Pretorijanci

Pretorijanci ili pretorijanska garda (lat. Praetoriani) naziv je za posebnu komponentu rimske vojske. U doba Rimske republike bilo je uobičajeno da vojni zapovjednik ima svoju ličnu gardu, nazvanu cohors praetoria ("pretorijanska kohorta"). Oktavijan Avgust je 27. godine p. n. e., u cilju vojne odbrane Italije, u kojoj nije bilo stacioniranih legija, formirao jedan stalni vojni odred od devet kohorti (od kojih je svaka vjerovatno imala po hiljadu vojnika), koji se sastojao od njegove lične straže i veterana. Tri kohorte bile su stacionirane u samom gradu Rimu, a ostalih šest u obližnjim italskim gradovima. Ovaj je odred Avgust zadržao pod svojom vlastitom kontrolom, i tek je 2. godine p. n. e. postavio dva komandanta, nazvana praefecti praetorio ("pretorijanski prefekti"). Tako je nastala pretorijanska garda, koja će kasnije u pojedinim trenucima igrati veoma važnu ulogu u historiji Rimskog carstva. Političku važnost pretorijanci su počeli sticati kada ih je Sejan, Tiberijev pretorijanski prefekt, sve okupio u jednoj kasarni u sjevernom dijelu grada Rima. Pretorijanci su pratili cara i članove njegove porodice i dok su se oni nalazili u Rimu i kada su putovali van grada. Njihova vojna služba prvobitno je trajala dvanaest godina, ali je uskoro produžena na šesnaest. Pretorijanci su primali visoku platu, kao i česte i obilne "darove" (donativa).

Historija

Naziv pretorijanci potječe od latinske riječi praetorium, kojom je označavan šator rimskih vojskovođa, naročito pretora, koji su magistrati sa imperijom bili ovlašćeni da komanduju vojskom. Od 3. vijeka p. n. e. rimske vojskovođe su imale pravo da u ratno vrijeme među vojnicima izaberu gardiste, koji bi potom čuvali njihov šator i ličnost. Ovakav odred se nazivao pretorijanska kohorta (cohors praetoria) i sastojao se i od pješaka i od konjice. Kohorta je pratila istaknute rimske državnike i vojskovođe poput Cezara, Marka Antonija i Oktavijana (budućeg cara Avgusta). Već je Cezar 61. p. n. e. osnovao elitnu Legiju X Konjaničku (Legio X Equestris), koju je uspješno koristio tokom ratova sa Galima i u toku građanskog rata protiv Pompeja. Nakon pobjede nad Antonijem, Oktavijan je uvidio da se stajaći elitni odred može upotrijebiti ne samo u ratno, već i u mirnodopsko vrijeme u političke svrhe.

Počeci

Avgust je 27. p. n. e. formirao pretorijansku gardu od probranih vojnika izabranih iz pograničnih legija. Prvi rimski car je legije razmjestio na granice carstva i zadržao je kontrolu nad tzv. carskim provincijama, tj. provincijama u kojima je bila razmještena vojska. Na taj način centralne oblasti carstva su dobrim dijelom demilitarizovane, a u Italiji južno od rječice Rubikon, drevnom središtu carstva, pretorijanci su predstavljali jedinu oružanu formaciju. Avgust je želio da zadrži privid starog republikanskog uređenja tako da je regrutovao svega devet kohorti koje su se sastojale od po 500 ljudi. Od devet kohorti, u samom Rimu su istovremeno na dužnosti boravile svega tri. Sem kohorti, ustrojeno je i nekoliko konjaničkih jedinica, turmi (turma), koje su brojale po 30 vojnika. Tri pretorijanske kohorte su u Avgustovo vrijeme čuvale carsku palatu i patrolirale u blizini važnih javnih zdanja. Ostale jedinice su bile poslate u okolne italske gradove i samim tim odvojene kohorte nisu predstavljale opasnost po bezbjednost vladara. Organizacija i komanda su zatim unaprijeđene 2. p. n. e. imenovanjem dvojice zapovjednika garde koji su nosili titulu pretorijanskog prefekta. U Avgustovom sistemu car, tj. monarh, je formalno bio princeps, prvi među jednakima i zbog toga su neke od ključnih pozicija u novom poretku povjerene ne senatorima, koji su po porijeklu, uticaju i bogatstvu mogli pretendovati na carski položaj, već osobama iz konjaničkog staleža. Takav je bio slučaj i sa pretorijanskim prefektima.

