Partsko Carstvo

Partsko carstvo İmparatoriya-Ashkâniân
247. p.n.e. - 224.
	Položaj na karti
Glavni grad	Ktesifon, Ekbatana, Susa;
Službeni jezik	Starogrčki, Partski, Perzijski, Aramejski, Akadski
Državno uređenje	Feudalna monarhija
Šah
• 247. - 211. p.n.e.	Arsak I (prvi)
• 208. - 224.	Artaban V (zadnji)
Zakonodavstvo

Partsko carstvo (247. p.n.e. - 224.), poznatije i kao Arsakidsko carstvo, je bilo antičko iransko carstvo čiji su se vladari smatrali nasljednicima antičkog Ahemenidskog carstva. Osnovao ga je Arsak I, poglavica iranskog plemena Parni, nakon osvajanja tadašnje seleučke satrapije (provincije) Partije. Partski kralj Mitridat I (165. - 132. p.n.e.) je znatno proširio carstvo nakon zauzimanja Medije i Mezopotamije. Na svom vrhuncu, Partsko carstvo se protezalo od sjevernog toka rijeke Eufrat do današnjeg istočnog Irana. Pošto se nalazilo na trgovačkom putu svile između Rimskog carstva i kineske dinastije Han, Partsko carstvo je postalo središte prometa i trgovine.

Partsko carstvo je imalo različitu umjetnost, arhitekturu, religiju i kraljevska obilježja, jer je bilo kulturno heterogeno carstvo koje je obuhvatalo perzijsku, helenističku i regionalnu kulturu. U prvoj polovini svog postojanja, carstvo je usvojilo mnoge elemente grčke kulture, ali je na kraju postepeno oživljavalo mnoge elemente perzijske tradicije. Partski vladari su imali titulu "Kralj kraljeva", jer su se smatrali nasljednicima Ahemenidskog carstva; oni su prihvatili mnoge lokalne kraljeve za svoje vazale. Širenjem Partskog carstva, sjedište centralne vlade se prebacuje iz Nise u Ktesifon (južno od današnjeg Bagdada).

Najraniji neprijatelji Partskog carstva su bili Seleukidi na zapadu i Skiti na istoku. Međutim, nakon proširenja na zapad došli su u sukob sa Kraljevinom Armenijom i Rimskom republikom. Rimsko i Partsko carstvo se na kraju međusobno borilo kako bi uspostavili vlast na armenskim kraljevima. Nakon Partske pobjede nad Markom Licinijem Krasom u bici kod Kare 53. godine p.n.e., Partske snage su zauzele cijeli Levant. Nakon toga su mnogi rimski carevi ili njihovi generali vršili invaziju na Mezopotamiju tokom nekoliko Rimsko-partskih ratova koji su uslijedili u narednih nekoliko stoljeća. Tokom ovih sukoba, Rimljani su zauzimali gradove Seleukiju i Ktesifon u više navrata, ali nikada nisu bili u stanju da ih zadrže.

Česti građanski ratovi između Partskih pretendenata na prijestolje su bili više opasniji za stabilnost carstva nego strana invazija. Partsko carstvo je uništeno 224. godine kada je Ardašir I, vladar Istahra u provinciji Fars, podigao pobunu i ubio posljednjeg vladara Artabana IV. Nakon toga je Ardašir I osnovao Sasanidsko carstvo koje je uništeno muslimanskim osvajanjem u 7. stoljeću.

Historija

Porijeklo i osnivanje

Prije osnivanja dinastije Arsakid, Arsak I je bio poglavica Parnija, antičkog centralno-azijskog iranskog naroda i jednog od nekoliko nomadskih plemena unutar Dahajske konfederacije. Oni su jedini govorili istočnoiranskim jezikom koji se znatno razlikovao od zapadnoiranskog jezika koji se u to vrijeme govorio u Partiji. Kako bi učvrstio svoju poziciju, Arsak I je iskoristio invaziju egipatskog faraona Ptolemeja III na teritoriju Seleučkog carstva. Ovaj sukob sa Ptolemejem, Treći Sirijski rat (246. - 241. p.n.e.), je također pomogao Diodotu da formira Grčko-Baktrijsko kraljevstvo u centralnoj Aziji. Arsak I je kasnije formirao savez sa njegovim nasljednikom Diodotom II protiv Seleučkog carstva, ali je bio protjeran iz Partije od strane snaga Seleuka II (246. - 225. p.n.e.). Nakon što je neko vrijeme proveo u izgnanstvu među nomadskim plemenom Apasikeja, Arsak I je kontranapadom ponovo zauzeo Partiju. Seleukov nasljednik Antioh III (222. - 187. p.n.e.) nije mogao odmah da reaguje jer su njegove trupe bile angažovane na obustavi pobune Molona u Mediji. Nakon poraza u bici kod Magnezije 190. godine p.n.e. Seleučko carstvo se nije miješalo u unutrašnja pitanja Partskog carstva.

