Miroslav Humski
Miroslav Zavidović (Zavidić) ili Miroslav Humski (oko 1130 – oko 1198) bio je oblasni vladar Zahumlja (Hercegovine) u drugoj polovini 12. vijeka.
Bio je jedan od sinova raškog župana Zavide. Njegova braća su Tihomir, Stracimir i Stefan Nemanja, po kojem je vladarska dinastija dobila ime Nemanjići.[1]
Sredinom 12. vijeka Humskom zemljom upravljao je Desa, koji je izdao 1151. godine povelju (darovnicu) kojom je darovao ostrvo Mljet pulsanskom manastiru Sv. Marije na Monte Garganu. U ovoj povelji Desa se naziva "knezom Duklje, Travunije i Zahumlja". Kada je odlukom bizanatskog cara Manojla 1161/62. godine Desa postao veliki župan, napustio je Zahumlje, koje pripalo Zavidnom drugom sinu Miroslavu. Desa ubrzo dolazi u imovinski spor sa carem Manojlom jer je odbio da vrati zemlju posed Dendru blizu Niša. Car Manojlo sa velikom vojskom dolazi u Niš 1163. kako bi se sredio prilike u Raškoj. Desa je prisilno doveden u carev logor gdje su razotkrivene njegove veze sa ugarskim kraljem Stefanom. Desa je odveden u Carigrad a konačno je smenjen 1165. godine kada je bizantski car imenovao za novog velikog župana Zavidnog najstarije sina Tihomira. Knez Miroslav je vladao kao udeoni knez koji je na svojoj teritoriji ubirao prihode, imao svoju vlastelu i vojsku. Kada je Miroslavljev najmlađi brat Nemanja, oko 1166. godino zbacio s vlasti bratkoma Tihomira, nakon nekog vrijemena izmirio se sa ostalom braćom, i Hum je ostao i dalje u vlasti kneza Miroslava. U Hilandarskom letopisu se pored podatka da je Nemanja stupio na vlast u Raškoj 24. godine vladavine cara Manojla Komnina (1165/66) navodi se i to da brat njegov Miroslav beše knez u Humskoj zemlji, a Dalmaciju držahu Grci.[1] Miroslav je preko svoje žene, rodbinski bio povezan i sa vladarom tadašnje banovine Bosne, banom Kulinom čiju je sestru oženio. Upravljao je i područjem Polimlja. Učestvovao je u Nemanjinim pohodima protiv Bizantije i širenju teritorija na njen račun u Pomoravlju i Ponišljavu između 1183. i 1190. godine. Nemanja naređuje 1184. godine ofanzivu na primorske oblasti, rušeći bizantijsku ili grčku vlast od Skadra do Splita. Miroslav je sa Stracimirom dva puta bezuspješno opsedao Dubrovnik 1184/85. Miroslav i Nemanja su 27. septembra 1186. godine sa Dubrovčanima sklopili mir.[1] Malo docnije, ban Kulin izdao je povlasticu Dubrovčanima. Sklopljen mir bazirao je dalje odnose Raške i Bosne sa Dubrovnikom kroz cijeli Srednji vijek
Za razliku od braće, Nemanje i Stracimira, Miroslav nije bio prisutan na sastanku sa njemačkim carem i predvodnikom velike krstaške vojske Fridrihom I Barbarosom, koji je održan u Nišu krajem jula 1189. godine.[2]
