Wikipedia

Mehmed Handžić

bošnjački imam

Mehmed Handžić (16. decembar 1906 – 29. juli 1944) bio je bosanskohercegovački islamski učenjak, teolog i političar. Handžić je bio vođa islamskog preporoditeljskog pokreta u Bosni i osnivač vjerskog udruženja El-Hidaja. Bio je jedan od autora Sarajevske rezolucije i predsjednik Odbora narodnog spasa.

Mehmed ef. Handžić
Rođenje (1906-12-16) 16. decembar 1906.
Sarajevo, Austro-Ugarska
Smrt29. juli 1944(1944-07-29) (37 godina)
Sarajevo, DFJ
NacionalnostBošnjak
ZanimanjeIslamski učenjak, teolog i političar

Rođen je u Sarajevu, gdje je završio osnovno i srednje obrazovanje. Kasnije se upisao na Univerzitet Al-Azhar u Egiptu, gdje je napisao svoja prva djela. Nakon što je završio Al-Azhar, vratio se u Bosnu, gdje je postao profesor, a kasnije i direktor Gazi Husrev-begove medrese. Godine 1936. suosnivao je udruženje El-Hidaje koje je okupljalo intelektualce preporoditeljske struje. Kasnije je postao glavni urednik njegovog lista i predsjednik udruženja 1939.

Handžićeva politička karijera započela je njegovom kandidaturom na jugoslovenskim parlamentarnim izborima 1938. godine. Godinu dana kasnije, učestvovao je u stvaranju Pokreta za autonomiju Bosne i Hercegovine i postao dio njegovog rukovodstva. Kada su Sile Osovine izvršile invaziju na Jugoslaviju u aprilu 1941, uspostavile su marionetsku državu pod nazivom Nezavisna Država Hrvatska, kojoj se Handžić zakleo na vjernost. Nekoliko mjeseci kasnije povukao je podršku i inicirao donošenje Sarajevske rezolucije kojom se osuđuju ratni zločini NDH. Handžić je kasnije postao predsjedavajući Vijeća narodnog spasa, koje je osnovano da organizuje odbranu i pomoć muslimanima Bosne. Umro je 29. jula 1944. tokom rutinske medicinske operacije u bolnici Koševo.

Rani život i obrazovanje

uredi

Rođen je 1906. u Sarajevu, u uglednoj bošnjačkoj porodici.[1] Osnovno obrazovanje stekao je u svojoj porodici i u lokalnom mektebu. Potom je završio školu rušdije i šerijatsku gimnaziju u Sarajevu. Gajret mu je dodijelilo stipendiju za studije medicine za završenu šerijatsku gimnaziju kao najboljem studentu godine.[1] Međutim, 1926. odlučio je da upiše na Univerzitet Al-Azhar u Egiptu gdje je smatran jednim od najboljih studenata i često nazivan šejhom; mnogi profesori na univerzitetu tražili su Handžićeva mišljenja o određenim stvarima.[1] Handžić se istakao u oblasti istraživanja hadisa i islamske tradicije. Autor je Al Jewhar al asna fi tarajim 'ulama' wa shu'ra' al-Bosna na arapskom dok je bio na univerzitetu; ovo djelo je štampano u nekoliko izdanja, a na bosanski jezik preveo ga je profesor Mehmed Kico.[2] Rad je obuhvatio intelektualna dostignuća Bosanaca u historiji.[1] Dok je bio na Al-Azharu, bio je u kontaktu sa Muslimanskim bratstvom ili Mladim muslimanima; to ga je navelo da razvije više politički pogled na islam od većine bosanske uleme.[3] Diplomirao je islamsko pravo 1931; nakon čega je obavio hadž te se vratio u Bosnu.[1]

Naučna karijera

uredi
 
Naslovnica Al Jewhar al asna fi tarajim 'ulama' wa shu'ra' al-Bosna, djela na arapskom koje je Handžić napisao tokom studija u Kairu[4]

Handžić postaje profesor u Gazi Husrev-begovoj medresi, a 1932. postaje njen direktor.[5] Tamo je predavao arapski jezik i predmete tefsira, hadisa i fikha.[6] Radio je i sa nekoliko islamskih listova, a bavio se i drugim poljima rada u islamskim udruženjima u Bosni.[2] Godine 1931. ili 1932. inicirao je ponovno otvaranje kanaka na Bentbaši.[7] Izabran je u odbor muslimanske dobrotvorne organizacije Merhamet 1933. Godinu dana kasnije napisao je knjižicu pod naslovom Vasijjetnama i sav prihod od tog rada donirao Merhametu.[6] Handžić je 1937. postao glavni bibliotekar Gazi Husrev-begove biblioteke.[5] Dok je bio na ovoj funkciji, napravio je novi katalog biblioteke i pregledao 3240 rukopisa.[6] Godine 1939. postao je profesor na Višoj islamskoj šerijatskoj teološkoj školi gdje je predavao fikh i tesfir.[6]

