C. Ris (Rogatica)
C. Ris -C.(olonia) Ris naziv je rimskog grada na mjestu današnje Rogatice, Bosna i Hercegovina. Areal rimskog naselja u Rogatici zauzimao je prostor današnjeg naselja između Toplika na jugu i industrijskog dijela na sjeveru.
Arheološki nalazi uredi
Iako zbog izgrađenosti današnjeg naselja nije bilo sistematskih istraživanja u samom naselju Rogatica, slučajni nalazi i manji sondažni zahvati pokazali su da se rimske supstrakcije nalaze već na dubini od 20 cm.
Na parcelama Mazlulovine, na dubini od 50 cm otkopan je betonski pod, a u blizini bila je grčka crkva. Rimskog građevinskog materijala (opeka, cigla, priklesanog kamena) nađeno je po cijelom gradu, od Toplika do bolnice.[1]
Nađeno je i desetak epigrafskih i anepigrafskih nadgrobnih i votivnih spomenika koji su omogućili da se dođe do saznanja o društvenim prilikama rimskog naselja.
- Dva komada vjerojatno jednog nadgrobnog žrtvenika sa reljefnim prikazima na dvije bočne strane (možda je na jednoj prikazan krilati genije a na drugom nimfa)
- Ulomak cipusa sa prikazom genija (lokalitet Stari Brod).
- Cipus sa prikazom genija. Prednja strana sa natpisom odbijena (lokalitet Stari Brod). Prikazi genija na tri spomenika imaju određene zajedničke karakteristike, što ukazuje na postojanje klesarske radionice u antičkoj Rogatici.
- Žrtvenik obrađen sa tri strane.
- Anepigrafska ara
- Fragment stupa ili miljokaz
- Nadgrobni cipus bez natpisa
- Ploča sa nadgrobnog spomenika s motivom Hadovih vrata
- Figuralna stela bez natpisa
- Odlomak nadgrobnog cipusa
- Nadgrobna kocka od krečnjaka[2]
Posebno značajan epitaf je T.Cl(audio) Maximus nađen 1866. kao prvi od rogatičkih lapida. Po ovom natpisu T. Klaudio Maksim bio je vjećnik (decurio) u gradu zvanom C(olonia) Ris…. Ima mišljenja da bi taj rimski grad mogao biti i Risan u Boki Kotorskoj, ili Rudo. Carl Patsch i Ivo Bojanovski su mišljenja da se radi o Rogatici. Svoje mišljenje zasnivaju na rimskom pravilu po kojem su se nazivi naselja u skraćenom obliku pisali ako natpis ostaje u tom naselju.[3]
Posljednji nalazi uredi
Tokom 2012 pronađena je dobro očuvana rimska ara Marka Ulpija Markijana s posvetom Kapitolinskom Jupiteru, izrađena od krečnjaka. Ara je visoka 119 cm, širina baze je 68 cm, širina krovnog dijela je 62 cm, debljina spomenika u predjelu baze i krova je 55 cm. Širina samoga natpisnog polja je 54 cm, a njegova „debljina“ je 44,5 cm.[4] . Natpis glasi:
- IOVI • / CAPIT• / M•VLP / MARCINVS /5 V•S•L•M•
- Rekonstruirani dio: Iovi / Capit(olino) / M(arcus) Ulp(ius) / Marcianus /5 v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito).
- Prijevod: Jupiteru Kapitolinskom, Marko Ulpije Markijan zavjet ispunio rado zasluženo.
U periodu 2014 - 2016 pronađena su još tri spomenika. Prvi spomenik je oltar posvećen bogovima Liberu i Liberi (bogovi plodnosti). Spomenik je pronađen u koritu rijeke Rakitnice, a podigao ga je Publij Elij Klemens, vojni veteran i jedan od duovira u C.Ris. Drugi spomenik je pronađen je u selu Plješevica i posvećen je Jupiteru. Treći spomenik za sada nema objašnjenje.[5]
Rimsko naselje uredi
Epigrafski nalazi govore da je grad sa statusom autonomne uprave osnovan za vrijeme cara Hadrijana (117-138), u vrijeme kada su osnovani gradovi Salvium i Delminijum. Hadrijan je poznat kao car koji je unapređivao romanizaciju, dajući gradovima autonomiju, a građanima status rimskog građanina.[3]
Na natpisima se nalaze i imena gradskih predsjednika ili načelnika (duumvir qiuinquenalis) i dekuriona koji su bili izabrani na pet godina, sa zadatkom da naprave popis svih građana i izvrše izbor gradskog vijeća ili senata (ordo decurionum) među zemljoposjednicima cijelog agera Rogatice.