Avgustova smrt 19. augusta 14. godine je pretstavljala prvu i jedinu priliku u kojoj je garda ostala po strani od smjene na prestolu. Od tada pa nadalje, garda je nerijetko djelovala u skladu sa sopstvenim interesima. Avgustov posinak Tiberije je 15. godine postavio za jedinog prefekta pretorijanaca ambicioznog Lucija Elija Sejana. Tiberije je imao brojne sukobe sa jogunastim senatom i osudio je nekoliko senatora za uvredu carskog veličanstva. Samim tim, bilo mu je potrebno oslanjanje na golu silu, tako da je 17. ili 18. godine povećao broj pretorijanaca sa 500 na 1000 po kohorti. Garda, koja je sada brojala 9000 ljudi, je dovedena 23. godine u Rim i smještena u posebno izgrađen Pretorijanski Logor (Castra Praetoria). Tiberije se najposlije povukao na ostrvo Kapri, odakle je upravljao Carstvom preko Sejana. Po historičaru Tacitu Sejan je ubrzo postao pravi vladar carstva i sproveo je pravu strahovladu. Najzad, Tiberije je 31. godine uklonio Sejana uz pomoć Makrona, prefekta vigila, odreda gradske milicije i vatrogasaca. Garda je prihvatila da žrtvuje svog zapovjednika zarad carevog dara u novcu (donativum), a Makron je zatim naslijedio Sejana na položaju pretorijanskog prefekta. Po glasinama sačuvanim kod rimskog biografa Svetonija, Makron je 37. udavio jastukom starog Tiberija kako bi omogućio dolazak na prijesto svom štićeniku Kaliguli.

Pretorijanski prefekt

Pretorijanskom je gardom tokom Rimskog carstva zapovijedao oficir iz viteškog staleža s nazivom pretorijanski prefekt (praefectus praetorio). Prve pretorijanske prefekte postavio je car Avgust 2. godine p. n. e. i uglavnom ih je bilo dvojica istovremeno na dužnosti. Prefekti su ponekad imali veoma veliki uticaj na cara, kao već pomenuti Sejan na cara Tiberija. Nekoliko pretorijanskih prefekta bili su zapravo poznati pravnici, kao Papinijan, Julije Paulo i Ulpijan, jer su tokom 2. i 3. vijeka p. n. e. pretorijanski prefekti dobijali sve više važnih sudskih ovlašćenja (tj. odgovornost za krivične parnice u cijeloj Italiji osim grada Rima). Ipak, u najvećem broju slučajeva pretorijanski su prefekti bili vojnici. Pošto su bili odgovorni za snabdijevanje vojske, pod Dioklecijanom su postali najvažniji finansijski službenici u državi. Kada je Konstantin Veliki 312. godine raspustio pretorijansku gardu, pretorijanski su prefekti izgubili svoja vojna ovlašćenja i zapravo postali upravnici nad četiri dijela carstva: Galijom, Italijom, Ilirikom i Istokom.

Uloga u političkim prevratima

Trajno premještanje garde u Rim imalo je za posljedicu da su sada pretorijanci postali važan faktor u smjenjivanju i postavljanju careva. Već 41. godine jedan od oficira garde Kasije Hereja je imao vodeću ulogu u atentatu na cara Kaligulu. Zavjera koja je ispletena tom prilikom uključivala je i jedan broj senatora, ali su gardisti bili ti koji su izveli uklanjanje cara, njegove supruge i kćerke. Po sačuvanoj tradiciji, pretorijanci su tada proglasili za cara Kaligulinog strica Klaudija, koji se, preplašen događajima, krio iza zavjesa u carskoj palati. Pokazalo se da je uticaj garde bio toliko snažan da je senat spremno prihvatio Klaudija kao novog cara.

Kaligula, rimska mramorna bista iz 1. vijeka koja se danas čuva u Geti Vila Muzeju u Malibuu, u Kaliforniji. Kaligula je bio prvi rimski car koji je ubijen u zavjeri koju su predvodili pretorijanci.