Bio je vođa pokreta islamskog preporoda u Bosni, koji je nastojao da se vrati onome što je smatrao tradicionalnim islamom, u suprotnosti sa slobodno interpretiranim Kur'anom ili lakom prihvatanjem evropske moderne. Handžić je 8. marta 1936. sa svojim saradnicima osnovao udruženje El-Hidaje (Pravi put), koje je okupljalo vjerske učenjake, muderrise, imame i druge intelektualce preporoditeljske struje.[6][5][8] Udruženje je također osnovalo novine, pod istim imenom, u decembru 1936; Handžić je postao glavni urednik u augustu 1937.[9] Godine 1939. postao predsjednik El-Hidaje.[5] Pod njegovim vodstvom, El-Hidaje je izrastao iz organizacije koja je predstavljala ilmiju (ulemino tijelo[10]) u vodeću organizaciju pokreta preporoda koji je trebao obuhvatiti sve muslimane Bosne.[3]

Pisana djela

uredi

Većina Handžićevih radova govori o islamskoj tradiciji i etici.[11] Krajem 1930-ih Handžić je napisao nekoliko kratkih kur'anskih komentara na arapskom jeziku. Godine 1941. napisao je udžbenik pod naslovom Uvod u nauku tefsira.[a] U vjerskim školama u Bosni, ovo djelo se i danas koristi kao glavni udžbenik za predmete tefsira.[12]

Politička karijera

uredi

Handžićeva politička karijera započela je kada je bio kandidat na izbornoj listi Muslimanske organizacije koja je bila dio opozicione koalicije koju je predvodila Hrvatska seljačka stranka na parlamentarnim izborima 1938. Handžić je kasnije učestvovao na nekoliko sastanaka velikih bosanskih kulturnih i vjerskih organizacija koji su doveli do stvaranja Pokreta za autonomiju Bosne i Hercegovine[b] 30. decembra 1939.[13] Postao je dio njenog vodstva kao predstavnik El-Hidaje.[14]

U aprilu 1941, kada su Sile Osovine izvršile invaziju na Jugoslaviju, uspostavljena je Nezavisna Država Hrvatska kojoj su muslimanske političke i vjerske elite dale svoju vjernost.[15] To uključuje Handžića, koji se zajedno sa Kasimom Dobračom u maju 1941. u ime El-Hidajea zakleo na vjernost Poglavniku Ante Paveliću.[16]

Međutim, ta podrška je povučena 28. augusta, kada je na saboru El-Hidaje Handžić pokrenuo inicijativu za donošenje rezolucije kojom se osuđuju ustaški ratni zločini i protjerivanje Srba, Jevreja, Roma i drugih ljudi iz Bosne i Hercegovine. Ova rezolucija je 12. oktobra javno proglašena uz podršku 108 istaknutih sarajevskih muslimana.[17]

Dana 26. augusta 1942. u prostorijama muslimanskog dobrotvornog društva Merhamet u Sarajevu održana je konferencija od oko 300 muslimanskih uglednika, kojom je predsjedavao reis-ul-ulema[c] Salih Safvet Bašić. Konferencija je održana kao odgovor na masakre Bošnjaka od strane četnika u Foči. Kritikovao je neuspjeh Nezavisne Države Hrvatske da zaštiti muslimanske civile i postavio ciljeve organiziranja pomoći muslimanima u istočnoj Bosni i stvaranja oružanih snaga za odbranu muslimana. Za postizanje ovih ciljeva, tokom ove konferencije osnovano je Vijeće narodnog spasa[18][19]|group=lower-alpha}} s Handžićem kao predsjedavajućim.[18][19]

Handžić je optužio nacistički marionetski ustaški režim za ubijanje muslimana i zatražio od Njemačke da interveniše.[20] U tom cilju, sredinom aprila 1943. sastao se sa službenicima njemačkog poslanstva u Sarajevu. Na tom sastanku je tvrdio da muslimani u ustaškoj vlasti nisu predstavnici muslimanske zajednice već da su "kupljeni". Optužio je i ustaški režim u Hrvatskoj i Kraljevini Jugoslaviji za "politiku uništavanja" prema muslimanima. Pozdravio je formiranje muslimanske SS divizije i dalje pozvao na nezavisnu muslimansku državu pod njemačkom zaštitom.[20] Dok su drugi muslimanski političari otvoreno pozivali na savez, Handžić je to činio iza zatvorenih vrata.[21] Istog mjeseca Handžić je dočekao velikog muftiju jerusalimskog Amina al-Husseinija na banketu u sarajevskoj Vijećnici.[22] Muftija je došao u Bosnu kako bi organizirao regrutaciju u muslimansku SS diviziju.[23]

Drugdje u Bosni od 1943. muslimani su se počeli pridruživati partizanima; zauzvrat, partizani su počeli štititi muslimane od četnika.[24] Do jeseni je Muhamed Pandža odlučio da stvori muslimansku gerilsku formaciju koja će se boriti uz partizane; ovu odluku podržali su Handžić i drugi muslimanski uglednici.[24]

