Prvi (osnivački) kongres SRPJ(k)

Prvi (osnivački) kongres Socijalističke radničke partije Jugoslavije (komunista) (makedonski: Првииот конгрес на Социјалистичка работничка партија на Југославија (комунисти), slovenski: Prvi kongres Socialistične delavske partije Jugoslavije (komunisti)) održan je od 20-23. aprila 1919. u Beogradu. Kongres je poznat i kao "Kongres ujedinjenja", zbog toga što se više predratnih socijaldemokratskih partija i organizacija, sa područja ujedinjene Kraljevine SHS ujedinilo u partiju komunističke provinijencije.

Delegati Prvog kongresa SRPJ (k) ispred zgrade nekadašnjeg hotela Slavija u Beogradu 1919. godina.

Prilike prije Kongresa

Pod utjecajem Oktobarske revolucije i Mađarske Sovjetske Republike (21. marta - 2. augusta 1919.) osnivane su ilegalne komunističke ćelije koje su za cilj imale pripremiti uvjete za sličnu socijalističku revoluciju, koja se dogodila u Mađarskoj. Prije i nakon završetka Prvog svjetskog rata, postupno su se organizirala i glasila revolucionarnog radničkog pokreta, poput "Radničkih novina" (kasnije "Oslobođenje") u Splitu 1919, "Glasa slobode" 1909. godine u Sarajevu, "Radničkih novina" (1897.) u Beogradu, "Narodne volje" u Požegi 1919., "Radničke straže" 1919. u Vukovaru.

Inicijativa

Inicijativu za ujedinjenje radničkog pokreta (stranaka i sindikata) na platformi klasne borbe dala su u januaru 1919. godine rukovodstva Socijaldemokratske partije Srbije (SDPS) i Socijaldemokratske stranke Bosne i Hercegovine. Prihvativši mandat da sazove kongres za stvaranje Jugoslavenske socijalne demokracije, uprava SDPS objavila je početkom februara 1919. godine da na kongresu mogu sudjelovati samo one organizacije i pojedinci koji su za klasnu borbu, odnosno oni koji su za napuštanje klasične suradnje s buržoazijom. Akciji su se pridružili i Jugoslovenski komunistički revolucionarni savez Pelagić (Pelagićevci). Za ujedinjenje na platformi klasne borbe izjasnili su se i lijeva grupa u Socijaldemokratskoj partija Hrvatske i Slavonije, zatim dalmatinski socijalisti na pokrajinskoj konferenciji krajem marta, socijaldemokratske organizacije u Slovenskom primorju pod italijanskom okupacijom od početka aprila, do tada formirane ili obnovljene socijaldemokratske organizacije u Crnoj Gori i Makedoniji, socijaldemokratske organizacije Banata, Bačke i Baranje na kongresu u Subotici 24. marta i socijaldemokrati iz redova Srba i Bunjevaca na Kongresu Srpsko-bunjevačkog agitacionog odbora 13. aprila u Novom Sadu.

Za ujedinjenje su se izjasnili i Sindikati Srbije, Bosni i Hercegovine, Vojvodine, Dalmacije i sindikalne organizacije u Crnoj Gori i Makedoniji. Dogovoreno je da se kongres ujedinjenja sindikata mora održati istovremeno sa partijskim kongresom.

Rad kongresa

Memorijalna ploča na mjestu prvog kongresa SRPJ (k) u Beogradu

Kongres ujedinjenja održan je u Beogradu od 20-23. aprila 1919. godine. Na Kongresu su sudjelovala 432 delegata, koji su zastupali oko 130.000 organiziranih pripadnika radničkog pokreta iz svih krajeva Jugoslavije osim Slovenije, gdje je vodstvo slovenske Jugoslavenske socijalne demokratske stranke (slovenski: Jugoslovanska socijalna demokratska stranka, unatoč kritici ministerijalizma koja se javljala u njenim redovima, uspjelo spriječiti sudjelovanje slovenskih predstavnika. Predstavnici Kongresa bili su i predstavnici reformističke struje socijaldemokratskog pokreta, koji je prethodno prosvjedovao protiv ministarstava.