Proširenje i konsolidacija

Fraat I (176. - 171. p.n.e.) je proširio Partsko carstvo do Aleksandrove kapije okupiravši grad Choaru čija lokacija danas nije poznata. Ipak najveća ekspanzija Partskog carstva se dogodila tokom vladavine njegovog brata i nasljednika Mitridata I (171. - 132. p.n.e.). Odnosi između Partskog i Grčko-Baktrijskog carstva su se pogoršali nakon smrti Diodota II, kada su partske snage zauzele dvije eparhije tokom vladavine Eukratida I (171. - 145. p.n.e.). Nakon toga, Mithridat I je napao Mediju i zauzeo grad Ekbatan 148. p.n.e.; region je bio destabilizovan nedavnim Seleučkim suzbijanjem pobune koju je predvodio Timarh. Nakon ove pobjede uslijedilo je zauzimanje Babilonije, Elimaide, Haracene i Suse čime se Partsko cartvo proširilo do rijeke Ind. Iako je Hekatompil služio kao Partska prijestolnica, Mitridat I je osnovao kraljevske rezidencije u Seleukiji, Ekbatanu, Ktesifonu i novoosnovanom gradu Mitridakertu (Nisa, Turkmenistan) gdje su sagrađene i održavane grobnice Arsakidskih kraljeva. Ekbatan je kasnije postao glavna ljetna rezidencija i ceremonijalno mjesto kraljeva.

Demetrije II Nikator je 140. godine p.n.e. uspio pokrenuti protivnapad protiv Parčana u Mezopotamiji. Uprkos ranim uspjesima, Seleučka vojska je poražena a Demetrije II zarobljen i odveden u Hirkaniju. Tamo je Mitridat sa velikim gostoprimstvom tretirao svog zarobljenika da ga je čak oženio svojom kćerkom Rodogunom. Demetrijev brat Antioh VII Sidet (138. - 129. p.n.e.) je pokrenuo veliku kampanju 130. godine p.n.e. kako bi zauzeo Mezopotamiju. Nakon poraza partskog generala Indatesa kod Velikog Zaba uslijedio je lokalni ustanak u kojem je ubijen partski guverner Babilonije. Antioh VII je osvojio Babiloniju i grad Susu gdje je počeo kovati novac. Napredovanjem njegove vojske prema Mediji, partski kralj Fraat II (132. - 127. p.n.e.) je dobio ultimatum da ustupi svu zemlju osim Partije, plati veliki danak i oslobodi Demetrija iz zatočeništva. Fraat II je oslobodio Demetrija i poslao ga u Siriju odbivši ostale zahtjeve. U proljeće 129. godine p.n.e. Medijci su podigli otvoreni ustanak protiv Antioha VII čija je vojska iscrpila sve resurse zemlje. Dok je pokušavao utišati pobunu, partska vojska je upala u region i ubila Antioha VII. Njegovo tijelo je vraćeno u Siriju u srebrnom lijesu; njegov sin Seleuk je postao partski taoc, a kćerka se pridružila Fraatovom haremu.

Nakon vraćanja izgubljenih teritorija na zapadu, pojavila se nova prijetnja na istoku. Nomadska konfederacija Sjungnu je 176. godine p.n.e. istjerala nomadski narod Juezhi iz njihovih domova u provinciji Gansu na sjeverozapadu Kine, pa su Sake bili prinuđeni da se presele na zapad gdje su izvršili invaziju na sjeveroistočne granice Partskog carstva. Fraat II je pokušao da spriječi ovu invaziju ali je poginuo u bici. Rimski historičar Justin izvještava da je njegov nasljednik Artaban I (127 - 124. p.n.e.) doživio istu sudbinu boreći se sa nomadima na istoku. Nakon Seleučkog povlačenja iz Mezopotamije, partski guverner Babilonije je pokušao zauzeti Haracenu kojom je vladao Hispasin (141. - 124.). Međutim, Hispasin je 127. godine p.n.e. napao Babiloniju i zauzeo Seleukiju. Mitridat II (124. - 92. p.n.e.) je istjerao Hispasina iz Babilonije učinivši haracenske kraljeve partskim vazalima. Zauzevši grad Dura-Europus 115. godine p.n.e. došao je u sukob sa Kraljevinom Armenijom. Njegove snage su porazile i svrgnule armenskog kralja Artavazda I, a njegovog sina Tigrana uzeli za taoca.