Sljedeći period tokom koga je garda igrala važnu ulogu bio je Neronov pad 68. godine i događaji tokom tzv. Godine četiri cara. Kada je senat 68. godine proglasio Nerona za javnog neprijatelja, pretorijanci su potplaćeni zahvaljujući posredovanju jednog od njihovih prefekata Nimfidija Sabina. Neron je napušten od pretorijanaca koji su sada prihvatili Galbu za cara, nadajući se novim darovima. Međutim, ubrzo se pokazalo da Galba nema namjere da isplati novac koji su unaprijed obećale njegove pristalice. Podršku pretorijanaca je zadobio darežljiviji kandidat, Oton, koga su pretorijanci proglasili za novog cara, dok je stari i škrti Galba brutalno iskasapljen sa svojim najbližim sljedbenicima. U svojim Historijama historičar Tacit je zapisao kako je sada postalo jasno da vojska ima glavnu ulogu u postavljanju careva, tako da su umjesto prijestoničkih pretorijanaca sada pogranične legije počele da diktiraju Rimu svoj izbor kandidata. Kandidat rajnskih legija Vitelije je najposlije porazio Otona nedaleko od Kremone u proljeće 69. godine. Pretorijanci su se hrabro borili na Otonovoj strani, ali kada je postalo jasno da je bitka izgubljena Oton je izvršio samoubistvo. Vitelije je raspustio dotadašnju gardu, a zatim je proširio na ukupno 16 kohorti i popunio ih vojnicima iz njemu lojalnih jedinica. Najzad, politička kriza je okončana 21. decembra 69. kada je favorit istočnih i balkanskih legija Vespazijan prihvaćen za cara, nakon što su njegovi vojnici potukli i ubili Vitelija.

Vespazijan je ponovo sveo brojnost garde na 9 kohorti, a povjerljivi položaj pretorijanskog prefekta je 72. godine povjerio rođenom sinu Titu. Titov brat Domicijan zaokružio je kasnije pretorijansku gardu na ukupno deset kohorti. Ipak, mada je garda bila lojalna neomiljenom caru tokom njegove vlade, Domicijan je septembra 96. stradao u zavjeri u kojoj su se udružili i senatori i vojnici garde. Glavnina garde kao i visoki vojni krugovi su i dalje ostali vjerni uspomeni na Domicijana. Njegov nasljednik, stari i bezdjetni senator Nerva, nije imao dovoljno autoriteta da obuzda soldatesku. Pretorijanski prefekt Kasperije Elijan je sa svojim ljudima oktobra 97. zaposjeo carsku palatu na rimskom brijegu Palatinu i uzeo cara za taoca. Nerva je morao da odobri kažnjavanje Domicijanovih ubica i čak da se javnim govorom zahvali pretorijancima na njihovoj pobuni koja je pomogla izvršenje pravde. Čitav incindent je uticao na Nervu da ojača svoj položaj adopcijom iskusnog i omiljenog vojskovođe Trajana, koji ga je bez potresa naslijedio 98. godine. Nakon toga, Trajan je pogubio Kasperija Elijana i otpočeo sa novom tradicijom: poveo je pretorijance sa sobom u Dačke ratove. Tokom 2. vijeka pretorijanci su često pratili careve tokom njihovih vojnih pohoda. Garda je time uzela učešća u pravim ratnim zadacima tokom Trajanovih ratova protiv Dačana i Parćana, kao i tokom Markomanskih ratova koje je Marko Aurelije vodio na gornjem Dunavu. Ratovi protiv Markomana su po mnogo čemu predstavljali novinu u pogledu ratova koje je carstvo dotada vodilo, između ostalog i po tome što su dvojica pretorijanskih prefekata izgubili život u direktnoj borbi sa varvarima.

Sa ubistvom Komoda, posljednjeg u nizu careva iz dinastije Antonina, 193. godine počinje dugi period političke nestabilnosti. Car je ubijen u dvorskoj zavjeri, ali su pretorijanci bili ti koji su pokušali da izvuku korist i nametnu se kao odlučujući faktor u postavljanju careva. Komodov nasljednik Pertinaks morao je da stavi na aukciju ličnu imovinu svog prethodnika kako bi isplatio gardistima dar u novcu (donativum), koji su iznudili. Najzad, pošto car nije uspio da isplati drugu polovinu obećane sume, 28. marta 193. godine oko 300 pretorijanaca je provalilo u palatu. Prisutni gardisti i dvorani im nisu pružili otpor i Pertinaks je ubijen u toku govora kojim je pokušao da ih pridobije. Nakon ovog atentata, u pretorijanski logor su pohrlila dvojica novih pretendenata na prijesto, gradski prefekt Tit Flavije Sulpicijan i prebogati senator Didije Julijan. Pretorijanci su bukvalno organizovali aukciju i najposlije su prijesto prodali Didiju Julijanu, koji im je zauzvrat obećao 25 000 sestercija (srebrenjaka) po čovjeku. Slično događajima iz 69. godine i ovoga puta se pokazalo da u postavljanju i svrgavanju careva pogranične legije imaju zadnju riječ. Kandidat panonskih legija Septimije Sever je ubrzo umarširao u Italiju i 1. juna 193, poslije vlade od svega 66 dana, pogubio Didija Julijana. Sever je također naredio pretorijancima da ga u kompletnom sastavu i pod oružjem sačekaju na ulazu u Rim, a zatim ih je opkolio, razoružao i raspustio. Nakon toga car koji je odlično poznavao moć vojske je uvrstio u pretorijansku gardu sebi lojalne vojnike iz balkanskih legija.