Kongres je protekao u znaku oprečnih stavova i rasprave o koncepcijama revolucionarnih i reformističkih struja. Usvojena je "Podloga ujedinjenja" u kojoj je ocijenjeno da je kapitalizam ušao u završnu fazu i da se stvaraju uslovi za skoro uspostavljanje komunističke privrede. Takođe je istaknuto da se uspostavljanje komunističkog društva može ostvariti samo pomoću osvajanja političke vlasti od strane proletarijata, razaranja starih organa vlasti i uspostavljanja vlasti radničke klase. Politička strategija nove partije, koja je dobila naziv Socijalistička radnička partija Jugoslavije (komunista), zasnivala se na opredeljenju za klasnu borbu i jugoslovensku socijalističku revoluciju. U "Podlozi" je konstatovano da Druga internacionala nije dorasla zahtevima istorijske situacije. Odlučeno je da novoosnovana Partija pristupi Komunističkoj internacionali.

Smatrajući da je 1918. nacionalno pitanje u državnopravnom smislu riješeno, SRPJ(k) izjasnila se za jedinstvenu državu republikanskog oblika s lokalnom samoupravom oblasti, okruga i opština. "Rezolucija o agrarnom pitanju" ograničavala se uglavnom na zahtjev za podjelu zemljoposeda feudalnog porijekla bezemljašima i za ukidanje feudalnih odnosa. Bila je usvojena orijentacija na klasni front industrijskog i agrarnog proletarijata, a ne na široko zasnovan savez radnika i seljaka.

Kongres je donijeo i rezoluciju kojom se protestuje protiv ukidanja građanskih sloboda i suzbijanja revolucionarnog radničkog pokreta u Jugoslaviji, kao i protiv kontrarevolucionarne uloge jugoslovenskih vlasti u odnosu prema sovjetskim republikama u Rusiji i Mađarskoj i njenih priprema da se pridruži vojnoj intervenciji protiv Mađarske Sovjetske Republike. Vlada Kraljevine SHS bila je pozvana da odmah i bezuslovno prizna i uspostavi prijateljske odnose sa sovjetskim republikama u Rusiji, Mađarskoj i Bavarskoj Sovjetskoj Republici.

Prema Statutu usvojenom na Kongresu, SRPJ(k) bila je organizovana kao jedinstvena partija, a ne kao savez partija. Najviše rukovodeće organe činili su Kongres i Partijsko vijeće, kojem su bili potčinjeni svi ostali organi (Centralni i pokrajinski izvršni odbori, parlamentarna grupa, partijska štampa).

Tajnim glasanjem bilo je izabrano Partijsko vijeće od 31 člana i Centralni izvršni odbor od devet članova. Članovi Partijskog vijeća bili su: Vladimir Ćopić, (...) Za sekretare su bili izabrani Filip Filipović i Živko Topalović, a za organizacionog sekretara Vladimir Ćopić.

Reakcije

Inicijativu za ujedinjenje radničkog pokreta pod zastavom Treće internacionale nisu prihvatila rukovodstva Socijaldemokratske stranke Hrvatske i Slavonije, disidentska grupa u rukovodstvu Socijaldemokratske stranke Bosne i Hercegovine (tzv. zvonaši) i slovenska Jugoslovenska socijalna demokratska stranka. Ova struja stvorila je u aprilu 1920. godine Socijaldemokratsku stranku Jugoslavije, koja je vodila reformističku politiku klasnog mira. Slovenci i Hrvati u slovenskom primorju, Istri i Trstu su 6. aprila 1919. osnovali samostalnu Socijalističku partiju. Ova partija se u septembru 1919. godine uključila u Socijalističku partiju Italije.

Literatura

• Vitomir Korać. Povijest radničkog pokreta u Hrvatskoj i Slavoniji (knjiga prva). „Radnički sindikati“, Zagreb 1930. godina.
• Istorija Saveza komunista Jugoslavije. „Komunist“, „Narodna knjiga“, „Rad“, Beograd 1985. godina.

Vanjski linkovi

• Komunist: Istorija SKJ(1): Počeci radničkog pokreta i stvaranje SRPJ(k)