Viktorija, kraljica Ujedinjenog Kraljevstva
Viktorija (punim izvornim imenom Alexandrina Victoria; 24. maj 1819– 22. januar 1901) je bila vladajuća kraljica Ujedinjenog Kraljevstva od 1837. do 1901. godine, te carica Indije od 1. januara 1877 pa do svoje smrti 22. januara 1901. Njena vladavina, poznata kao Viktorijansko doba, trajala je 63 godine i sedam mjeseci, što je čini drugim najdužim vladajućim britanskim monarhom.
| Viktorija | |
|---|---|
 | |
| Kraljica Ujedinjenog Kraljevstva | |
| Vladavina | 20. juni 1837 - 22. januar 1901 |
| Prethodnik | Vilim IV |
| Nasljednik | Eduard VII |
| Krunidba | 28. juni 1838 |
| Supružnik | Albert od Saskokoburga i Gote |
| Djeca | Viktorija Eduard VII Alisa Alfred Helena Ludovika Artur Leopold Beatricija |
| Dinastija | Hanover  |
| Otac | Eduard Avgust, vojvoda od Kenta i Strathaerna |
| Majka | Viktorija od Saskokoburga i Salfelda |
| Rođenje | 24. maj 1819 |
| Smrt | 22. januar 1901. |
Viktorijansko doba je obilježeno ekonomskim i tehnološkim napretkom Ujedinjenog Kraljevstva, društvenim promjenama i vrhuncem industrijske revolucije. Za vrijeme Viktorijine vladavine Britanski Imperij je postao vodeća svjetska sila.
Viktorija, gotovo potpuno njemačkog porijekla (vidi porijeklo kraljice Viktorije), bila je posljednji britanski monarh iz dinastije Hanover. Naslijedila je svog amidžu, Vilima IV, a na tronu ju je zamijenio sin Eduard VII.
Nasljednica
uredi
Princeza Viktorija od Kenta rođena je u palači Kensington, za vrijeme vladavine njenog dede, Georgea III. Bila je jedino dijete princa Edvarda Avgusta i Viktorije Saskokoburške, tada vojvode i vojvotkinje od Kenta. Pedestogodišnji princ umire od raka osam mjeseci nakon kćerkinog rođenja, a samo šest dana poslije od sifilisa umire i Viktorijin dedo. Kruna tako dolazi do Viktorijinog amidže, Georgea IV.
Kao princeza je tokom školovanja učila njemački, engleski, italijanski, grčki, kineski i francuski. Pored jezika učila je o muzici, aritmetici i historiji.
Viktorijin amidža je umro nadživjevši svoju jedinu kćerku, pa je na tron sjeo njegov brat Vilim. Vilim je bio otac desetero vanbračne djece, ali kako su sva njegova djeca sa kraljicom Adelaidom umrla u djetinjstvu, Viktorija je proglašena njegovom mogućom nasljednicom. Vilim je imao još mlađe braće, ali Viktorija je bila ispred njih u nasljednom nizu zato što je njen otac bio stariji od njih i tako ispred njih. Zakon tada nije imao posebna ograničenja u pogledu starosti monarha, pa je Viktorija mogla doći na tron i kao dijete, ali bi u tom slučaju njena majka, vojvotkinja od Kenta, upravljala državom kao regent.
Svog prvog rođaka i budućeg muža, princa Alberta od Saskokoburga i Gote, upoznala je kao šesnaestogodišnjakinja, ali tek tri godine poslije u pismima spominje svoju ljubav prema njemu.[1]
Vladavina
urediVilim IV umro je posljedica srčanog udara u 71. godini života. Osamnaestogodišnja Viktorija je tako postala kraljica u ranim jutarnjim satima 20. juna 1837. godine, a njena krunidba je održana 28. juna 1838. Mlada kraljica navršila je osamnaest godina nepunih mjesec dana prije Vilimove smrti, pa nije bilo potrebe za regenstvom. Smrt Vilima IV označila je kraj unije Ujedinjenog Kraljevstva i Hanovera, pošto Viktorija, kao žena, nije mogla naslijediti hanoverski tron. Hanover je tako naslijedio njen amidža, Ernest August I, koji je bio i kraljičin mogući nasljednik sve do rođenja njenog prvog djeteta.[2]
U vrijeme kada je Viktorija naslijedila prijestolje, vlada je bila pod kontrolom Whig partije do 1830. godine. Njihov premijer, lord Melbourne (Melburn), je kratko vrijeme bio veoma uticajan savjetnik mlade i politički neiskusne kraljice. Njegova vlada nije ostala dugo na vlasti; postajala je sve manje popularna i suočila se sa velikim teškoćama u upravi kolonija. 1839. godine, nesposoban da se nosi sa problemima u kolonijama, lord Melbourn je dao ostavku.
