lokalitetu su pronađene tri crkve.
• Na lokalitetu Reljina gradina, koji je nakon istraživanja konzerviran, su ostaci manastira sveta Varvare iz 15. vijeka, a obnovljenog dva vijeka kasnije.
• Naprelje je lokalitet između Novog Pazara i Novopazarske banje i čini ga crkva i nekropola. Taj prostor je u kontinuitetu korišćen od praistorije do kasnog srednjeg veka. Crkva je podignuta u 13. vijeku i stradala je u požaru krajem 17. vijeka.
• Postenje – Latinska crkva se nalazi na putu Novi Pazar – Deževa u neposrednoj blizini crkve svetih Apostola Petra i Pavla. Crkva je podignuta u prvoj polovini 14. vijeka, a porušena je krajem istog vijeka.

Manastir Sopoćani, crkva svetog Trojstva

Svjetska baština

Ostaci Starog Rasa se nalaze na lokalitetu Gradina na Pazarištu, sa donjim gradom Trgovište, udaljenom 11 km zapadno od Novog Pazara. Ime Ras vodi porijeklo od naziva utvrđenja Arsa koju pominje bizantijski historičar Prokopije u 6. vijeku. Srpska srednjovjekovna država je prema imenu grada dobila naziv Raška. Stari Ras se nalazi uz planinsko okruženje u blizini ušća rijeke Raške u Sebečevo, a postao je prva prijestonica srpske nezavisne države pod vodstvom dinastije Nemanjića 1159. godine. Arheološko nalazište sadrži ostatke građevina građenih od otprilike 9. stoljeća nadalje, uključujući tvrđavu Gradina na vrhu brda i donji grad Trgovište.

Manastir Sopoćani se nalazi pored izvora rijeke Raške. Izgrađen je u drugoj polovini 13. vijeka kao zadužbina kralja Uroša Nemanjića. Poznat je po freskama u manastirskoj crkvi, rađenim u periodu 1270-1276, spadaju među najlepše u bizantijskoj i srpskoj srednjovekovnoj umjetnosti. Ove izuzetne slike predstavljaju rad najboljih umjetnika tog perioda koji nisu mogli da rade na teritoriji Bizantskog carstva i našli su utočište na dvoru srpskog kralja. U Sopoćanima su ovi umjetnici unijeli rafinirani duh antike u preovlađujuće srednjovjekovne konvencije.

Crkva Svetog Đurđa u manastiru Đurđevi Stupovi

Crkva Svetog Đurđa u manastiru Đurđevi Stupovi, osnovana je 1170-1171. godine, najraniji je primjer karakteristične nove regionalne arhitekture koja je spojila romanički i bizantijski stil. Poznat kao Raška škola, ovaj stil je dominirao u sakralnoj arhitekturi na ovim prostorima skoro vijek i po. U crkvi se nalaze i dva sloja očuvanih fresaka iz 1175. i 1282-1283. godine koje su među najljepšim iz tog perioda na Balkanu.

Crkva Svetog Petra

Sačuvane freske u crkvi Svetog Petra, podignute u 10. vijeku na temeljima krstionice iz 6. vijeka i danas su najstarije sačuvane kršćanske crkve na Balkanu, također svedoče o razvoju likovne umjetnosti između 10. i 14. vijeka. Po načinu gradnje slična je crkvama sa prostora jadranskog primorja, Gruzije, Jermenije i Italije koje potječu od 7. do 9. vijeka,

Stari Ras i navedena kulturna dobra nalaze se na UNESCO-ovoj listi svjetske baštine