Georg Philipp Telemann

Georg Philipp Telemann
Georg Philipp Telemann
	njemački kompozitor
Rođenje	14. mart 1681.; Magdeburg, Markgrofovija Magdeburg
Smrt	25. juni 1767 (86 godina); Hamburg, Sveto Rimsko Carstvo
Zanimanje	Kompozitor, muzički direktor, muzički izdavač, multiinstrumentalist
Značajna djela	"Koncert za violu u G-Duru", "Narciso" (opera), "6 sonata za solo violinu" (Frankfurtske sonate)

Georg Philipp Telemann (Magdeburg, 14. mart 1681. - Hamburg, 25. juni 1767.), njemački kompozitor iz vremena kasnog baroka, bio je jedan od vođa tzv. hamburške škole tokom njegove nadmoći u Njemačkoj. Bio je najslavniji kompozitor svog doba, uz Georga Friedricha Händela i Johanna Sebastiana Bacha koje je i nadživio. Telemannovo muzičko stvaralaštvo sadrži više od 3000 postojećih radova među kojima i 31 kantatu iz ciklusa za luteranski crkveni kalendar i najveće je od svih većih kompozitora u tzv. zapadnoj muzici. Bio je jedan od prvih izdavača svoje muzike, a njegove zbirke Der Getreue Music-Meister (bos. "Vjerni muzički majstor") iz 1723. godine i Musique de Table iz 1728. godine bili su bestseleri. Bio je multiinstrumentalista i gotovo u potpunosti samouk u muzici. Telemannova muzika sadrži nekoliko nacionalnih stilova (francuski, italijanski), a čak je povremeno bila pod uticajem poljske popularne muzike. Ostao je na čelu svih novih muzičkih tendencija, a njegova muzika je važna veza između kasnog baroka i početka klasičnog stila.^[1]

Biografija

Rane godine (Magdeburg, Leipzig, Sorau, Eisenach)

Telemannov rodni grad Magdeburg, iz ranog 18. vijeka.

Georg Philipp Telemann je pripadao porodici koja je dugo bila povezana s luteranskom crkvom. Njegov otac je bio sveštenik, a majka kći sveštenika. Njegov stariji brat je uzeo zaređenje, a to je bio put koji je i Georg mogao slijedili da nije bilo njegove izuzetne muzičke sposobnosti. Kao dijete je pokazao značajni muzički talenat, ovladavanjem sviranja violine, flaute, citre i klavijature do dobi od deset godina. Komponujući prvu operu Sigismundus na tekst Postela dvije godine kasnije, na zaprepaštenje svojih roditelja (posebno majke), koji nisu odobravali muziku. Međutim, takav otpor služio je samo da ojača njegovu odlučnost da istraje u svojim studijama kroz obrade svojih radova po uzoru na one takvih kompozitora kao što su: Agostino Steffani, Johann Rosenmüller, Arcangelo Corelli i Antonio Caldara. Nakon pripremnih studija u Hildesheim gimnaziji maturirao je pravo (na insistiranje njegove majke) na Univerzitetu u Leipzigu 1701. godine. To je imalo malo uticaja na zapostavljanje njegovog interesa za muziku što je vidljivo iz njegovog svraćanja u Halle na putu za Leipzig kako bi upoznao mladog Georga Friedricha Händela.

Tokom njegovog boravka kao student na Univerzitetu u Leipzigu njegova karijera u muzici je postala neizbježna. U početku je trebao da proučava jezik i nauke, ali on je već bio toliko sposoban muzičar da je u roku od samo godinu dana od njegovog dolaska osnovao studentski orkestar Collegium musicum sa kojima je davao javne koncerte (a kojima je Johann Sebastian Bach kasnije dirigovao). Napisao je operske radove za pozorište u Leipzigu, a 1703. godine postaje muzički direktor operske kuće u Leipzigu i imenovan je za orguljaša u Neue Kirche(bos. Nova crkva) 1704. godine. Dok je bio na univerzitetu uključio je mnoge kolege studente prilikom velikih javnih izvođenja, na neprijatnost dirigenta Johanna Kuhnau-a neposrednog prethodnika J.S. Bacha koji se bojao za svoje povlastice. Zamoren pritužbama od strane Johanna Kuhnau-a i nestrpljiv da uradi nešto više od svog života, Telemann nije ostao dugo u Leipzigu. Godine 1705. on je prihvatio imenovanje kapelnika na kosmopolitskom dvoru grofa Erdmanna II Promnitza od Sorau-a (sada Žary u Poljskoj), gdje su u modi bili francuski i italijanski stilovi koji su za njega bili izvor novih muzičkih izazova.