Indo-partsko kraljevstvo, smješteno na teritoriji današnjeg Afganistana i Pakistana, je sklopilo savez sa Partskim carstvom tokom 1. stoljeća p.n.e. Bivar tvrdi da su se te dvije države međusobno smatrale političkim jednakim. Prilikom putovanja grčkog filozofa Apolonija iz Tijane kroz Partsko carstvo 42. godine, Vardan I (40. - 46.) mu je pružio zaštitu karavana dok je putovao u Indo-partsko kraljevstvo. Kad je Apolonije stigao do glavnog grada Taksile, vođa karavana je pročitao Vardanovo službeno pismo indo-partskom zvaničniku koji se prema njima odnosio sa velikom ljubaznošću. Tokom vladavine cara Wu Hana (141. - 87. p.n.e.), kineska dinastija Han je poslala delegaciju na dvorac Mitridata II 121. p.n.e. Oni su otvorili prve zvanične trgovinske odnose sa Partskim carstvo preko Puta svile, ali nisu postigli željeni vojni savez protiv konfederacije Sjungnu. Partsko carstvo se obogatilo oporezivanjem euroazijske karavanske trgovine svilom i luksuznim blagom koje su najviše uvozili Rimljani. Također su uvozili skupocjene bisere, dok su Kinezi kupovali partske začine, parfeme i voće. Kao znaci dobrih odnosa carevi su darovali egzotične životinje; Pakor II (78. - 110.) je 87. godine poslao lavove i perzijske gazele caru Zhang Hanu (75. - 88.). Trgovci iz Sogdijane su bili glavni posrednici ove vitalne trgovine donoseći u Kinu zapadnoazijsko i rimsko luksuzno staklo.

Ratovi sa Rimskom republikom i Armenijom

Dobri odnosi sa Kušanskim carstvom su u velikoj mjeri jamčili sigurnost istočne granice. Tokom 1. stoljeća p.n.e., Partsko carstvo se fokusiralo na osiguranje zapadne granice koju je ugrožavala Rimska republika. Godinu dana nakon pokoravanja Armenije, rimski konzul Lucije Kornelije Sula se na rijeci Eufrat sastao sa partskim diplomatom Orobazom. Njih dvojica su se složili da ova rijeka bude granica između Partskog carstva i Rimske republike. Uprkos tom sporazumu, Partsko carstvo je 92. godine p.n.e. vodilo rat protiv plemenskog vođe Laodike i njenog saveznika seleučkog kralja Antioha X Euseba (95. - 92. p.n.e.). Kada je seleučki kralj Demetrije III Eukarej (92. - 87. p.n.e.) pokušao opkoliti Beroju (današnji Alep), doživio je poraz od velike partske vojske. Mitridatov sin i nasljednik Gotarz I (91. - 80. p.n.e.) je vladao u razdoblju poznatom kao "Partsko mračno doba", zbog nedostatka jasnih podataka o događajima ovog razdoblja. Tek sa početkom vladavine Oroda II (57. - 37. p.n.e.) se može pouzdano pratiti linija partskih vladara. Tokom ovog perioda došlo je do slabljenja moći Partskog carstva što je iskoristio armenski kralj Tigran II (95. - 55. p.n.e.) da anektira partske teritorije u zapadnoj Mezopotamiji. Ova teritorija je vraćena tokom vladavine Sinatruka (75. - 69. p.n.e.).

