Živac
Živac (množ. živci) ili nerv je zatvoreni skup aksona sličan kablu (dugi vitki nastavak neurona) u perifernom nervnom sistemu. Živci omogućavaju uobičajeni provodni put za elektrohemijske nervne impluse koji se provode duž svakog aksona do perifernih organa. Živci su historijski smatrani osnovnim jedinicama perifernog nervnog sistema.
| Živac (Nerv) | |
|---|---|
 Živci u ruci (žuti) | |
| Detalji | |
| Latinski | Nervus |
| Sistem | Nervni |
Source | Nervni greben |
| Identifikatori | |
| TA | A14.2.00.013 |
| FMA | 65132 |
| Anatomska terminologija | |
U centralnom nervnom sistemu strukture analogne živcima nazivaju se traktovi.[1][2] Neuroni se ponekad nazivaju i nervne (živčane) ćelije, mada je ovaj pojam ponekad zbunjujući jer mnogi neuroni ne grade živce, a živci također uključuju i ne-neuronske Schwannove ćelije koje štite aksone u mijelinu.
Svaki živac je duguljasta, vlaknasta struktura koja sadrži mnoge aksone, koji se također nazivaju i nervna (živčana) vlakna. Unutar živca, svaki akson je okružen slojem vezivnog tkiva zvanog endonerij (lat. endonerium). Aksoni su vezani u skupove zvane fascikle a svaka fascikla je obmotana u sloj vezivnog tkiva zvani perineurij. Konačno, svaki živac je obložen daljnim slojem vezivnog tkiva koji se naziva epineurij. Nervne ćelije (često se nazivaju neuroni) dalje se klasifikuju kao senzorni, motorni ili mješoviti živci.
Struktura
urediSvaki živac je sa vanjske strane prekriven gustim omotačem vezivnog tkiva, endonerijem. Ispod toga je sloj masnih ćelija, perinerijem, koji formira potpuni rukav oko snopa aksona. Perinerijske septe se protežu u živac i dijele ga na nekoliko snopova vlakana. Oko svakog takvog vlakna nalazi se endoneurij. Ovo formira neprekinutu cijev od površine kičmene moždine do nivoa gdje akson sinapsira sa svojim mišićnim vlaknima, ili završava u senzornim receptorima. Endonerij se sastoji od unutrašnjeg omotača materijala koji se zove glikokaliks i vanjske, delikatne mreže kolagenih vlakana.[2] Živci su povezani i često putuju zajedno s krvnim sudovima, budući da neuroni živca imaju prilično visoke energetske zahtjeve.
Unutar endoneurija, pojedinačna nervna vlakna su okružena tečnošću sa niskim sadržajem proteina koja se zove endonerijska tečnost. Ovo djeluje na sličan način kao i cerebrospinalna tekućina u centralnom nervnom sistemu i čini krvno-nervnu barijeru sličnu krvno-moždanoj barijeri.[3] Molekuli su na taj način spriječeni da pređu krv u endoneurijalnu tekućinu. Tokom razvoja nervnog edema usljed iritacije (ili povrede) živca, količina endoneralne tečnosti može se povećati na mjestu iritacije. Ovo povećanje tekućine može se vizualizirati pomoću neurografije magnetne rezonancije, i stoga MR neurografija može identificirati iritaciju živca i/ili ozljedu.
Kategorije
urediNervi su kategorizovani u tri grupe na osnovu smjera u kojem se signali provode:
- Aferentni nervi provode signale od senzornih neurona do centralnog nervnog sistema, na primjer od mehanoreceptora u koži.
- Eferentni nervi provode signale iz centralnog nervnog sistema duž motornih neurona do ciljanih mišića i žljezda.
- Mješoviti nervi sadrže i aferentne i eferentne aksone, i na taj način provode i dolazne senzorne informacije i odlazne mišićne komande u istom snopu. Svi kičmeni nervi su mješoviti nervi, a neki od kranijalnih živaca su također mješoviti nervi.