Klupa sa bistom Georga Philippa Telemanna u gradu Žary (njem. Sorau) u Poljskoj.

Njegova saradnja sa Sorau kantorom i teoretičarem Wolfgangom Casparom Printzom i reformističkim pjesnikom Erdmannom Neumeisterom, kao i blizina Berlina uz kontakt s poljskom narodnom muzikom se pokazala veoma stimulativnim. Telemannov mandat je međutim bio prekinut zbog neposredne opasnosti invazije od strane švedske vojske, zbog čega je dvor žurno raspušten. Posjećuje Pariz 1707. godine. Njegov sljedeći posao je bio u Eisenachu, kao dvorski “konzertmeister” zadužen za pjevače, s Pantaleonom Hebenstreitom kao vođom orkestra. Njegovo imenovanje na ovom poslu (između 1706. i 1708. godine) se jednostavno preklopilo sa prisustvom Bacha u tom gradu koji je napustio 1708. da preuzme mjesto muzičara na dvoru u Weimaru. Za Telemanna to je bio period relativne stabilnosti i zbog toga se bacio na komponovanje crkvenih kantata, povremenih muzičkih komada, orkestralne i instrumentalne kamerne muzike. Njegov brak se tragično završio smrću njegove supruge 1711. godine. ^[2]

Zrele godine (Frankfurt, Hamburg)

Promjena životnog mjesta je postala neophodnost i zato je otišao u slobodni carski grad Frankfurt na Majni da preuzme dužnost direktora Opštinskog muzičkog direktora i kapelnika u jednoj crkvi (Barfüßerkirche). Zajedno sa svojim aktivnostima, kao direktor (njem. "Frauenstein") ženskog muzičkog društva u tom istom gradu, gdje je predstavljao nedjeljne koncerte. Ovi novi poslovi su Tellemannu odgovarali vrlo dobro za njegov talenat. Sastavljao je povremeno muziku za gradske svečanosti, pet godina dug ciklus crkvenih kantata, oratorija, orkestarske muzike i cijelo bogatstvo kamerne muzike, od kojih je znatan dio i objavljen. Jedino je nedostajala mogućnost da se proizvede opera, ali on je nastavio da komponuje djela za operu u Leipzigu. U tom periodu bio je također imenovan kapelnikom kod Princ od Bayreutha. Ponovo se oženio (sticanjem državljanstva putem braka) i postao porodični čovjek. Tokom njegove posjete Eisenachu 1716. godine bio je počašćen mjestom gostujućeg kapelnika (nastavio je da šalje nove radove do 1729. godine). Također je bio na dvoru kao diplomatski dopisnik. Daljnje priznanje njegovog sve većeg ugleda došlo je sljedeće godine, kada ga je Vojvoda Ernst Gotha pozvao da postane kapelnik na svim njegovim različitim dvorovima. To je zauzvrat pomoglo poboljšanju njegove situacije u Frankfurtu. A putovanje u Dresden 1719. godine na svečanosti u čast nedavno vjenčanih princa izbornika Friedricha Augusta II i nadvojvotkinje Marije Josephije austrijske omogućilo je novo okupljanje sa Georgom Friedrichom Händelom. Također to je bila prilika da čuje opere Antonija Lottija i zbirku violinskih koncerata posvećenih koncertmajstoru i virtuozu violinisti Johannu Georgu Pisendelu. Zatim je 1721. godine preuzeo prestižno mjesto kantora Hamburg Johanneuma na kojem se tradicionalno odvijala nastava odgovornosti i direktora u organizaciji pet glavnih crkava u Hamburgu, a Telemann je na tom mjestu naslijedio Joachima Gerstenbüttela. Tu je napokon dobio prestižno mjesto koje će mu pružiti naizgled neograničene mogućnosti za komponovanje i izvođenje njegove muzike. Kao kantor bio je zauzet kao nikada prije: morao je sastaviti dvije kantate sedmično, godišnje proizvesti novu pasiju, i da obezbijedi povremena muzička djela za crkvene i gradske ceremonije. Tolika je bila njegova vitalnost i kreativni poticaj da je i pored ogromne odgovornosti on očito željno tražio i ispunjavao dodatne muzičke zahtjeve iz zemlje i inostranstva.

Moderna operska kuća u Hamburgu danas.