Tokom Trećeg Mitridatskog rata, pontski kralj Mitridat VI (120. - 63. p.n.e.) je zatražio pomoć Partskog carstva u ratu protiv Rima, ali je Sinatruk odbio pomoći. Kada je rimski zapovjednik Lucije Licinije Lukul Mlađi marširao na armensku prijestolnicu Tigranakert 69. godine p.n.e., Mitridat VI i Tigran II su zatražili pomoć partskog kralja Fraata III (69. - 57. p.n.e.). On je odbio poslati pomoć jer je ranije utvrđena granica između Partskog carstva i Rimske republike. Pošto Tigran Mlađi, sin armenskog kralja Tigrana II, nije uspio da preuzme armensko prijestolje od svoga oca, uvjerio je Fraata III da maršira na novu armensku prijestolnicu Artašat. Nakon neuspješne opsade, Tigran Mlađi je pobjegao rimskom zapovjedniku Pompeju koji ga je odveo u Rim kao taoca. Fraat III je zatražio od Pompeja da vrati Tigrana Mlađeg, ali je to Pompej odbio. U znak odmazde, Fraat III je pokrenuo invaziju na Kordunu gdje ga je rimski konzul Lucije Afranije prisilio na vojno primirje.

Fraata III su ubili njegovi sinovi Orod II i Mitridat IV, nakon čega je Orod II prisilio Mitridata IV da pobjegne u rimsku provinciju Siriju. U znak podrške Mitridatu IV, rimski konzul Aul Gabinije je marširao do Eufrata, ali se morao vratiti kako bi pomogao Ptolemeju XII Auletu (55. - 51. p.n.e.) u smirivanju pobune u Egiptu. Uprkos nedostatku podrške Rimske republike, Mitridat IV je uspio osvojiti Babiloniju i Seleukiju 54. godine p.n.e. Orodov general Surena je 53. godine p.n.e. zauzeo Seleukiju i zarobio Mitridata, pa je Marko Licinije Kras napao Partsko carstvo. Dok je njegova vojska marširala prema Haranu, Orod II je napao Armeniju natjeravši rimskog saveznika i armenskog kralja Artavazda II (55. - 34. p.n.e.) na bračni savez između partskog prijestolonasljednika Pakora I (51. - 38. p.n.e.) i Artavazdove sestre. Partska vojska od 1.000 katafrakta naoružanim kopljima i 9.000 konjskih streličara se sukobila sa rimskom vojskom koja je činila sedam legija i lako pješaštvo. Zahvaljujući velikoj količini strijela koje su nosile 1.000 deva, partska vojska je pružala konjskim streličarima stalnu zalihu strijela. Konjski streličari su upotrebljavali taktiku "Partskog hitca" sumirajući povlačenje kako bi izvukli neprijatelja, a zatim se okrenuli i pucali na njih kad su bili izloženi. Ova taktika izvedena sa teškim kompozitnim lukovima je razorila Krasove snage. Krasov poraz kod Harana je bio jedan od najgorih vojnih poraza u rimskoj historiji.

Oslabljeno nakon pobjede nad Krasom, Partsko carstvo je pokušalo zauzeti rimske teritorije u jugozapadnoj Aziji. Prijestolonasljednik Pakor I i njegov zapovjednik Osak su napali Siriju i Antiohiju 51. godine p.n.e., ali ih je odbio Gaj Kasije Longin koji je ubio Osaka. Kada je Pakor I napao Siriju tokom Drugog trijumvirata 40. godine p.n.e., Marko Antonije nije bio u stanju predvoditi rimsku odbranu zbog odlaska u Italiju kako bi se suprotstavio svom suparniku Oktavijanu. Nakon što je Siriju okupirala partska vojska, Pakor I i njegov zapovjednik Barzafarn su napali rimski Levant. Oni su pokorili sva naselja na mediteranskoj obali osim Ptolemaisa (današnja Akra, Izrael) i Tira. Međutim, ubrzo nakon toga su istjerani iz Levanta zahvaljujući rimskoj kontraofanzivi koju je pokrenuo general Publije Ventidije Bas. On je pobjedio partsku vojsku kojom je komandovao general Farnapat u bici kod Amanskog prijevoja. Slijedeće godine, Pakor I se suočio sa Ventidijem u bici kod Gindara. Njegovim ubistvom uslijedila je kriza nasljedstva u kojoj je Orod II izabrao Fraata IV (37. - 2. p.n.e.).