Novčić cara Didija Julijana, koji je 28. marta 193. na javnoj aukciji kupio carski položaj od pretorijanaca po cijeni od 25 000 srebrenjaka po čovjeku.

Doba dinastije Severa (193.-235.) predstavljalo je po mišljenju modernih historičara period očigledne militarizacije carstva. Sever je umnožio broj legija, podigao visinu vojničkih plata i duplirao broj pretorijanaca. Pored toga, od njegove vladavine pretorijanski prefekt postaje sve više i civilni administrator. Iz tog razloga ovaj prestižni položaj i brojna ovlašćenja Sever je povjerio svom rođaku Gaju Fulviju Plautijanu. Plautijan je kao pretorijanski prefekt postao član senata i konzul (za 203.), kao i tast Severovog sina Karakale. Karakala je uz pomoć majke Julije Domne uspio da ubijedi oca da Plautijan kuje zavjeru sa ciljem da zbaci carsku porodicu, tako da je pretorijanski prefekt pozvan u palatu 22. januara 205. i osuđen na smrt. Sever je nakon toga komandu nad gardom ponovo podijelio na dva ravnopravna pretorijanska prefekta, ali je jedno od dva mjesta povjereno čuvenom pravniku Papijanu. Karakala je, po očevom savjetu, u vrijeme svoje vlade pokušavao da održi popularnost u vojsci, ali je isto tako bio i paranoičan, pa je nerijetko vršio čistke i u senatu i među oficirima. Ubijen je od strane jednog pretorijanca 8. aprila 217, čijeg je brata navodno pogubio bez dokaza. Karakalu je naslijedio Makrin, jedan od pretorijanskih prefekata, koji je vjerovatno bio upoznat sa planovima atentatora. Makrin je ujedno bio i prvi predstavnik konjaničkog staleža koji se popeo na carski prijesto. Njegov uspon je pokazao da stari socijalni poredak više nije nepremostiv i da služba u vojsci otvara vrata i do najviših pozicija u društvu. Međutim, dinastičko osjećanje je još uvek bilo jako kod istočnih legija koje su napustile Makrina i podržale proglašenje rođaka Severa, Elagabala, za cara. U samom Rimu Elagabal je brzo izgubio podršku i njegova baka Julija Meza je potkupila pretorijance da podrže njenog drugog unuka Aleksandra Severa kao novog cara. Pretorijanci su 22. marta 222. godine odvukli Elagabala u svoj logor i tamo ga ubili, a njegovo tijelo su zatim bacili u rijeku Tiber. Aleksandar Sever je u trenutku dolaska na prijesto još uvijek bio maloljetan i vlast su preuzele dvije žene, Julija Meza i careva majka Julija Mameja. Na mjesto pretorijanskog prefekta postavljen je iskusni pravnik Ulpijan, koji je savjesno vodio državne poslove. Međutim, Ulpijanov pokušaj da oduzme neke od privilegija pretorijancima pretvorio se u njihovu pobunu. Na kraju mladi car je dozvolio gardistima da ubiju svog prefekta i Ulpijan je stradao 228. godine. Vojnici su pokušali da se dokopaju i bivšeg konzula (i kasnijeg historičara) Diona Kasija, ali se ovaj povukao u privatni život i tako spasio sebi život. Slabost Aleksandra Severa pred vojskom pokazala se i kasnije kada je posljednji Sever 235. godine zbačen i ubijen od strane legionara.

Sumrak garde

Aleksandra Severa je 235. naslijedio Maksimin Tračanin, koji je počeo karijeru kao običan vojnik barbarskog porijekla. Njegov uspon otvorio je poluvjekovnu krizu Rimskog carstva u 3. vijeku. Ukratko, tradicionalna rimska društvena hijerarhija nije više poštovana, legije gotovo isključivo odlučuju o izboru cara, a političko težište carstva postaju pogranični krajevi u kojima po dužnosti borave carevi i njihov dvor. Rim, iako i dalje formalna prijestolnica, nije više političko žarište i samim tim i senat i pretorijanska garda postepeno gube na političkoj težini.

Portret cara Gordijana III iz Regionalnog arheološkog muzeja u Palermu na Siciliji. Mladi car je opstao na vlasti zahvaljujući sposobnom pretorijanskom prefektu Timesteju. Kada je Timestej umro 243. njegov nasljednik na mjestu zapovjednika pretorijanaca Filip Arapin je likvidirao cara i preuzeo rimski tron.