Nemanja je dočekao Barbarosu u Nišu, gdje je organizovana svječanost. Ponudio mu je vazalni odnos i vojsku za borbu protiv Bizantije. Tom prilikom ugovoren je brak između Miroslavljevog sina Toljena i ćerke njemačkog markgrofa Berthold IV od Andechsa. Berhtold od Andeksa upravljao je Istrom a imao je i značajnu ulogu u pregovorima. Takođe je ugovoreno da Toljen nasledi oca pre svoje braće. Pregovori, međutim, nisu bili uspešni jer je glavni cilj Fridriha Barbarose ipak bio Jerusalim a ne Bizantija. Nemanja je 1190. godine Hum nakratko poverio na upravu svome najmlađem sinu Rastku Nemanjiću. Miroslav je i dalje držao zemlju Lim. Rastko se ubrzo zamonašio te je Miroslav nastavio da vlada Humom sve do svoje smrti. Knez Miroslav je sklopio ugovor sa Dubrovnikom 17. juna 1190. godine preko svojih poslanika jer se tada nije nalazio u svojoj zemlji.[1] Tokom 20. vijeka u historiografiji je prevladavao stav da je kneza Miroslava da sklopi ugovora o sigurnom utočištu sa Dubrovnikom primoralo zbog pretpostavke o sukobu sa Nemanjom. Međutim, na početku 21. vijeka u historiografiji javlja se mišljenje da je to učinio, po svemu sudeći, zbog očekivane kaznene ekspedicije bizantskog cara Isaka II, koji je već u leto 1190. godine pokrenuo ofanzivu na pobunjene Kumane i Bugare u Donjem Podunavlje, nakon prelaska i smrti Barbarose u Maloj Aziji.
Knez Miroslav umro je 1198. ili 1199. godine. Miroslav je imao tri sina, Toljena, Andriju i (Petra?) , koji su u 13. vijeku vladali Zahumljem sa titulom velikih kneževa.[1] Toljenovi potomci u 14. i 15 vijeku su vladali Popovim Poljem u dubrovačkom zaleđu, sa titulama župana i kneževa. Oni su poznatiji pod imenom Nikolići po Toljenovom unuku županu Nikoli.[1] Bili su pod vrhovnom vlašću bosanskih kraljeva i hercegovačkih gospodara Kosača. Historija Nikolića može se pratiti sve do Pada Carigrada 1453. godine.[1]
Iza kneza Miroslava ostali su brojni spomenici pismenosti među kojima se svakako ističu ktitorski natpisi na crkvi Sv. Petra na rijeci Lim i na crkvi Sv. Kozme i Damjana na rijeci Buni.
Naručilac je Miroslavljevog evanđeljistara, koje važi za najljepšu južnoslavensku sačuvanu rukopisnu knjigu Srednjeg vijeka. Doba kneza Miroslava, osim vojnih pohoda, karakteriše i svojevrsna kulturna revolucija, koja se najviše ogleda u odbacivanju zvaničnog grčkog i latinskog jezika i pisma, i u korištenju narodnog jezika i pisma, ne samo u službenim dokumentima već i u vijerskoj, odnosno crkvenoj praksi. Po svemu sudeći, iz tog doba, odnosno druge polovine 12. vijeka potiče i Humačka ploča, kao i Nadgrobna ploča župana Grda.[4][5] Od tada do danas koristi se narodni jezik i pismo u religioznoj i službenoj upotrebi.
Reference
uredi- ^ a b c d e f g Porčić, Nebojša (2016). "Prilog istoriografskim portretima humskog kneza Miroslava i njegovih potomaka". Istorijski institut Beograd: Zbornik radova "Spomenica dr Tibora Živkovića. Knjiga 32: 203–220.
- ^ Neke implikacije susreta Fridriha I Barbarose i Stefana Nemanje od Branka Georgieva
- ^ Marković, Miodrag (2012). "O ktitorskom natpisu kneza Miroslava u Crkvi Svetog Petra na Limu". Zograf. 36: 21–46.
- ^ Milan Nosić: Humačka ploča
- ^ Fundus: Nadgrobna ploča župana Grde (Radio-televizija Bosne i Hercegovina - Zvanični kanal)
Vanjski linkovi
uredi- Hronika Miroslavljevog evanđelistara: U početku bješe riječ (Dokumentarni film Miroslav Gospel - Zvanični YouTube kanal)
- Milan Nosić: Pečat kneza Miroslava
