Nedostatak glukozo-6-fosfat dehidrogenaze
Nedostatak glukozo-6-fosfat dehidrogenaze (eng. G6PD deficiency: G6PD), poznata i kao favizam (prema: Vicia faba = V. fava = bob) je spolno X-vezano recesivno svojstvo. Prati je predispozicija za hemolizu – spontanu destrukciju crvrnih krvnih zrnaca, što rezultira žutilom, kao odgovorom na niz okidača, kao što su određena hrana, bolesti, ili lijekovi. Posebno se često javlja kod ljudi mediteranskog i afričkog porijekla. Razlog tih simptoma je nenormalno nizak nivo glukozo-6-fosfat dehidrogenaze, enzima koji je uključen u put pentoznih fosfata, koji je posebno važan u eritrocitima. Nedostatak G6PD je najčešći defekt enzima čovjeka. Ne postoji poseban tretman, osim izbjegavanja poznatih okidača.[1]
| Nadostatak glukozo-6-fosfo-dehidrogenaze | |
|---|---|
 | |
| Klasifikacija i vanjski resursi | |
| ICD-10 | D55.0 |
| ICD-9 | 282.2 |
| OMIM | 305900 |
| DiseasesDB | 29676 Šablon:DiseasesDB2 |
| MedlinePlus | 000528 000528 |
| eMedicine | med/5037 605814 603471 |
| MeSH | C10.228.140.163.100.175 |
| GeneReviews | D005955 |
Podjela
urediSvjetska zdravstvena organizacija (WHO), sve nasljedne varijante G6PD svrstava u pet klasa, od kojih prve tri imaju status nedostatka.[2]
- Klasa I: Teški nedostatak (<10% aktivnosti) s hroničnom (nesferocitnom) hemolitskom anemijom;
- Klasa II: Teški nedostatak (<10% aktivnosti), sa povremenom hemolizom;
- Klasa III: Blagi nedostatak (10-60% aktivnosti), hemoliza samo sa stresorima;
- Klasa IV: Nedeficitna varijanta, ali klinička sekvela;
- Klasa V: Povećana aktivnost enzima, ali klinička sekvela.
Znaci i simptomi
urediVećina osoba sa nedostatkom G6PD ne ispoljava uočljive simptome. Pacijenti sa simptomima su gotovo isključivo muškarci, zbog X-vezanog obrasca nasljeđivanja, ali i ženski nositelji mogu biti klinički pogođeni zbog nepovoljne lionizacije, gdje je slučajna inaktivacija X hromosoma u pojedinim ćelijama omogućava da G6PD-deficitna crvena krvna zrnca koegzistiraju sa normalnim eritrocitima. Tipske žene sa jednim pogođeni X hromosomom će pokazati nedostatke u približno polovini svojih crvenih krvnih zrnaca. Međutim, u rijetkim slučajevima, uključujući nedostatak dvostrukog X hromosoma, omjer može biti mnogo više od polovine, čineći ih gotovo jednako osjetljivim kao i muškarce.
Abnormalnost crvenih krvnih zrnaca, u nedostatku G6PD, može se manifestirati kao brojni načini hemolize, uključujući slijedeće:
- Produžena neonatalno žutilo, može dovesti do kernikterusa, vjerovatno najozbiljnije komplikacije u nedostatku G6PD)
- Hemolitske krize u odgovoru na:
- Dijabetska ketoacidoza
- Vrlo teška kriza može dovesti do akutnog zatajenjea bubrega.
Favizam može biti formalno definiran kao hemolitski odgovor na potrošnju boba. Sve osobe sa favizmom pokazuju nedostatak G6PD. Međutim, sve osobe sa nedostatkom G6PD ne ispoljavaju favizam. Na primjer, u maloj studiji 757 muškaraca iz Saudijske Arabije, u više od 42% osoba nedostaje G6PD, ali nijedna ne ispoljava simptome bolesti i ne prikazuje simptome favizma. On se češće pojavljuje kod dojenčadi i djece, a G6PD nasljedne varijante mogu utjecati na osjtljivost na hemikalije. Osim toga, specifičnosti hemijskih odnosa između favizma i G6PD nisu još potpuno razjašnjene.[3]
Nedostatak 6-fosfoglukonat dehidrogenaza (6PGD) ima slične simptome i često se brka sa nedostatkom G6PD, jer je pogođeni enzim unutar istog puta. Međutim, ove bolesti nisu povezane i mogu se naći u istog pacijenta.
