Gamet
Gamet (grč. γαμετή - gamete = supružnica (u smislu saučesnik/ca[1]) je ćelija koja se spaja s drugom ćelijom tokom oplodnje (koncepcije) u novi organizam, kod vrsta sa spolnim razmnožavanjem.[2][3][4] Kod vrsta koje produciraju dva morfološki različita tipa gameta i onih sa odvojenim individualnim spolovima, jedinke koje proizvode veće gamete (jaja) zovu se ženke, a manje gamete (spermatozoide u obliku punoglavca) proizvode mužjaci. Ovo je primjer anizogamije ili heterogamije, tj. pojave da ženka i mužjak proizvode polne ćelije različitih veličina, što je slučaj kod ljudi. Ljudsko jajašce ima oko 100.000 puta zapremine jednog ljudskog spermatozoida.[5][6]). Nasuprot tome, izogamija je stanje su gameti oba spola iste veličine i oblika, a imaju arbitrarno označavanje prilikom spajanja u zigot. Gameti najčešće nastaju u gonadama različitog tipa, ali i u osebujnim i različitim vidovima i procesima.
Gameti nose po polovinu ukupne genetičke informacije svake individue svih [[vrsta sa spolnim razmnožavanjem. To znači da oni unose po haploidnu hromosomsku garnituru (1n). Ime gamet u nauku je uveo Gregor Mendel.
- Za razliku od gameta, na diploidne somatske ćelije svake individue sadrže po jednu kopiju hromosomskog seta iz spermatozoida i jajne ćelije, tj. ćelije potomstva imaju gene koji ispoljavaju karakteristike, kako oca tako i majke. Gametski hromosomi nisu u potpunosti vjerna kopija bilo kojeg od roditeljskih setova jer često nose inducirane ili nasumične hromosomske i geske mutacije, koje modificiraju izvornu DNK (i posljedično – nove proteine, tj. fenotipove).
- Biljke sa spolnnim razmnožavanjem također imaju gamete. Međutim, budući da one imaju smjenu generacija, tj. imaju naizmjenične diploidne i haploidnih generacije, postoje i neke razlike. U cvjetnica, haploidni gameti se proizvode tokom mejoze da se proizvedena haploid generacija koja proizvodi gamete putem mitoze. Ženski haploid se naziva ovula proizvodi je jajnik cvijeta. Haploidne ovule proizvedu ženske gamete koji su spremni za oplodnju. Muški haploid je polenenovo zrnce koje se spusti na zrelu stigmu tučka. Počinje urastanje polenove tube u cvijet. Haploid polena zatim proizvodi spermatozoide putem mitoze i oslobađa ih za oplodnju.
- Genetika određivanje spola je ne prati nepreglednu bioraznolikost živog svijeta. Svodi se na nekoliko modela najčešće hromosomske, a rjeđe genske determinacije.
Kod čovjeka, jedna normalan jajna ćelija može nositi samo jedan X hromosom, dok je spermatozoid]] može alternativno biti sa X ili Y . Nenormalno jajašce može nositi dvije, više ili nijednu kopiju X hromosoma, što je rezultat greške na jedanoj od dvije faze mejoze (mejoza I i mejoza II), a abnormalan spermatozoida može nositi ili uopće nemati [[spolno-deferencirajući hromozom, a XY par, a XX par ili YY par suposljedica horepomenutih poremećaja u mejozi. Sperma, dakle određuje spol novozačete jedinka|jedinke]]; ako spermatozoid u zigot unese X hromoom razvit će se ženski (XX) potomak (kći), a u slučaju da je ugradio Y hromosom, nastat će muški zigot, tj. budući sin.
- U biljnom i životinjskom svijetu postoji još nekoliko oblika hromosomske i genske, a rijetko i genomske determinacije spola (X0, ZW, haploid–diploid i dr).[7]
Reference uredi
- ^ "gamete". Online Etymology Dictionary.
- ^ Ibrulj S., Haverić S., Haverić A. (2008): Citogenetičke metode – Primjena u medicini . Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB), Sarajevo,ISBN 978-9958-9344-5-2.
- ^ King R. C., Stransfield W. D. (1998): Dictionary of genetics. Oxford niversity Press, New York, Oxford, ISBN 0-19-50944-1-7; ISBN 0-19-509442-5.
- ^ Hadžiselimović R. (2005): Bioantropologija – Biodiverzitet recentnog čovjeka. Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB), Sarajevo, ISBN 9958-9344-2-6.
- ^ Marshall A. M. (1893): Vertebrate embryology: a text-book for students and practitioners. GP Putnam's sons.
- ^ Yeung C. M. et al. (2003): Human sperm volume regulation. Response to physiological changes in osmolality, channel blockers and potential sperm osmolytes. Human Reproduction 18:1029.
- ^ Phelan J. (2009): A Guide to biology. Macmillan, London, ISBN 978-1-4292-2318-8.