Tokom svog boravka u Hamburgu Telemann je udvostručio svoje muzičke aktivnosti, sa povećanim brojem javnih koncerata izvođenih u crkvama, najpoznatijim restoranima u gradu gdje su bila izvedena mnogobrojna sakralna i sekularna muzička djela. Ovi nastupi su bili pod pokroviteljstvom uglednih građana Hamburga i podržani od strane posjetilaca koji su plaćali ulaznice. Što je još važnije on je komponovao muziku kao direktor "Hamburga O", gdje je ostao u tom svojstvu do njegovog zatvaranja 1738. godine. Tu je komponovao ozbiljne i komične radove, od kojih su mnogi izgubljeni ili su opstali samo kao odlomci objavljeni u muzičkom časopisu "Vjerni muzički majstor" (Der getreue Musikmeister). Osim opera samog Telemanna tu su izvođena i djela Reinharda Keisera, te tzv. londonske opere Georga Friedricha Händela tokom telemannovog mandata. Ovaj časopis je osnovan 1728. godine od strane Telemanna i J.V. Görnera, a planiran je kao "kućne muzičke lekcije" za muzičke zaljubljenike i bio je prvi takve vrste.

Objavljivao se svake dvije sedmice i imao je po četiri stranice sa tekstom za čitanje ili muzičku lekciju. Sastojao se od novokomponovane muzike i po prvi put je bio u prodaji u ovom nesvakidašnjem obliku. Veći dio muzike je bio od strane samog Telemanna, ali i drugih kompozitora iz tog vremena koji su također predstavljeni. Nažalost, pojedina izdanja nisu imala datuma tako da nije poznato koliko dugo se časopis pojavljivao, a 25 ih je sačuvano zajedno sa njihovim sadržajem.

Telemann je ostao u Hamburgu do svoje smrti 1767. godine gdje ga je na njegovom poslu naslijedio njegovo kumče Carl Philipp Emanuel Bach, sin Johanna Sebastiana Bacha. Iako se njegovo ime obično povezuje sa Hamburgom, Telemann je mnogo putovao. Išao je na mnogobrojne izlete u Berlin gdje je dosta bio izložen muzici iz Poljske uvezene sa istoka, te u Pariz 1737. godine gdje je bio pod velikim uticajem trenutnih muzičkih kretanja u Francuskoj.^[2]

J.S.Bach veza

Lične veze Johanna Sebastiana Bacha sa Georgom Philippom Telemannom su brojne. Prvi put su se sreli dok je Telemann bio “konzertmeister” (kasnije kapelnik) u Eisenachu, u isto vrijeme dok je Johann Sebastian Bach bio dvorski orguljaš u obližnjem Weimaru. Zahvaljujući rukopisu iz 1709. godine telemannov Koncert u G-duru za dvije violine K2, preživljava prepisan od strane Johanna Sebastianna Bacha, a isti je također zapisao telemannov Koncert u g-molu za violinu KV za klavijaturu iz 1713. godine. Godine 1714. Telemann, ovaj put u Frankfurtu je bio kum Carlu Philippu Emanuelu Bachu (otuda i drugo ime, “Philipp”). J.S. Bach je postao kantorom u Leipzigu 1723. godine tek nakon što je Telemann, tadašnji muzički direktor u Hamburgu i Christoph Graupner odbili ovaj posao. 1729. godine J.S. Bach je preuzeo mjesto direktora Collegium musicuma u Leipzigu koji je osnovao Telemann dok je bio student na univerzitetu još 1702. godine. Telemanna je naslijedio u Hamburgu njegovo kumče Carl Phillip Emanuel Bach.

Interes i poštovanje J.S.Bacha za telemannovu muziku je opisao Carl Phillip Emanuel Bach u pismu J.N. Forkelu:

“U svojim zadnjim godina on (J.S. Bach) je veoma cijenio: Johanna Josepha Fuxa, A. Caldaru, Georga Friedricha Händela, Reinharda Keisera, kao i Graunsa, Telemanna, Zelenku, Franza Benda, i uopšte sve što je bilo dostojno poštovanja u Berlinu i Drezdenu. Osim prva četiri kompozitora, on je lično poznavao ostale.
U svojim mladim godinama bio je često sa Telemannom, koji me je također držao u svojim rukama na mom krštenju."

J.S. Bach je izvodio različite kantate od Telemanna u Leipzigu (od kojih su neke greškom uključene u zbirku djela J.S. Bacha).