Ipak, i senat i pretorijanci su povremeno pokušavali da utiču na visoku politiku. Kao protivtežu Maksiminu rimski senat je 238. prvo proglasio dvojicu afričkih uzurpatora za legitimne careve (vidi Gordijan I i Gordijan II), a poslije njihovog poraza dvojicu svojih predstavnika Pupijena i Balbina, koji su trebali da vladaju uz mladog unuka Gordijana I, Gordijana III. Pupijen i Balbin su uspjeli da savladaju Maksimina, ali ne i da obezbijede stalnu podršku vojske. Pored toga, među njima je vladala stalna nesloga koju su prekinuli pretorijanci u ljeto 238. godine. Pupijen i Balbin su potom javno ponižavani i mučeni na rimskim ulicama i zatim ubijeni. Gordijan III je ostao jedini vladar i njegov režim je učvršćen 241. godine sa dolaskom sposobnog Timesteja na mjesto pretorijanskog prefekta. On je utvrdio svoj položaj tako što je postao carev tast i kao de facto vladar carstva je obezbijedio nekoliko uspješnih godina. U vrijeme pohoda protiv Persije 243. Timestej je umro, a njegov nasljednik Filip Arapin je ubrzo uklonio mladog cara i sam zauzeo prijesto.

Nakon uspona Filipa Arapina, pretorijanski prefekti i pretorijanci više nisu igrali važnu ulogu u daljem toku događaja. Pretorijanci su izgleda ostali vezani za Rim, a odsustvo dvora iz Vječnog grada ih je lišilo mogućnosti da utiču na visoku politiku. Sa druge strane, i Italija se militarizuje kako bi odoljela varvarima, pa time i pretorijanci gube svoj prestižni položaj jedine respektabilne vojne jedinice južno od Rubikona. Njihov dotadašnji elitni položaj je bio i definitivno uništen pošto su carevi trećeg vijeka počeli da stvaraju nove gardijske jedinice podesnije da učestvuju u ratovima i prate dvor po brojnim ratištima (npr. Zaštitnike carskog domaćinstva (protectores domestici) osnovao je Galijen). Ukratko, pretorijanci su izgubili prethodnu moć i značaj, ali su centri moći sada postali novokreirani gardijski odredi, odnosno dominacija vojnog faktora je potvrđena. I pored brojnih izmjena u pogledu utvrđivanja carskog dostojanstva, vojne zavjere su i dalje predstavljale najveću opasnost po carev život čak i kada se radilo o proslavljenim i omiljenim vojskovođama. Aurelijan, poznat kao strogi starješina, je tako 275. ubijen u zavjeri pretorijanskih oficira. Carev sekretar, osumnjičen za korupciju, poslao je oficirima lažni spisak onih koje je car odredio za likvidaciju. Oficiri su zauzvrat ubili cara u činu koji su vidjeli kao samoodbranu. Sličan "uspjeh" pretorijanskih oficira zabilježen je kada se 282. pretorijanski prefekt Kar pobunio protiv cara Proba. Prob je ubijen u okolini rodnog Sirmija (današnje Sremske Mitrovice) u ljeto 282. godine. Međutim, ni Kar ni njegovi sinovi nisu uspjeli da se održe i 284. prijesto je preuzeo zapovjednik protektora Diokle, poznatiji pod vladarskim imenom Dioklecijan.

Dioklecijanovoj dugoj vladavini pripisuju se brojne legende koje su ojačale posrnulo Rimsko carstvo. Između ostalog, nekada slavna garda je ostala jedva nešto više od garnizona grada Rima, koji je Dioklecijan obišao samo jednom. Položaj pretorijanskog prefekta sada je uglavnom nosio visoka ovlašćenja i u pogledu civilnih i u pogledu vojnih poslova. I Dioklecijan i Maksimijan su položaj svojih pretorijanskih prefekata povjerili dvojici sposobnih i lojalnih ljudi, koje će kasnije postaviti za svoje cezare - savladare: Galeriju i Konstanciju Hloru. Nakon Dioklecijanove abdikcije 305. pretorijancima je izgleda prijetilo raspuštanje i slanje u pogranične jedinice. Galerije je u jesen 306. odstranio većinu gardista iz Rima, ali je i ostatak bio dovoljan da 28. oktobra 306. uz pomoć senata i gradske svjetine proglasi za cara Maksencija, Maksimijanovog sina. Maksencije je uspio da se održi kao vladar Italije i Afrike sve dok na sedmogodišnjicu proglašenja za cara, 28. oktobra 312, nije poražen kod Milvijskog mosta od strane Konstantina, vladara Galije, Hispanije i Britanije. Poslije svečanog ulaska u Rim Konstantin je naredio brisanje svake uspomene na "tiranina" Maksencija, ali i njegove najodanije sljedbenike. Pretorijanska garda je jednom za svagda raspuštena, a zdanja i zemljište koje je pripadalo jedinici je prepušteno carskom fisku. Konstantin je porušio pretorijanske kasarne i na njihovom mjestu, djelimično se služeći i dostupnim građevinskim materijalom, je počeo da podiže zgrade posvećene bogu za koga je smatrao da mu je donio pobjedu kod Milvijskog mosta - prve hrišćanske crkve u dotada paganskom Rimu.