Kraljica u Irskoj
urediMlada kraljica se zaljubila u Irsku. Izabrala je tu provesti odmor, što je Irsku učinilo jednim od najpopularnijih turističkih odredišta 19. vijeka. Njena ljubav prema ostrvu je bila popraćena toplinom kojom su Irci dočekali mladu kraljicu. Godine 1845. Irska je bila pogođena velikom glađu uzrokovanom slabim urodom krompira. Za četiri godine izgladnjelo je pola miliona ljudi, a milion natjerala u potragu za novim domom. Na ovo teško stanje irskog naroda Viktorija je odgovorila doniranjem 2000 funti.[3] Osmanski sultan Abdulaziz je ponudio novčanu pomoć od 10.000 funti, ali Viktorija je izjavila da će prihvatiti samo 1000 funti, s obzirom na iznos koji je sama poslala. Osmanski sultan je ipak uz 1000 funti tajno poslao i tri broda puna hrane, koju su osmanski mornari ostavili na obali gradića pored Dublina.[4]
Viktorijinu prvu zvaničnu posjetu Irskoj, 1849. godine, je posebno organizovao George Villiers (Džordž Viliers), lord-zastupnik Irske i vođa britanske administracije, da bi odvukao pažnju od krize ali i da bi privukao pažnju političara kroz kraljičino prisustvo i skrenuo im pažnju na ozbiljnost problema nestašice hrane. Bez obzira na negativan uticaj nestašice na njenu popularnost, kraljica je ostala dovoljno popularna kod nacionalista da joj i dalje pjevaju God Save the Queen nakon partijskih sastanaka.[3]
Međutim, do kraja osamdesetih godina devetnaestog vijeka, uticaj i popularnost monarha u Irskoj je značajno opala. Dijelom je to rezultat Viktorijine odluke da ne posjeti Irsku, izražavajući tako svoje nezadovoljstvo odlukom Dublinske Korporacije da odbije čestitati njenom sinu, Edvardu VII, brak sa danskom princezom Aleksandrom, kao i da čestita kraljevskom paru rođenje sina.
Mnogi premijeri, lordovi, pa čak i članovi kraljevske porodice su vršili pritisak na kraljicu da odabere Irsku za svoju rezidenciju, što je ona odlučno odbijala.[3] U svojim memoarima 1930. godine, William Brodrick, bivši vođa Irske Unionističke Partije, opisao je ovu Viktorijinu odluku kao katastrofalanu za britansku vladavinu u Irskoj.
Viktorijina posljednja posjeta Irskoj desila se 1900. godine, kada je došla pozvati Irce da se pridruže britanskoj vojsci i da se bore u Drugom boerskom ratu. Nacionalističke proteste protiv njene posjete raširio je Arthur Griffith (Artur Grifit). On je osnovao organizaciju Galska Liga (Cumann na nGaedheal) da bi ujedinio opoziciju. Pet godina kasnije, Griffith je iskoristio kontakte uspostavljene prilikom kampanje protiv kraljičine posjete u svrhu formiranja novog političkog pokreta, Sinn Féina (Šin Fejna).
Indijsko carstvo
urediViktorija je postala svjesna da će jednog dana njena najstarija kćerka, također po imenu Viktorija, postati njemačka carica onog dana kad joj muž postane car. To bi značilo da će kraljicu u ranku premašiti njena kćerka - carica, pa makar tu titulu imala samo po braku. Viktorija je zato odlučila, po savjetu premijera Benjamina Disraelia (Bendžamin Dizraeli), svoju dugogodišnju koloniju pretvoriti u carevinu, a sebe proglasiti njenom prvom caricom, 1. maja 1876. godine. Nakon njene smrti, Indijom su carevali još četiri britanska kralja. Titula je prestala da postoji tokom vladavine Georgea VI, kada Indija dobija nezavisnost.
Politika
urediViktorija je povjerila formiranje novog ministarstva Robertu Peelu (Pil), toryevcu, ali se susrela s problemom poznatim kao Kriza spavaće odaje (en. Bedchamber Crisis). U to vrijeme je bilo uobičajeno da dvorsko osoblje imenuje premijer na osnovu stranačke pripadnosti. Većina dvorskih dama je bila udata za whigovce, pa ih je Peel želio zamijeniti suprugama toryevaca. Viktorija se oštro usprotivila uklanjanju ovih žena sa dvora, koje je smatrala bliskim prijateljicama, a ne običnim članovima ceremonijalne institucije. Robert Peel je smatrao da ne može raditi pod ovim kraljičinim pravilima, pa je dao ostavku, nakon čega se na vlast vraća Melbourne.
