Protalij

Protalij (od lat. proto = "prije" + grč. θαλλός – tallos = izdanak) – u botanici – zove se haploidni gametofit paprati i Fycopodiopsida. Predstavlja jednu od dvije generacije u smjenama generacija ovih biljaka. U usporedbi s sporofitom, "stvarnom" biljkom on je mal, neupadljiv, uglavnom kratkotrajan i skriven. Njegova funkcija je oblikovanje gameta, čime omogućava spolno razmnožavanje.

Protalus (protalij) paprati Polypodium vulgare pod lsvjetlosnim mikroskopom.

Oblici protalija

Protalij Dicksonia antarctica

U najčešćem slučaju – kod prave paprati – protalij je ravan, često u obliku srca sa zelenim talasom, promjera najviše nekoliko centimetara, koji leži na zemlji i s jednoćelijskim rizoidima. U protaliju preslica, koje se sada ubraja među paprati, bez obzira na vrlo različite ponašanje sporofita, sličnan je kao i kod pravih paprati, ali je jako režnjevit razgranat. Za razliku od toga, cilindrični protaliji su kod Ophioglossaceae i Psilotaceae bez hlorofila, koji rastu pod zemljom i imaju ishranu preko mikoriznih gljivica. Isto važi i za nodularne protalije višegodišnjih biljaka, koje nisu dio paprati, ali su s njima povezane i imaju konzistentan životni ciklus. Osim toga, vrlo kratki dio ovog podzemnog života karakterističan je za klupske mahovine: kod pravih paprati protalij izumire nakon nekoliko sedmica, dok kod medvjeđe paprati spora ima šest do sedam godina mirovanja, nakon čega slijedi stadij s pet ćelija. Razvija se tek nakon prodora mikorizne gljivice u jednu od njegovih ćelija, a spolnu zrelost dostiže tek nakon 12 do 15 godina. Drugi trend pokazuje cvjetajuće paprati, mahovinske paprati i vrba, usko povezana s mladicama u kojima je, prije svega, muški gametofit uveliko smanjen i u velikoj mjeri ostaje u sporama, tako da se više ne pojavljuje slobodni protallij.

Smjena generacijska kod pravih paprati

Paprati su na našim geografskim širinama obično poznate kao često grmolike, s više ili manje dugim lišćem ("listovi papratići"), biljke koje povremeno imaju tačkice ili prugaste sporangije (soruse) na donjoj strani svojih listova, iz kojih oslobađaju spore; one omogućavaju aseksualni oblik razmnožavanja. Manje uočljiva je, međutim, smjena generacija paprati: oznati izgled paprati je sporofit (biljka koja proizvodi spore). Međutim, spore ne klijaju nove sporofite (tj. ne u "paprati"), već u neupadljive gametofite, odnosno biljke koje proizvode gamete (reproduktivne ćelije, klice). Prostalija se sidri u zemlji pomoću rizoida. Na dnu najobimnijih prothalija tada se razvija gametangija U većini su sferne: one u kojima se formiraju muki gameti su anteridije sa muškim klicnim ćelijama (spermatozoidima), u obliku boce, a u arhegonijama nastaju u jajne ćelije. U nekih vrsta paprati, anteridija i arhegonija su na istom protaliju na raspolaganju; međutim, na u drugim vrstama su na različitim protalijima (episkopalne paprati). Kod nekih paprati ova se spolna segregacija javlja već u sporangiji (izospore vs. heterospore paprati). Kada spermatozoidi izađu iz anteridija, oni plivaju – slično spermatozoidima kod životinja koriste svoje bičeve plivajući ka arhegoniju; lokomocija i samim tim oplodnja jajašca mogu se izvršiti samo u prisustvu kapljica. Iz oplođene jajne ćelije (zigota) tada izraste dobro poznata biljka paprati s karakterističnim listovima, sporofit. Samooplodnja se obično sprječava stvaranjem antheridija u ranoj fazi razvoja i oslobađanjem spermatozoida, dok arhegonija istog protolija nastaje tek kada se obilna rezervna hrana obzbijedi putem fotosinteze (proterandrija).

Također pogledajte

• Sporofit
• Gametofit
• Razmnožavanje

Vanjski linkovi

• Liverwort Sporophyte
• Fern Life-Cycle