Bista cara Maksencija (?) iz Luvra. Maksencije je na vlast došao zahvaljujući pretorijancima 306. godine. U borbama sa Konstantinom pretorijanci su praktično uništeni 312. godine, a zatim je njihova slavna jedinica raspuštena od strane pobjednika Konstantina.

Naslijeđe Pretorijanske garde

Iako je njihovo ime postalo sinonim za intrige, zavjere, nelojalnost i atentate, ipak se može smatrati da je tokom prva dva vijeka carstva pretorijanska garda igrala pozitivnu ulogu. Tokom ovog perioda garda je uklonila (ili dozvolila uklanjanje) surovih, slabih i nepopularnih vladara i podržavala pravednije, popularnije i jače careve. Štiteći živote careva, obuzdavajući pobune rimske svjetine i zavjere senatora, garda je pomogla uspostavljanju priželjkivane stabilnosti koja je dovela do perioda poznatog kao Rimski mir (Pax Romana).

Tek nakon smrti Marka Aurelija 180. godine, kada se period prosperiteta lagano završio, garda je počela da se pretvara u nemilosrdnu, plaćeničku i sveprisutnu jedinicu od tada poznatu po zloglasnosti. Međutim, ne treba zaboraviti da je tokom vladavine Severa i tokom krize 3. vijeka i većina rimskih institucija poput senata, legija, pa i samog carskog položaja, srozana.