Peelova administracija je naišla na još jedan problem - Zakon o žitaricama. Mnogi toryevci su se protivili ovom zakonu, dok su ga ostali pripadnici te partije (tzv. "Peeliti") zajedno sa većinom liberala podržavali. Nedugo nakon što je prijedlog jedva usvojen, Peel je dao ostavku, a zamijenio ga je John Russell. Iako liberal, ni Russell ni njegova administracija, nisu bili po kraljičinoj volji. Viktorija je posebno drskim smatrala sekretara inostranih poslova, lorda Palmerstona, koji je često radio bez prethodnih konsultacija sa kabinetom, premijerom ili njom kao kraljicom. Godine 1849. Viktorija je uložila žalbu lordu Johnu Russellu (Džon Rasel), tvrdeći da je Palmerston poslao zvanične pošiljke stranim liderima bez njenog znanja. Žalbu je ponovila 1850. godine, ali bez uspeha. Tek je 1851. godine lord Palmerston smjenjen. Tom prilikom je objavio podršku britanske vlade predsjedniku Louis-Napoleonu Bonaparti, te promjeni državnog uređenja Francuske bez prethodnih konsultacija sa premijerom.
Pokušaji atentata
urediTokom Viktorijine prve trudnoće, jedanaestogodišnji Edward Oxford (Edvard Oksford) [3] pokušao je izvršiti atentat na kraljicu dok se vozila u kočiji sa princom Albertom. Dječak je pucao dva puta, ali je oba puta promašio. Suđeno mu je za veleizdaju, ali je oslobođen zbog neuračunljivosti. Narod je odmah posumnjao da je ovo plan Viktorijinog amidže, kojim je htio eliminisati Viktoriju i preuzeti njenu krunu. Ova teorija o namjeri stranca da naudi kraljici kod ljudi je izazvala osjećaje patriotizma i lojalnosti. Kasnije su se desila još tri slična pokušaja atentata, iz kojih je Viktorija izašla nepovrijeđena.
Godine 1842. Viktorija je bila na meti atentatora još dva puta. 29. maja John Francis (Džon Frensis) je pucao na kraljicu, ali bez uspjeha. Samo dan prije nego što je određena kazna za Francisov zločin, još jedan dječak, John William Bean (Džon Vilijam Bin), je pucao na kraljicu. Princ Albert je smatrao da su ovi pokušaji inspirisani Oxfordovim napadom 3. jula iste godine. Iako je Beanova puška bila napunjena hartijom i duhanom, kazna za pokušaj atentata je bila smrtna. Princ Albert je, međutim, vidio smrtnu kaznu kao prestrogu i predložio parlamentu da donese zakonski akt kojim će se upotreba vatrenog oružja u prisustvu kraljice ili bilo čega sličnog sa ciljem da se ona uznemiri, kažnjavati sa sedam godina zatvora i svakodnevnim bičevanjem. Bean je osuđen na osamnaest mjeseci zatvora, ali ni on, kao ni ostali osuđenici, nisu bičevani.
Za Viktoriju se izuzetno stresnim pokazao period u kojem je Russell bio premijer. Godine 1849. nezaposleni i nezadovoljni Irac, William Hamilton (Vilijam), pokušao je svoje nezadovoljstvo iskazati pucnjevima dok se kraljica vozila kočijom. Prema zakonu iz 1842. godine, osuđen je na sedam godina zatvora. Godine 1850. kraljica je povrijeđena u napadu koji je izveo njen bivši oficir i najvjerovatnije ludi Robert Pate. Pate ju je udario pištoljem, pri čemu je zadobila lakše povrede. Pošto nije uspio dokazati neuračunljivost, osuđen je kao i Hamilton.
Porodični život
uredi
Viktorija se vjenčala sa princom Albertom 10. februara 1840. godine u palači St. James's. Albert nije samo postao kraljičin životni suputnik, već i značajan politički savjetnik, potiskujući lorda Melbourna sa te pozicije.
Pokušaj atentata 1840. godine nije imao uticaja na Viktorijino zdravlje i trudnoću. Prvo dijete Viktorije i Alberta, kćerka nazvana Viktorija, rođena je 21. novembra 1840. godine. Ukupno devetero djece rodit će se iz iznimno sretnog kraljevskog braka.