Politički pogledi

uredi

Handžić se oštro protivio sekularizaciji koja je počela da se javlja u Bosni nakon Prvog svjetskog rata. On je osudio mješovite brakove (brakove između muslimana i nemuslimana) i pozvao muslimane da ne prisustvuju nemuslimanskim vjenčanjima ili sahranama. Također je naglasio važnost da muslimani nose vidljive znakove svoje vjere.[14] Handžić se oštro usprotivio vesternizaciji Bosne, nazivajući je "materijalističkom", te je osudio predbračni seks i konzumiranje alkohola. Zapadnu Evropu je doživljavao kao antimuslimansku, pišući da su mnoge evropske novine aplaudirale masakrima muslimana u Rumeliji.[25]

Handžić je islam smatrao temeljnim elementom kulturnog identiteta bosanskih muslimana i vjerovao je u kompatibilnost islama sa nacionalizmom. Handžićevo djelo Patriotizam, nacionalnost i nacionalizam sa islamskog stanovišta, u izdanju El-Hidaje 1941, stvorilo je osnovnu konturu bošnjačkog nacionalizma.[14][26] Uveo je i koncept bošnjaštva, koji se odnosio samo na zajednicu bosanskih Muslimana.[27] Handžić je također imao panislamske sklonosti.[28]

Smrt i naslijeđe

uredi

Umro je tokom rutinske operacije bruha u bolnici Koševo 29. jula 1944. u dobi od 37 godina.[29] Nikada se nije ženio i nije imao djece.[1] Navodi se da je smrt rezultat atentata od strane partizana; historičar Marko Attila Hoare opisuje teoriju kao "ne nemoguću".[29]

Savremeni učenjak Hazim Šabanović opisao je Handžića kao jednog "od najvećih islamskih učenjaka koje je Bosna imala u posljednjih pet stoljeća".[1] Handžićeva bibliografija iznosila je 300 knjiga i brojnih članaka, rasprava, eseja, brošura i udžbenika na bosanskom i arapskom jeziku.[1] Neki od njegovih udžbenika i danas su glavna literatura za studente Fakulteta islamskih nauka Univerziteta u Sarajevu.[1]

Bilješke

uredi
  1. ^ Uvod u tefsirsku nauku
  2. ^ Pokret za autonomiju Bosne i Hercegovine

Reference

uredi
  1. ^ a b c d e f g h i Fazlic 2015, str. 433.
  2. ^ a b Karić 2016, str. 389.
  3. ^ a b Bougarel 2017, str. 49.
  4. ^ Busuladžić 1942, str. 175.
  5. ^ a b c d Bougarel 2017, str. 48.
  6. ^ a b c d e Fazlic 2015, str. 434.
  7. ^ Algar 1994, str. 266.
  8. ^ Karić 2016, str. 390.
  9. ^ Cetin 2010, str. 77.
  10. ^ Bougarel 2017, str. 22.
  11. ^ Mekić 2016, str. 6.
  12. ^ Mekić 2016, str. 75.
  13. ^ Bougarel 2008, str. 11–12.
  14. ^ a b c Bougarel 2017, str. 50.
  15. ^ Bougarel 2017, str. 55.
  16. ^ Bougarel 2017, str. 56.
  17. ^ Cetin 2010, str. 78.
  18. ^ a b Bougarel 2017, str. 57.
  19. ^ a b Hoare 2013, str. 51–52.
  20. ^ a b Motadel 2014, str. 203–204.
  21. ^ Motadel 2014, str. 206.
  22. ^ Motadel 2013, str. 1030.
  23. ^ Mekić 2016, str. 51.
  24. ^ a b Hoare 2013, str. 150.
  25. ^ Bougarel 2008, str. 15–16.
  26. ^ Bougarel 2017, str. 225.
  27. ^ Bougarel 2008, str. 21.
  28. ^ Motadel 2014, str. 202.
  29. ^ a b Hoare 2013, str. 247.

Izvori

uredi

Knjige

uredi
  • Bougarel, Xavier (2008). "Farewell to the Ottoman Legacy? Islamic Reformism and Revivalism in Inter-war Bosnia-Herzegovina". u Clayer, Nathalie; Germain, Eric (ured.). Islam in inter-war Europe. New York: Columbia University Press. ISBN 9780231701006.
  • Bougarel, Xavier (2017). Peter, Frank; GhaneaBassiri, Kambiz (ured.). Islam and Nationhood in Bosnia-Herzegovina: Surviving Empires. Bloomsbury Academic. ISBN 9781350003590.
  • Hoare, Marko Attila (2013). The Bosnian Muslims in the Second World War: A History. New York: Oxford University Press. ISBN 9780199327850.
  • Motadel, David (2014). Islam and Nazi Germany's War. Harvard University Press. ISBN 9780674724600.
  • Mekić, Sejad (2016). A Muslim Reformist in Communist Yugoslavia: The Life and Thought of Husein Đozo. Taylor & Francis. ISBN 9781315525839.

Članci

uredi
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Mehmed_Handžić&oldid=3633920"