Prikazi na sepkularni spomenicima i drugi elementi romanske kulture govore o dubokom prodoru rimske i grčke kulturne nadgradnje u unutrašnjost. Domaća ilirska ornametika ne dolazi do izražaja.[1] Sve su imenske formule pisane po rimskom sistemu trio nomina (praenomon, nomen, cognomen). Jedino po gentilnim imenima (Claudii, Ulpii, i Aelii) prepoznaju se domaći ljudi, nekadašnji peregrini, koji su ta imena dobivali po carevima koji su im dali status rimskog građanina.
U prilog kolonijalnog ranga rimske Rogatice govori i pravilan urbani raster koji se i danas nazire u rasporedu mahala iz turskog perioda. Naseobinski elementi koji potječu od vila na većim posjedima (villae rusticae) a koji su zabilježeni u okolnim selima (Plješevica, Potpeć, Drijenke) mogu se objasniti naseljavanjem veterana i drugih kolonista sa strane.
Rogatčko – romanijsko područje u kasnoj antici uredi
U vrijeme seobe naroda i mnogobrijnih pustošenja u V. i VI. st. n. e. postepeno dolazi do povlačenja stanovništva u dublju romanijsko – glasinačku unutrašnjost. Nakon konačnog sloma romejske (bizantske) vlasti, pod naletima avarsko – slavenskih invazija početkom VII. st. n. e. romanijsko –glasinačko područje je zona sklanjanja i koncentracije starosjedilačkog romaniziranog i poluromaniziranog stanovništva u refugije i planinske utvrde koje su tu ostale još iz ilirskog perioda. U ovom kasnoantičkom periodu došlo je i do razaranja i napuštanja urbanog jezgra C.Ris i Aquae S...[2]
Izbjegle zajednice uspjele su sačuvati kakvu takvu samostalnost, pa i kontinuitet kristijaniziranog načina života. Romanija je izražavala određenu etničku, jezičku, kulturnu i religijsku specifičnost u odnosu na novodoseljeni slavenski etnički i kulturni element. Kod Slavena (kao i kod starosjedilačkog stanovništva) termin Romania odnosio se na vizantijsku državu, ili za tradiciju nestalog Rimskog carstva, a i za sve ono što bi se odnosile na život populacije koju su Slaveni zatekli.
Analogija Romaniji postoji u nazivu države Rumunije (Romania), koji je novijeg datuma, i u imenu italijanske regije Romanja (Romagna).
O odnosima provincijalnog stanovništva koje je živjelo na prijelazu iz antike u srednji vijek na prostoru Romanije i doseljenika, o njihovoj samostalnosti (ili bar autonomiji), utapanja u jezgro iz kojeg je nastala buduća bosanska srednjovjekovna politija, kasnije i država, primanje jezika, religije, stvaranje zajedničke kulture, su mnoga pitanja za koja za sada nema odgovora.
Literatura uredi
- Enver Imamović -Antički kultni i votivni spomenici na području Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1977.
- Ivo Bojanovski -Rimski kameni spomenici iz Rogatice, Naše starine XI, Sarajevo 1967, 143-164.
Reference uredi
- ^ a b "Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Ćović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić - - KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE". Veselin Masleša, Sarajevo, 1966. Pristupljeno 9. 2. 2016.[mrtav link]
- ^ a b "SALMEDIN MESIHOVIĆ -CIVES COLONIAE RIS...- Likovi s antičkih epigrafskih spomenika rogatičko-romanijskog područja". Centar za balkanološka ispitivanja, knjiga 36, Akademija nauka i umjetnosti , knjiga XXXVIII, 2009, 55 – 74. Arhivirano s originala, 18. 6. 2014. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ^ a b "BOSNA I HERCEGOVINA U ANTIČKO DOBA". Ivo Bojanovski, Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 1988. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ^ "SALMEDIN MESIHOVIĆ - TARIK SILAJDŽIĆ - Votivna ara Jupitera Kapitolinskog". Centar za balkanološka ispitivanja, knjiga 43, Akademija nauka i umjetnosti ,. Arhivirano s originala Provjerite vrijednost parametra
|url=(pomoć) (PDF), 18. 6. 2014. Pristupljeno 9. 2. 2016.CS1 održavanje: dodatna interpunkcija (link) - ^ "Snežana Ferjančić - Gligor Samardžić - New epigraphic finds from Rogatica in Roman Dalmatia" (PDF). 471Arheološki vestnik 65, 2014, str. 471–477. Pristupljeno 9. 2. 2017.
Vanjski linkovi uredi
| Commons ima datoteke na temu: C. Ris (Rogatica) |