Odnosi između careva i garde

Car	Godine	Odnos sa gardom
Avgust	27. p. n. e. - 14	Stvorio Pretorijansku gardu i u komandovao joj uz potpunu lojalnost jedinice
Tiberije	14 - 37	Dozvolio je da Sejan stekne ogromnu moć kao jedini prefekt garde koju je pritom doveo u sam Rim. Kada je postalo jasno da Sejan teži još višoj moći pogubio ga je uz pomoć Makrona.
Kaligula	37 - 41	Dolazak na prijesto olakšan zahvaljujući vezama sa Makronom, pretorijanskim prefektom koga je kasnije likvidirao. Kasnije ubijen u zavjeri kojom su rukovodili pretorijanci.
Klaudije	41 - 54	Proglašen za cara od strane garde. Oslanjao se na nju u raznim teškim trenucima, npr. kada su njegova žena Mesalina i njen ljubavnik Gaj Silije pokušali prevrat. Otpočeo je sa praksom davanja izdašnih darova u novcu gardi po stupanju na prijesto. Na novcu kovao natpis imper.recep tj. "položaj cara primljen od" uz predstavu pretorijanskog logora.
Neron	54 - 68	Izvršio samoubistvo pošto je napušten od strane garde.
Galba	68 - 69	Ubijen od strane garde pošto je odbio da joj podijeli darove u novcu koje su u njegovo ime obećali Oton i pretorijanski prefekt Tigelin.
Oton	69	Proglašen za cara od strane garde. Pretorijanci su se žestoko borili na njegovoj strani kod Kremone protiv njegovog rivala Vitelija. Poslije izgubljene bitke izvršio samoubistvo.
Vitelije	69	Svrgnut od strane garde i potom pogubljen.
Vespazijan	69 - 79	Poslije dolaska na prijesto 69. god. smanjio brojnost garde.
Tit	79 - 81	Prije nego što je stupio na prijesto vršio je službu pretorijanskog prefekta.
Domicijan	81 - 96	Dolazak na prijesto su podržali pretorijanci i ostali su mu odani, naročito zato što je povećao vojničke plate. Ubijen u zavjeri dvorskih oslobođenika.
Nerva	96 - 98	Ponižen od strane gardista i natjeran(?) da usvoji iskusnog vojskovođu Marka Ulpija Trajana i imenuje ga savladarom i nasljednikom.
Trajan	98 - 117	Pogubio gardijske oficire koji su se pobunili protiv Nerve.
Hadrijan	117 - 138	Osnovao frumentarije, tajnu službu.
Antonin Pije	138 - 161
Marko Aurelije	161 - 180	Koristio gardu tokom svojih ratova protiv Germana.
Lucije Ver	161 - 169
Komod	180 - 192	Potkupio gardu kako bi obezbjedio njenu lojalnost.
Pertinaks	193	Ubijen od strane garde zbog svoje štedljivosti.
Didije Julijan	193	Bukvalno je kupio carski položaj na aukciji koju su pretorijanci organizovali.
Septimije Sever	193 - 211	Raspustio dotadašnju gardu i sastavio novu od njemu odanih vojnika iz podunavskih legija.
Karakala	211 - 217	Ubijen u zavjeri koju je predvodio pretorijanski prefekt Makrin.
Makrin	217 - 218	Prva osoba iz konjaničkog, a ne senatorskog staleža koja se popela na carski presto.
Elagabal	218 - 222	Ubijen u Pretorijanskom logoru od strane garde.
Aleksandar Sever	222 - 235	Proglašen za cara od strane garde.
Maksimin Tračanin	235 - 238
Gordijan I	238
Gordijan II	238
Balbin	238	Ubijen od strane garde.
Pupijen	238	Ubijen od strane garde.
Gordijan III	238 - 244	Proglašen za cara od strane garde, ali ga je kasnije ubio njegov pretorijanski prefekt Filip Arabljanin.
Filip Arabljanin	244 - 249
Decije Trajan	249 - 251
Herenije Etrusk	251
Hostilijan	251
Trebonijan Gal	251-253
Emilijan	253
Valerijan	253-260
Galijen	260-268
Klaudije II	268-270
Kvintil	270
Aurelijan	270-275	Ubijen od strane garde.
Tacit	275-276
Florijan	276
Prob	276 - 282	Ubijen od strane garde nakon pobune vojnika.
Kar	282-283
Karin	283-285
Numerijan	283-284
Dioklecijan	284 - 305	Sveo gardu na nešto više od garnizona grada Rima i time je praktično uništio njenu političku moć.
Maksimijan	286 - 305, 307 - 308
Galerije	305-311
Konstancije Hlor	305-306
Sever II	306-307
Maksencije	306-312	Posljednji car koji je izabran uz pomoć garde. Pretorijanci su se skoro do posljednjeg čovjeka borili na njegovoj strani protiv Konstantina u bitki kod Milvijskog mosta 312. godine.
Konstantin I	306-337	Raspustio gardu 312. i porušio njene logore, groblja i ostale zgrade po Rimu.

Organizacija i uslovi službe

Pretorijanska garda je imala sličnosti sa legijama Rimskog carstva, ali i dosta razlika. Devet pretorijanskih kohorti su se sastojale od više vojnika koji su bili bolje opremljeni, plaćeni i pouzadaniji od reguralnih legionara. Pored toga, pretorijanci su mogli primati i vanredni dar u novcu od cara (donativium). Po Avgustovoj zamisli, pretorijanska garda je brojala 9000 gardista koji su regrutovani iz legija ili među najdarovitijim mladićima iz centralne Italije (Etrurija, Umbrija i Lacijo). Tokom vremena regrutno područje za pretorijance je prošireno i na provincije Makedoniju, Ilirik i Hispaniju. Vitelije je pak u gardu uvrstio vojnike iz germanskih, a Septimije Sever iz panonskih legija. Sever je kasnije regrutovao gardiste širom Carstva.

U Avgustovo vrijeme, oko 5. godine naše ere, pretorijanska kohorta je brojala 1000 vojnika, a kasnije čak 1500 ljudi. Kao i u uobičajnoj legiji realan broj ljudi bio je nešto niži. Po historičaru Tacitu 47. godine broj kohorti je povećan sa devet na dvanaest. Za kratkotrajne Vitelijeve vlade broj kohorti je povećan na šesnaest, ali je Vespazijan 69. godine ponovo uspostavio gardu od devet kohorti. Najzad, Trajan je 101. povećao broj pretorijanskih kohorti na deset, čime je broj elitnih pretorijanaca dostigao 5000 ljudi.

Zahvaljujući količini slobodnog vremena, naravno u vrijeme kada nisu pratili cara na dalekim putovanjima, pretorijanci su podvrgavani intenzivnijoj obuci od legionara. Oprema i oružje su također bili isti, uz jednu značajnu razliku - posebno dekorisane oklope, odlične za parade i druge državne funkcije. Insignije "Mjeseca i sunca" i "Škorpiona" su bile naročita oznaka pretorijanaca. Svaki vojnik je stoga posjedovao po dva oklopa, jedan paradni za dužnosti u Rimu i drugi podobniji za borbene dužnosti.