Nervi se mogu kategorizirati u dvije grupe na osnovu toga gdje se povezuju sa centralnim nervnim sistemom:
- Kičmeni nervi inerviraju (distribuiraju/stimulišu) veći dio tijela i povezuju se preko kičmenog stuba sa kičmenom moždinom, a time i sa centralnim nervnim sistemom. Daju im se slovno-cifrene oznake prema kralješku preko kojeg se povezuju sa kičmenim stubom.
- Kranijalni živci inerviraju dijelove glave i povezuju se direktno s mozgom (posebno s moždanim stablom). Obično im se pripisuju rimski brojevi od 1 do 12, iako se ponekad uključuje i nula kranijalnog živca. Osim toga, kranijalni živci imaju opisna imena.
Terminologija
uredi
Za opisivanje živaca i njihovog djelovanja koriste se posebni izrazi. Za živac koji opskrbljuje mozak informacijama iz dijela tijela, ili kontroliše radnju tijela, kaže se da "inervira" taj dio tijela ili organa. Drugi pojmovi se odnose na to da li živac utiče na istu stranu ("ipsilateralno") ili suprotnu stranu ("kontralateralno") tijela, na dio mozga koji ga opskrbljuje.
Razvoj
urediRast živca obično završava u adolescenciji, ali se može ponovo stimulirati molekularnim mehanizmom poznatim kao "Notch signaling".[4]
Regeneracija
urediAko su aksoni neurona oštećeni, sve dok tijelo neurona nije oštećeno, aksoni se mogu regenerisati i ponovo napraviti sinaptičke veze s neuronima uz pomoć stanica vodiča. Ovo se takođe naziva neuroregeneracija.[5]
Živac započinje proces uništavanjem živca distalno od mjesta ozljede omogućavajući Schwannovim stanicama, bazalnoj lamini i neurilemi u blizini ozljede da počnu proizvoditi cijev za regeneraciju. Stvaraju se faktori rasta živaca koji uzrokuju pupanje mnogih nervnih klica. Kada jedan od procesa rasta pronađe cijev za regeneraciju, ona počinje brzo rasti prema svom izvornom odredištu vođena cijelo vrijeme pomoću cijevi za regeneraciju. Regeneracija živca je vrlo spora i može potrajati i do nekoliko mjeseci. Iako ovaj proces popravlja neke živce, i dalje će postojati neki funkcionalni deficit jer popravke nisu savršene.[6]
Funkcija
urediŽivac prenosi informacije u obliku elektrohemijskih impulsa (nervnih impulsa poznatih kao akcioni potencijali) koje nose pojedinačni neuroni koji čine nerv.
Ovi impulsi su izuzetno brzi, a neki mijelinizirani neuroni provode brzinom do 120 m/s. Impulsi putuju od jednog neurona do drugog prelazeći sinapsu, gdje se poruka pretvara iz električne u hemijsku, a zatim nazad u električnu.[1][2]
Živci se mogu podijeliti u dvije grupe na osnovu funkcije:
- Aferentno nervno vlakno prenosi senzorne informacije od senzornog neurona do centralnog nervnog sistema, gde se informacije zatim obrađuju. Snopovi vlakana ili aksona u perifernom nervnom sistemu nazivaju se nervi, a snopovi aferentnih vlakana poznati su kao senzorni nervi.[1][2]
- Eferentno nervno vlakno provodi signale od motornog neurona u centralnom nervnom sistemu do mišića. Snopovi ovih vlakana poznati su kao eferentni nervi.
Nervni sistem
urediNervni sistem je dio tijela koji koordiniše svoje radnje prenoseći signale u i iz različitih dijelova svog tijela.[7] Kod kičmenjaka sastoji se od dva glavna dijela, centralnog nervnog sistema (CNS) i perifernog nervnog sistema (PNS). CNS se sastoji od mozga, moždanog stabla i kičmene moždine. PNS se uglavnom sastoji od nerava, koji su zatvoreni snopovi dugih vlakana ili aksona, koji povezuju CNS sa svim preostalim dijelovima tijela.
Nervi koji prenose signale iz CNS-a nazivaju se motorni ili eferentni nervi, dok se oni nervi koji prenose informacije od tijela do CNS-a nazivaju senzorni ili aferentni. Kičmeni živci služe obje funkcije i nazivaju se mješoviti živci. PNS je podijeljen na tri odvojena podsistema, somatski, autonomni i enterički nervni sistem. Somatski nervi posreduju u voljnom kretanju.
