Danci

Za druga značenja, pogledajte Danci (višeznačna odrednica).

Danci su sjevernogermanski narod pretežno nastanjen u Danskoj. Danski narod je izraz, koji se obično veže za nacionalizam 19. vijeka, iako je već Saxo nazivao Dance etničkom grupom. Izraz Danci se treba shvatiti više kao lično shvatanje nego kao zakonski donesenom odlukom, i u historijskom kontekstu se uglavnom spominje u debati o statusu pokrajina Šlezija i Holstein u odnosu prema danskoj državi.

Danski narod se ne smije zamijeniti sa zakonsko-nacionalnim izrazom danski građani. Pod danskim narodom spadaju sve osobe koje drugi članovi smatraju da pripadaju grupi. Ipak, Grundtvig je smatrao da svako sam može odlučiti da li želi biti Danac.

Ovaj izraz praktično pokriva Dance i u Danskoj i u južnoj Šleziji. Međutim, izraz ne pokriva stanovnike Farskih Ostrva i Grenlanda.

Historija

Prahistorija

Zlatni rogovi (Guldhornene) plemena Dana, rekonstrukcija ukradenog originala pronađenog kod Gallehusa. Datiraju iz 450.

Danci pripadaju skandinavskoj grani sjevernih Germana i njihova historija na području Danske zadire sve do polovine 5. vijeka, kada se iz toga kraja počinju iseljavati Juti i Angli, a naseljavati danski preci iz Skandinavije, koji su do 8. vijeka postali većinsko stanovništvo Jutlanda. Historija Danske daleko je starija, a njeno područje još od kraja posljednjeg ledenog doba naseljavali su lovački narodi, bilo je to još prije 12.500 godina p. n. e. ili prema Peter Ravn Rasmussenu između 10.000 i 7.000 godina p. n. e. Blizu današnjeg grada Randersa, na poluostrvu Jutlandu pronađeni su tragovi paleolitskih lovaca/sakupljača iza kojih su ostale slomljene kosti jelena, kako bi se došlo do mozga. Oruđe čovjeka iz okoline mjesta Allerød bilo je od sobovih rogova kao i od kremena, što je karakteristika tog perioda.

Tokom mezolitika između 8000 i 3000. p. n. e. na raznim lokacijama današnje Danske javlja se niz kultura. Na Jutlandu je bila Gudenå, dok su se na Zelandu javile kulture Maglemose i Kongemose. Iza ovih kultura ostala su bogata nalazišta mikrolita i oruđa od kostiju i rogova, a prethode poznatoj kulturi Ertebølle. Kulturom Ertebølle od 3000. p. n. e. ušlo se u doba pojave prvih obrađivača tla. Ono se naročito javilo za vrijeme neolitika, od 3000. do 1500., kada dolazi do velikih promjena koja se odrazila u budućoj danskoj historiji i to u vidu krčenja šuma i pojave stalnih naselja. Od 3000 do 2000. p. n. e. dominira kultura Tragtbæger, nazvanoj po karakterističnoj lijevkastoj lončariji. To je i period malih megalita (dysser) i velikih megalitnih grobnih kompleksa (jættestuer).

Do pojave Dana, danskih predaka, prošlo je još cijelo bronzano doba i ušlo se u germansko željezno doba (400-800. p. n. e.), vrijeme u kojem su već šume iskrčene, a željezni plug je zaorao duboko u zemlju. To je period iz kojeg su sačuvana mnoga blaga, najpoznatiji svakako su "Zlatni rogovi" pronađeni kod Gallehusa na jugu Jutlanda. Ovi ljudi su poznati pod plemenskim imenom Dani (Daner), a zemlja njihovog porijekla je južna Skandinavija.

Pleme Dani

Dannevirke, Danski zid, odbrambena fortifikacija na jugu Danske.

Pleme Dani, prema Jordanesu, su ogranak Šveđana, odnosno njihovih predaka koja su poznata pod imenom Suetidi ili Suiones (u Jordanesa "Suehans"). Do seobe nije došlo dobrovoljno, Dane su protjerali Heruli.