Princ Albert je umro 14. decembra 1861. Njegova je smrt teško pogodila Viktoriju, koja je do kraja života nosila crninu i tugovala za njim.[1] Viktorija je narednih četrdeset godina naređivala da se svakog jutra njegova odjeća polaže čista na krevet u dvorcu Windsor. Izbjegavala je pojavljivanje u javnosti i sljedećih nekoliko godina je rijetko posjećivala London. Svog je sina, indiskretnog i neozbiljnog mladića, krivila za Albertovu smrt. Viktorijina izolovanost je značajno umanjila popularnost monarhije i ohrabrila republikanski pokret. Iako je izvršavala svoje dužnosti, Viktorija nije aktivno učestvovala u vladi, sklanjajući se u svoje kraljevske rezidencije, Balmoral u Škotskoj i Osborne na ostrvu Wight. Za vrijeme njenog odsustva je donesen jedan od najznačajnijih zakonskih akata devetnaestog vijeka, Reformski Akt. Lord Palmerston se žestoko protivio izbornom sistemu, ali budući da je njegova administracja završila njegovom smrću 1865. godine, zakon je usvojen za vrijeme administracije lorda Derbya.
Kako je vrijeme prolazilo Viktorija se počela oslanjati na svog slugu, Johna Browna. Kružile su glasine o navodnoj romansi pa čak i o braku između kraljice i Browna. Nema konkretnih dokaza o vrsti njihovog odnosa, ipak, kada je Viktorijino tijelo smješteno u kovčeg, dva seta uspomena su smještena sa njom, prema njenom zahtjevu. Pored nje je ostavljena jedno od Albertovih odijela, a u njenu lijevu ruku je položen pramen Brownove kose, zajedno sa njegovom fotografijom. Glasine o aferi i braku zaradile su Viktoriji još jedan nadimak - "Gospođa Brown".
Kasnija vladavina i smrt
urediGodine 1887. godine britanski imperij je proslavio kraljičin zlatni jubilej. Viktorija je proslavila pedesetu godišnjicu dolaska na tron 20. juna. Priredila je banket na koji je pozvala preko pedeset evropskih monarha. Irski anarhisti planirali su, ali nisu uspjeli, raznijeti Westminstersku opatiju, gdje je kraljica učestvovala u ceremoniji koju je Mark Twain opisao kao "razvučenu do granica vidokruga u oba pravca". Ove proslave i raskošni balovi opet su Viktoriju vratili na mjesto najpopularnijeg evropskog monarha.
Dana 22. septembra 1896. godine Viktorija je zamijenila svog djeda na mjestu najduže vladajućeg britanskog monarha. Kraljica je naredila da se sve zvanične proslave odlože do 1897. godine, odnosno do njenog dijamantnog jubileja. Joseph Chamberlain (Džozef Čemberlajn), kolonijalni sekretar, predložio je da se jubilej proglasi festivalom Britanske imperije, pa su na proslavu pozvani upravnici svih kolonija. Proslava dijamntnog jubileja uključivala je trupe iz svih britanskih kolonija i njenih teritorija, zajedno sa vojnicima koje su poslali indijske maharadže u znak poštovanja prema carici. Dijamanstski jubilej je obilježen velikim izlivima poštovanja prema sedamdesetogodišnjoj kraljici.
Sljedeći običaj koji je održavala nakon Albertove smrti, Viktorija je provela Božić u kući Osborn, na ostrvu Wight. Umrla je 22. januara 1901. godine, sa 81 godinom života i 63 godine vladavine. Pored nje su bili njen sin Edvard VII i njen unuk, njemački car Wilhelm II. Sahranjena je 2. februara, a po njenoj želji, kovčeg su nosili njeni sinovi. Iako je četrdeset godina nosila crninu tugujući za Albertom, Viktorija nije voljela crne sahrane, pa je London bio u znaku ljubičaste i bijele boje. Utisak je pojačao snijeg koji je počeo padati za vrijeme njenog pogreba.[3] Sahranjena je u mauzoleju Frogmore, pored svog supruga.
Viktoriju je naslijedio njen najstariji sin, Edvard VII. Njegovim dolaskom na tron dinastija Saxe-Coburg Gotha zamijenila je dinastiju Hanover.
Ostavština
uredi
Viktorijina vladavina obilježena je postupnim osnivanjem moderne konstitucionalne monarhije, a monarhu je dodjeljena uloga čuvara nacionalne sigurnosti. Serija zakonskih reformi učinila je donji dom parlamenta mnogo uticajnijim, po trošku monarha i gornjeg doma parlamenta, a uloga monarha postala je simbolična. Nakon Viktorijine vladavine monarh je, prema riječima Waltera Bagehota, imao "pravo da bude konsultovan, da savjetuje i da upozori".