Autonomni nervni sistem se dalje dijeli na simpatički i parasimpatički nervni sistem. Simpatički nervni sistem se aktivira u hitnim slučajevima radi mobilizacije energije, dok se parasimpatički nervni sistem aktivira kada su organizmi u opuštenom stanju. Enterični nervni sistem funkcioniše tako da kontroliše gastrointestinalni sistem. I autonomni i enterički nervni sistem funkcionišu automatski. Nervi koji izlaze iz lobanje nazivaju se kranijalni živci, dok se oni koji izlaze iz kičmene moždine nazivaju kičmeni živci.
Klinički značaj
urediRak se može širiti napadom na prostore oko živaca. Ovo je posebno često kod raka glave i vrata, raka prostate i kolorektalnog karcinoma.
Nervi mogu biti oštećeni fizičkim ozljedama, kao i stanjima poput sindroma karpalnog tunela i povreda koje se ponavljaju. Autoimune bolesti poput Guillain-Barréovog sindroma, neurodegenerativnih bolesti, polineuropatije, infekcije, neuritisa, dijabetesa ili zatajenja krvnih sudova koji okružuju živac, sve uzrokuju oštećenje živca, koje može varirati po težini.
Multipla skleroza je bolest povezana s opsežnim oštećenjem živaca. Javlja se kada makrofagi sopstvenog imunološkog sistema pojedinca oštete mijelinske ovojnice koje izoluju akson živca.
Uklješteni živac nastaje kada se vrši pritisak na živac, obično zbog otoka zbog ozljede ili trudnoće i može rezultirati bolom, slabošću, utrnulošću ili paralizom, na primjer sindrom karpalnog tunela. Simptomi se mogu osjetiti na područjima udaljenim od stvarnog mjesta oštećenja, fenomen koji se naziva referirani bol. Referirani bol se može dogoditi kada oštećenje uzrokuje izmijenjenu signalizaciju u drugim područjima.
Neurolozi obično dijagnosticiraju poremećaje živaca fizičkim pregledom, uključujući ispitivanje refleksa, hodanja i drugih usmjerenih pokreta, slabosti mišića, propriocepcije i čula dodira. Ovaj početni pregled može biti praćen testovima kao što su studija nervne provodljivosti, elektromiografija (EMG) i kompjuterska tomografija (CT).[7]
Reference
uredi- ^ a b c Purves D, Augustine GJ, Fitzppatrick D; et al. (2008). Neuroscience (4. izd.). Sinauer Associates. str. 11–20. ISBN 978-0-87893-697-7. Eksplicitna upotreba et al. u:
|author=(pomoć)CS1 održavanje: više imena: authors list (link) - ^ a b c d Marieb EN, Hoehn K (2007). Human Anatomy & Physiology (7. izd.). Pearson. str. 388–602. ISBN 0-8053-5909-5.
- ^ Kanda, T (februar 2013). "Biology of the blood-nerve barrier and its alteration in immune mediated neuropathies". Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry. 84 (2): 208–212. doi:10.1136/jnnp-2012-302312. PMID 23243216. S2CID 207005110.
- ^ Yale Study Shows Way To Re-Stimulate Brain Cell Growth ScienceDaily Arhivirano 7. 7. 2017. na Wayback Machine (22. 10. 1999) — Results Could Boost Understanding Of Alzheimer's, Other Brain Disorders
- ^ Kunik, D (2011). "Laser-based single-axon transection for high-content axon injury and regeneration studies". PLOS ONE. 6 (11): e26832. Bibcode:2011PLoSO...626832K. doi:10.1371/journal.pone.0026832. PMC 3206876. PMID 22073205.
- ^ Burnett, Mark; Zager, Eric. "Pathophysiology of Peripheral Nerve Injury: A Brief Review: Nerve Regeneration". Medscape Article. Medscape. Arhivirano s originala, 31. 10. 2011. Pristupljeno 26. 10. 2011.
- ^ Weinberg. Normal computed tomography of the brain. str. 109.[Potreban pun citat]