Dani su naselili i zauzeli Jutland i susjedna ostrva. Svoje južne granice su utvrdili zaštitnim zidom Dannevirke (Danski zid), za koji je dendrohronološki utvrđeno da datira iz 730-tih godina. Osim defanzivnih razloga moguća namjena mu je bila i zaštita kontrole trgovine sa Sasima i Vendima (Slavenima sa juga). Dannevirke je svakako svoju zadaću ispunio više puta zaustavivši nekoliko invazija, bio je žarištem ljutih bitaka među kojima se ističe ona iz 1864.

Dolazak na Jutland

Knud Veliki.

Dolaskom danskih predaka na Jutland (Jylland) oni uskoro postaju većinsko stanovništvo. Dolazi do sukoba sa Frizima, koji su držali u svojim rukama svu trgovinu na obalama Sjevernog mora. Prvi poznati vođa bio je Gudfred (Gøtrik, Gudrød), sin Sigfriedov, koji je vladao od 804. do 810. kada ga je ubio neko iz njegove vlastite pratnje. Borba protiv Friza se vodila za vrijeme Gudfreda. Već 811. ugovorom sa Francima označuje se južna danska granica na rijeci Eider. Prvi puta ime Danmark (Danska) se spominje 880-tih i ona obuhvata Fyn i Zeland s manjim ostrvima; poluostrvo Jutland, Viken, Bohuslen i Halland također su tada pripadali Danskoj.

Tokom kasnijeg perioda južni dio Skandinavije (Skåne i Blekinge) postaju švedski, isto tako i Halland. Vojvodstvo Sønderjylland (Južni Jutland), egzistira od 1130. kasnije će postati poznato kao Šlezija (Schleswig), negdje oko 1300. postaje nezavisna kneževina u vazalstvu danskog kralja. Šlezija se širi od Eidera do Königsaua. Dogovorom Danaca i Nijemaca 1386. Šlezijom su vladali grofovi od Holsteina. Grofovi iz Schauenburga upravljali su Schleswigom i Holsteinom sve do svog izumiranja 1459.

Novija historija

Kristijan IV, kralj Danske i Norveške.

Vikinški period je trajao od oko 800. do 1050. godine. Do 878. Danci osvajaju sjevernu i istočnu Englesku. U 11. vijeku kralj Knut Veliki, sin kralja Svena Rašljobradog ovladao je cijelom današnjom Danskom, Engleskom, Norveškom i južnom Švedskom, ali i dijelovima Finske. Kršćanstvo koje je uvedeno 826, u vrijeme njegovog kraljevanja raširilo se Danskom. Nakon njegove smrti (1035), Knudovo carstvo se raspalo. Knud je umro u Shaftesburyju, Dorset, a sahranjen je u Old Minsteru, Winchester. Engleska i Norveška su se odvojile.

Norvežanin Magnus nakratko je ovladao Danskom od 1042, on je sin Olaf Haraldssona, koji od svoje četvrte godine živi u egzilu u Rusiji. Godine 1035, na poziv, vraća se u Norvešku i postaje kraljem Norveške i Danske. Magnus je umro 1047. na brodu na putu u bitku protiv Svena II Estridsena. Svenovom vladavinom, nećakom Knudovim, započela je vladavina njegovih nasljednika koja je potrajala sve do 1448. odnosno vladavinom kralja Kristofera III, nakon čega je zavladala Oldenburška dinastija. Svenov sin Knut IV Sveti (1080-1086), je posljednji danski vladar koji je pokušao zavladati Engleskom. Danci su se od 12. vijeka suočili sa ekspanzijom Baltičkih Slavena i Germana. Danci su se borili za prevlast nad Baltičkim morem, a Knut VI (1182-1202) pred Greifswaldom 1184. je porazio slavensku flotu pa se proglasio i njihovim kraljem. Tokom 13. vijeka Valdemar II (1202-1241) osvaja današnji Schleswig-Holstein, Pomeraniju, Mecklenburg i Estoniju, iznova utemeljivši danski narod kao veliku silu sjeverne Evrope.

Frederik VII., apsolutist-reformator, ' Ljubav prema naciji, moja je snaga ', njegove su riječi.

