5. vijek p. n. e.
| mileniji:
◄ | 2. milenij p. n. e. | 1. milenij p. n. e. | 1. milenij | ► |
| Vijekovi:
◄ | 7. vijek p. n. e. | 6. vijek p. n. e. | 5. vijek p. n. e. | 4. vijek p. n. e. | 3. vijek p. n. e. | ► |
| Decenije:
490te p. n. e. | 480te p. n. e. | 470te p. n. e. | 460te p. n. e. | 450te p. n. e. | 440te p. n. e. | 430te p. n. e. | 420te p. n. e. | 410te p. n. e. | 400te p. n. e. |
5. vijek p. n. e. je započeo na prvi dan 500. p. n. e. a završio na posljednji dan 401. p. n. e.
Pregled
uredi
5. vijek p. n. e. je karakterističan po tome što ga je na području Grčke i Mediterana došlo do procvata helenske civilizacije, odnosno brojnih novih dostignuća na polju kulture, umjetnosti, književnosti i filozofije na kojima se temelji današnja zapadna civilizacija.
Vijek je započeo kada se Perzijsko Carstvo u svom širenju na zapad sukobilo s grčkim polisima. Sukob je započeo kao jonski ustanak a potom prerastao u duge grčko-perzijske ratove u kojima je Grčka uspjela očuvati svoju nezavisnost. Među grčkim polisima je najveće bogatstvo i politički uticaj stekla Atena koja postaje glavno kulturno središte antičkog svijeta, u kojem u to vrijeme počinje tzv. klasični period. Atenska politička hegemonija je, s druge strane, izazvala reakciju drugih polisa kao što su Korint i Sparta, te je druga polovina vijeka obilježena dugotrajnim peloponeskim ratom koji je završio atenskim porazom, odnosno završetkom zlatnog doba Atene.
Događaji
uredi- 499. p. n. e. - Počinje jonski ustanak, a s njim i grčko-perzijski ratovi.
- 494. p. n. e. - Bitka kod Lade i gušenje jonskog ustanka.
- 492. p. n. e. - Prva neuspjela invazija Perzijanaca na Grčku.
- 490. p. n. e. - Maratonska bitka kojim je zaustavljena druga perzijska invazija Grčke.
- 480. p. n. e. - Perzijski kralj Kserkso prodire u Grčku, ali je zaustavljen u bitci kod Salamine.
- 479. p. n. e. - Bitka kod Plateje kojom je slomljena perzijska invazija Grčke.
- 477. p. n. e. - Osnovan Delski savez.
- 449. p. n. e. - Kalijin mir.
- 432. p. n. e. - Počinje peloponeski rat.
- 430. p. n. e. - Atenska kuga.
- 413. p. n. e. - Propast sicilikanske ekspedicije.
- 404. p. n. e. - Završava peloponeski rat.
- 400. p. n. e. - Pohod Deset hiljada.
Izumi, pronalasci i otkrića
uredi- Lijevano željezo se prvi put koristi u kineskom Kraljevstvu Wu zahvaljujući pronalasku visokih peći, te se počinje širiti za izradu oružja i poljoprivrednih alata u Zaraćenim državama.
- Sljedbenici kineskog filozofa Mozija prvi koriste trebuše (katapult).
- Grci pronalaze sidro.
- Grci počinju koristiti čekrke za izradu i tovarenje brodova.
- Grci pronalaze linearnu perepsektivu.
- Grci usavršavaju metode lijevanja bronze.
- Kineski hidralički inženjer Ximen Bao (西門豹) uvodi veliki sistem irigacijskih kanala koje je dao napraviti za Markiza Wena od Weija (文侯) (445. p. n. e.–396. p. n. e.).
- Kineski filozof Li Kui piše Knjigu Zakona (Fajing, 法经) 407. p. n. e., koji je poslužio kao osnova zakonodavstva dinastije Qin i dinastije Han.