Kako je Viktorijina vladavina postajala više simboličnom nego političkom, posebna pažnja se počela posvećivati očuvanju morala i porodičnih vrijednosti, nasuprot seksualnim, finansijskim i ličnim skandalima koji su bili povezivani sa prethodnim članovima dinastije Hanover i koji su štetno djelovali na monarhiju. Viktorijina vladavina je u Britaniji uspostavila koncept "porodične monarhije", sa kojom se rastuća srednja klasa mogla poistovjetiti.
Na međunarodnom nivou Viktorija je ostala važna i cijenjena figura, ne samo kao utjelovljenje imperijalnog uticaja Britanije u njenim kolonijama, nego i zbog porodičnih veza sa mnogim evropskim kraljevskim i carskim porodicama. Osmero od devetero njene djece brakom je ušlo u mnoge evropske dvorove, čime je Viktorija dobila izvjesnu kontrolu nad ostalim zemljama. Viktorija se pobrinula i za svoju najmlađu kćerku, Luizu, koju je udala za škotskog vojvodu i tako se približila Škotima. Zanimljiva činjenica je da su tri glavna vladara zaraćenih zemalja u toku Prvog svjetskog rata bili ili Viktorijini unuci ili oženjeni njenim unukama.
Osim izvjesnog britanskog uticaja, Viktorijina djeca su u evropske dvorove donijeli i opaku nasljednu bolest - hemofiliju. Viktorija je bila prvi poznati nosilac te bolesti u kraljevskoj porodici, ali ne može se sa sigurnošću utvrditi kako i od koga ju je naslijedila. Moguće je da je bolest nastala uslijed neke genetske mutacije, budući da je njen otac imao pedeset i pet godina kada je Viktorija začeta. Bilo je i spekulacija da vojvoda od Kenta nije Viktorijin biološki otac, već da je ona kćer vojvodinog ličnog sekretara. Hemofilija se ne naslijeđuje od očeva ni sa očeve strane porodice, pa je ipak najvjerovatnije da je hemofiliju naslijedila od majke, iako nema podataka o hemofiliji u njenoj porodici. Viktorija je bolest prenijela na jednog od svojih sinova, Leopolda, a njene kćeri, Alisa i Beatricija, su je prenijele na svoje sinove. Najpoznatija žrtva hemofilije među Viktorijinim potomcima je njen praunuk, carević Aleksej.
Trenutni i živi bivši evropski monarsi potekli od Viktorije su:
- Elizabeta II, kraljica Ujedinjenog Kraljevstva,
- Harald V, kralj Norveške,
- Carl XVI Gustaf, kralj Švedske
- Margareta II, kraljica Danske
- Juan Carlos, kralj Španije
- Konstantin II, kralj Grčke, svrgnut s trona
- Mihajlo, kralj Rumunije, svrgnut s trona.
Viktorija je iskusila nepopularnost i hladnoću naroda tokom prvih godina udovištva, ali je do 1880tih opet postala iznimno popularna monarhinja. Godine 2002. BBC je sproveo anketu prema kojoj je narod Viktoriju stavio na osamnaesto mjesto, među najvažnijim i najpopularnijim Britancima.
82-godišnja Viktorija je 19. januara 1901. godine zamijenila svog dedu, Georgea III, na mjestu najduže vladajućeg britanskog monarha. Tu je poziciju 21. decembra 2007. godine preuzela njena prapraunuka i trenutna monarhinja, Elizabeta II.
Izumi Viktorijanskog doba uključuju poštanske marke i željeznicu. Viktorija je bila prvi britanski monarh koji je putovao vozom.
Kraljica Viktorija je bila i ostala najslavljeniji britanski monarh a njene su statue podignute u svim većim gradovima bivših i sadašnjih britanskih kolonija. Po njoj su dobijala imena mnoga geografska područja i prirodna obilježja, poput jedne australijske države i najvećeg te najpoznatijeg vodopada na svijetu. Međutim, mnoge bivše kolonije su nakon priznavanja nezavisnosti promijenile nazive institucija uspostavljenih za vrijeme Viktorijine vladavine. Čak su i neke statue ukonjene, poput one ispred kuće Leinster u Dablinu. Naime, kuća je kupljena i pretvorena u sjedište irskog nezavisnog parlamenta. Nakon godina kritikovanja, 1947. godine statua je uklonjena a 1987. poklonjena Australiji.
Porijeklo
urediReference
uredi| Prethodi: | Kraljica Ujedinjenog Kraljevstva | Slijedi: |
| Vilim IV | Eduard VII |