Valdemar je prozvan osvajačem (Valdemar Sejr) ali 1227. godine teško je poražen u bici kod Bornhöveda. Ovaj poraz označio je kraj danske dominacije na obalama južnog Baltika. U prvoj polovini 14. vijeka jak utjecaj germanskih trgovaca iz gradova Hanzeatske lige imao je za posljedicu stvaranja Kalmarske unije (1397; Kalmarunionen) koju stvara Valdemar IV i njegova kćerka, Margareta I. U uniju ulaze Danska, Norveška, Švedska, Farska ostrva, Island i Grenland, kao i dio Finske. Iako godine 1523. Švedska i Finska revoltirane napuštaju ligu, ona se ipak održala sve do 1814. godine.

Danskom 1448. ovladava dinastija Oldenburg kada sjevernonjemački grof Kristijan VIII bude izabran danskim kraljem kojeg historija bilježi kao Kristijana I (1448-1481). Njegovi nasljednici uveli su razne reforme i došlo je do značajnih promjena. Sin kralja Fridrika I (1523-1533), Kristijan III 1534-1559, rođen u Gottorpu 1503. utemeljio je nacionalnu Luteransku crkvu. Nedugo kasnije Kristijan IV (1588-1648), koji maloljetan nasljeđuje prijestolje, 1588. uvodi razne reforme u zakonodavstvu i upravi. Kristijan, kralj Danske i Norveške, gradi mnoge gradove. Ulaskom u Tridesetogodišnji rat pravi grešku. Nakon rata sa Švedskom 1643-1645, Danska gubi neka svoja područja. Sve ovo je rezultiralo Velikim sjevernim ratom, u kojem su se protiv Švedske udružile Rusija, Saksonija sa Poljskom i Danska sa Norveškom, što je potrajalo od 1700 do 1721. Desetih godina 19. vijeka Danska je na strani napoleonske Francuske nakon britanskih napada na Kopenhagen 1801. i 1807. Norveška je potpala pod Švedsku, a Helgoland Engleskoj. Danska uskoro gubi i Schleswig-Holstein i Lauenburg u ratovima sa Prusijom 1848. i 1864. godine.

Uprkos novim teritorijalnim gubicima, Danska ekonomski prosperira kroz 19 vijek. Posljednji apsolutistički monarh, kralj Fridrik VII potpisuje Ustav kojim Danskoj daje vladu a zemlja postaje konstitutivna (ustavna) monarhija. Frederik očito voli Dance kao narod, on putuje zemljom i dolazi u kontakt sa običnim čovjekom, a ljubav prema naciji, njegova je snaga.

Kroz Prvi svjetski rat Danska je neutralna, a krajem rata sjeverna Šlezija, u kojoj živi njemačka manjina, vraćena je Danskoj. Godine 1933, za vrijeme kralja Kristijana X provode se velike socijalne reforme. Premda je neutralna, početkom Drugog svjetskog rata Njemačka ju je okupirala 9. aprila 1940, a 5. maja 1945, kapitulacijom Njemačke, zemlja je oslobođena. Island je također doživio potpunu nezavisnost, a Grenland 1953. postaje integralni dio Danske, a od 1979. dobija samoupravu i postaje parlamentarna demokratija unutar konstitutivne monarhije sa glavnim gradom Nuukom (Godthåb). Najnovija istraživanja Dance su 2006. godine proglasili za najsretniji narod na svijetu, koji uživa u potpunoj demokratiji i materijalnoj sigurnosti.

Popis danskih vladara

Glavni članak: Spisak danskih vladara

Danci u Danskoj

Skoro 5 miliona etničkih Danaca danas živi u Danskoj. Danci su skandinavski narod, koji potječe od Nordijaca, odnosno, Vikinga, kao i Norvežani, Šveđani, Islanđani i Farani. Većina Danaca danas živi visokim standardom života.

Danci u svijetu

Manjina od oko 100.000 Danaca živi u Schleswigu u Njemačkoj, teritoriji koja je nekad pripadala danskoj kraljevini. Danas Danci čine 10% stanovništva u toj njemačkoj pokrajini. Ova grupa Danaca se ponekad u Danskoj naziva de danske syd for grænsen, što bukvalno znači Danci južno od granice.

Smatra se da u Sjedinjenim Američkim Državama živi oko 1.500.000 Danaca i njihovih potomaka.

Na Grenlandu živi 6.500, a u Kanadi 170.780 Danaca.