Pretorijanci su primali daleko višu platu od ostalih legionara zahvaljujući sistemu koji se zvao sesquiplex (tj. jedna i po plata). Ukoliko je legionar primao 225 denara godišnje, pretorijanac je isplaćivan sa 375 denara. Septimije Sever je povećao platu pretorijanaca na 1.500 denara, koja je isplaćivana u tri godišnja odsjeka u januaru, maju i septembru.

Po odlasku u penziju pretorijanac je dobijao 20.000 sestercija (5.000 denara), komad zemlje i vojničku diplomu sa natpisom "ratniku koji je hrabro i vjerno završio svoju službu". Mnogi su međutim birali da ostanu u vojnoj službi ulaskom u počasnu jedinicu evokata ili nastavkom službe u pretorijanskoj gardi, gdje su se nadali novom unapređenju.

Konjanička garda

Od samog početka garda je sadržavala i malobrojnu konjaničku ispostavu poznatu pod nazivom equites singulares augusti. Konjanici su pratili cara prilikom putovanja ili prilikom ratnog pohoda. Uglavnom se sastojala od probranih i najpovjerljivijih provincijalaca koji su nosili svoju specifičnu odoru i naoružanje. Trajan je službu u konjaničkoj gardi otvorio za nosioce rimskog građanskog prava i ujedno je konjanike učinio stalnim odjeljenjem unutar pretorijanske garde. Ekviti singulari su brojali 512 konjanika podijeljenih na 16 turmi. Komandant konjanika je nosio titulu tribuna, a konjica je u praksi predstavljala desetu pretorijansku kohortu. Septimije Sever je kasnije podigao broj konjanika na isti nivo brojnosti kao i ostale kohorte.

Činovi

Činovi u Pretorijanskoj gardi
Milites (Militi)	Obični vojnici
Immunes (Imuni)	Nakon pet godina službe ovim vojnicima je bilo dozvoljeno da se pridruže konjaničkom dijelu garde Ekviti Singulari (Equites singulares) ili specijalnim agentima Spektakularima (Speculatores)
Principales (Principali)	Administrativci u okviru jedinice
Evocati (Evokati)	Nakon šesnaest godina službe vojnicima je ponuđena penzija, ali je većina birala da ostane u ovoj počasnoj jedinici.
Centuriones (Centurioni)	Vojnici koji su regrutovani u gardu iz legija, gradskih kohorti ili vigila
Tribuni (Tribuni)	Oficiri koji su obično dovođeni iz legija kako bi komandovali pretorijanskim kohortama. Najčešće su bili iz konjaničkog staleža. Rijetko se dešavalo i da centurioni budu promovisani u tribune.
Procuratores (Prokuratori)	Dostojanstvo dostupno rimskim konjanicima (vitezovima)
Praefectus (Prefekt)	Najviši čin u pretorijanskoj gardi koji je označavao njihovog zapovjednika.

Moderne analogije u upotrebi termina Pretorijanci

• U kolokvijalnom govoru izraz "pretorijanska garda" označava ekskluzivnu i beskompromisno odanu grupu lično vezanu za moćnike, poput Napoleonove Carske garde, Hitlerovih SS odreda ili Čaušeskuove tajne policije Sekuritatee.
• Sa druge strane, termin se može koristiti u medijima i za najbliže saradnike ili sljedbenike nekog političara ili menadžera. U tom kontekstu termin "pretorijanska garda" može se koristiti u pežorativnom značenju kako bi se istaklo da su sljedbenici ekstremni ili fanatični, a njihov vođa paranoičan ili autoritaran.
• Pretorijanizam se obično koristi kako bi se opisalo zastupanje ili praksa vojne diktature.
• John Stockwell, bivši član američke Centralne Obavještajne Agencije (CIA), iskoristio je naslov Pretorijanska garda (The Praetorian Guard) za svoju knjigu o negativnim aspektima vanjske politike SAD.
• U filmskom serijalu Ratovi zvijezda (Star Wars), garda senatora Palpatina, kasnije poznata kao Imperijalna garda, može se smatrati aluzijom na pretorijance.
• U američkom filmu Mreža (The Net, 1995) Pretorijanci su grupa hakera koja instalira trojanske konje u vladine softvere.

Vanjski linkovi

• The Praetorian prefecture under the Julio-Claudians – path to power or dead-end job?

Reference

• Das Römische Reich, Nack i Wägner, ISBN 3-85492-929-3.