Ime J.S. Bacha pojavljuje se među pretplatnicima telemannovih “Pariskih kvarteta” iz 1738. godine, a telemannova djela za klavijaturu opstaju u nekoliko rukopisa od strane J.S. Bacha. Sam Bach isporučuje zagonetku kanona za telemanov muzički časopis “Der getreue Music-Meister (1728-1729). Telemann je bio vjerovatno prvi njemački kompozitor koji je primijenio ritornello obrazac za sonatu i koncertnu francusku uvertiru, žanrove koje je preuzeo J.S. Bach. Bio je i prvi koji će postaviti kantatu na tekstove Erdmanna Neumeistera, koja je služila kao model za libreta kod cantata od J.S. Bacha. Oba kompozitora su dijelila zajednički interes u kombinovanju nacionalnih stilova i žanrova. ^[2]

Stil i muzička baština

Kao kompozitor Georg Philip Telemann je zaista bio plodan kompozitor ostvarujući ogroman opus, kako sakralne tako i svjetovne muzike. Komponirao je 1.043 crkvene kantate i postavke iz pasija za svaku godinu dok je bio u Hamburgu, ukupno njih 46. U Leipzigu je napisao opere, a nastavio je da bude aktivan sa javnim nastupima u Hamburgu, gdje kasnije preuzima dodatnu odgovornost muzičkog direktora opere u Hamburgu. Bio je i komercijalno aktivan u objavljivanju i prodaji mnogo muzike koju je napisao.

A muzički oblici koje je Telemann uz izvanrednu marljivost koristio su bile orkestralne suite. Tu su uvertire i niz narednih plesnih stavaka, koje je prvi uveo Jean Baptist Lully u Francuskoj, ali koje su kasnije gotovo isključivo bile korištene od strane njemačkih kompozitora. Njemački kritičar iz tog vremena Johann Adolf Scheibe čak je i izjavio 1745. godine da je Telemann bio uglavnom odgovoran za ogromnu popularnost orkestralne suite u Njemačkoj, nakon što je počeo oponašati francuski stil, da bi ubrzo postao bolji stručnjak u tome nego sami Francuzi. U autobiografskom tekstu napisanom 1740. godine Telemann procjenjuje da je već napisao 600 suita, od kojih je četvrtina sačuvana, gotovo sve u rukopisu. Ključni faktori u meteorskom usponu na vlast i bogatstvo Telemanna kao najpoznatijeg muzičara u Njemačkoj bili su njegov smisao za humor i dopadljiva ličnost. Imao je sreću da mu se dive i zavide u njegovoj nemilosrdnoj potrazi za stjecanjem većeg utjecaja na dvoru i u crkvi. Samopouzdanje Telemanna i marljivost od malih nogu su izuzetni po svim standardima. Ne samo da je imao hrabrosti da ospori svoje nadređene kad su se uplitali u njegove planove da dobije česte nastupe i kod objavljivanja njegovih djela, nego se i činilo da nema ograničenja na broj muzičkih zahtjeva koje je on bio spreman i sposoban ispuniti kao kompozitor. Njegov prihod u Hamburgu bio je oko tri puta veći nego što je Johann Sebastian Bach zaradio u Leipzigu, ostvarivši značajnu zaradu na svojim mnogobrojnim radovima objavljenim za prodaju muzičkim entuzijastima.^[2] Telemanova muzika bila je jedna od pokretačkih snaga kasnog baroka i ranih klasičnih stilova. Počevši od 1710-ih, postao je jedan od tvoraca i najistaknutijih pripadnika takozvanog njemačkog mješovitog stila, amalgama njemačkog, francuskog, italijanskog i poljskog stila.^[3] Tokom godina, njegova muzika se postepeno mijenjala i počela je da objedinjuje sve više i više elemenata galantnog stila, ali nikada nije u potpunosti usvojio ideale nastajuće klasične ere: Telemanov stil je ostao polifonijski i harmonijski složen, a već 1751. odbacio je mnogo savremene muzike kao previše pojednostavljene. Kompozitori na koje je muzički utjecao pripadali su učenicima J.S. Bacha u Leipzigu, kao što su Wilhelm Friedemann Bach, Carl Philipp Emanuel Bach i Johann Friedrich Agricola, kao i oni kompozitori koji su pod njegovim vodstvom nastupali u Leipzigu (Christoph Graupner, Johann David Heinichen i Johann Georg Pisendel), kompozitori berlinske škole liedera, kao i njegovi brojni učenici, od kojih nijedan nije postao veliki kompozitor.

Jednako značajna za historiju muzike bila je Telemanova izdavačka djelatnost. Ostvarujući ekskluzivna prava na objavljivanje svojih djela, postavio je jedan od najvažnijih ranih presedana za gledanje muzike kao intelektualnog vlasništva kompozitora. Isti stav je bio i u odnosu na njegove javne koncerte, gdje je Teleman često izvodio muziku prvobitno komponiranu za ceremonije kojima je prisustvovalo samo nekoliko članova više klase.^[4]

Mediji