Genetika
urediDvije varijante (G6PD A− i G6PD Mediteran) su najčešće u ljudskim populacijama. G6PD A- se javlja kod 10% američkih crnaca, dok je G6PD Mediteran rasprostranjena na Bliskom Istoku. Poznata rasprostranjenost bolesti je uglavnom ograničen na ljude mediteranskog porijekla: (Španci, Italijani, Grci, Armeni i Jevreji). Vjeruje se da ove varijante imaju zaštitni učinak protiv Plasmodium falciparum i Plasmodium vivax malarijâ.[4]
Sve mutacije koje uzrokuju nedostatak G6PD nalaze se na dugom kraku X hromosoma, na bendu: Xq28. G6PD gen zauzima nekih 18.5 kilobaza. Poznate su i opisane slijedeće varijante i mutacije.
Opis mutacija i varijanti Varijanta ili mutacija Gen Protein Oznaka Skraćenica Izoformni
G6PD-proteinOMIM-kod Tip Subtip Pozicija Pozicija Promjena strukture Promjena funkcije G6PD-A(+) Gd-A(+) G6PD A +305900.0001 Polimorfizam nukleotida A→G 376
(Egzon 5)126 Asparagin→Asparaginska kiselina (ASN126ASP) Bez enzimskog defekta (varijanta) G6PD-A(-) Gd-A(-) G6PD A +305900.0002 Supstitucija nukleotida G→A 376
(Egzon 5)
and
20268
i
126Valin→Metionin (VAL68MET)
Asparagin→Asparaginska kiselina (ASN126ASP)G6PD-Mediterran Gd-Med G6PD B +305900.0006 Supstitucija nukleotida C→T 563
(Egzon 6)188 Serin→Fenilalanin (SER188PHE) Klasa II G6PD-Canton Gd-Canton G6PD B +305900.0021 Supstitucija nukleotida G→T 1376 459 Arginin→Leucin (ARG459LEU) Klasa II G6PD-Chatham Gd-Chatham G6PD +305900.0003 Supstitucija nukleotida G→A 1003 335 Alanin→Treonin (ALA335THR) Klasa II G6PD-Cosenza Gd-Cosenza G6PD B +305900.0059 Supstitucija nukleotida G→C 1376 459 Arginin→Prolin (ARG459PRO) G6PD-aktivnost <10%, tako visoki udio pacijenata. G6PD-Mahidol Gd-Mahidol G6PD +305900.0005 Supstitucija nukleotida G→A 487
(Egzon 6)163 Glicin→Serin (GLY163SER) Klasa III G6PD-Orissa Gd-Orissa G6PD +305900.0047 Supstitucija nukleotida C→G 131 44 Alanin→Glicin (ALA44GLY) Pogođeno NADP-vezujuće mjesto. Veća stabilnost u odnosu na ostale varijante. G6PD-Asahi Gd-Asahi G6PD A- +305900.0054 Supstitucija nukleotidae (nekoliko) A→G
±
G→A376
(Egzon 5)
202126
68Asparagin→Aspartična kiselina (ASN126ASP)
Valin→Metionin (VAL68MET)Klasa III
Reference
uredi- ^ Lewis R. (1997): Human Genetics. Wm. C. Brown. Chicago, ISBN 0-697-24030-4.
- ^ WHO Working Group (1998): Glucose-6-phosphate dehydrogenase deficiency. Bulletin of the World Health Organization, 67 (6): 601–11.
- ^ [1][mrtav link]
- ^ [2]