Dolaskom na prijestolje, Fraat IV je eliminirao i protjerao vlastitu braću. Jedan od njih je pobjegao Marku Antoniju i uvjerio ga da napadne Partsko carstvo. Sljedeće godine su Marko Antonije i armenski kralj Artavazd II su izvršili invaziju iz Teodiosiopolisa na Atropatenu kojom je vladao partski saveznik Artavazd I. Međutim, Fraat IV je u zasjedi uništio divovskog udarnog ovna koji je bio namijenjen opsadi Praaspe nakon čega je Artavazd II napustio Antonijeve snage. Oslabljena Antonijeva vojska je pobjegla u Siriju gdje je Marko Antonije namamio Artavazda II u zamku sklapanjem bračnog saveza. Kao zarobljenik je paradirao tokom rimskog trijumfa u Aleksandriji gdje ga je pogubila Kleopatra VII.

Odnosi sa Rimskim carstvom i kontakt sa kineskim generalima

Nakon poraza Antonija i Kleopatre u bici kod Akcija 31. godine p.n.e., Oktavijan je konsolidirao svoju političku moć postavši prvi rimski car. Otprilike u isto vrijeme, Tiridat II je nakratko svrgnuo Fraata IV koji je brzo uspostavio svoju vlast uz pomoć skіtskih nomada. Tiridat II je pobjegao u Rimsko carstvo zajedno sa jednim Fraatovim sinom kojeg je uzeo za taoca. Nakon pregovora 20. godine p.n.e., Fraat IV je dobio svog otetog sina a Rimljani izgubljene akvile i preživjele ratne zarobljenike. Oktavijan je pozdravio povratak akvila kao političku pobjedu nad Partskim carstvom; ova se propaganda proslavila kovanjem novih kovanica i izgradnjom novog hrama u kojem su se nalazile akvile. On je zajedno sa princem dao i rimsku robinju koja je kasnije postala partska kraljica Musa. Kako bi osigurala nasljedstvo svom sinu, Musa je uvjerila Fraata IV da ostale sinove preda Oktavijanu kao taoce. Oktavijan je ovo iskoristio kao propagandu navodeći ga kao veliko ostvarenje svog božanskog djelovanja.

Kada je Fraatov sin preuzeo prijestolje kao Fraat V (2. p.n.e. - 4.), došlo je do negodovanja partskog plemstva koje je prisililo kralja na egzil u Rimsko carstvo. Njegov nasljednik Orod III je vladao samo dvije godine kada ga je naslijedio Vonon I koji je prihvatio mnoge rimske manire. Partsko plemstvo je, gnjevno Vononovim simpatijama prema Rimljanima, podržalo Artabana II (12. - 40.) koji ga je svrgnuo sa prijestolja. Tokom njegove vladavine, dva jevrejska brata iz Nehardeje (u blizini današnje Faludže, Irak) su predvodili pobunu protiv partskog guvernera Babilonije. Nakon poraza, njih dvojica su dobila pravo da upravljaju regijom jer se Artaban II plašio širenja pobune. Anilajeva partska supruga je otrovala Asinaja iz straha da će ubiti Anilaja zbog braka sa pagankom. Nakon njihovog uklanjanja sa vlasti, mnogi Babilonci su počeli uznemiravati jevrejsku zajednicu tjerajući ih da emigriraju u Seleukiju. Kada se taj grad pobunio protiv Partskog carstva 35. godine, mnogi jevreji su pobjegli u Ktesifon, Nehardeju i Nisibis.

Rimski car Tiberije (14. - 37.) se uključio u zavjeru iberijskog kralja Farsmana I da postavi svog brata Mitridata na prijestolje Armenije atentatom na partskog saveznika i armenskog kralja Arsaka I. Neuspjeh Artabana II da povrati partsku kontrolu nad Armenijom je izazvao aristokratski ustanak koji je prisilio Mitridata da pobjegne u Skitiju. Nakon Artabanove smrti, započeo je građanski rat između zakonitog nasljednika Vardana I i njegovog brata Gotarza II. Nakon ubistva Vardana I tokom lovačke ekspedicije, partsko plemstvo je apeliralo rimskom caru Klaudiju (41. - 54.) da pusti princa Meherdata da izazove Gotarza II. Njega su izdali i zarobili guverner Edese i adijabenski kralj Izat II; Gotarz II mu je dopustio da živi pošto mu je osakatio uši čime ga je spriječio da naslijedi prijestolje.

Kineski general Ban Chao, general protektorata zapadnih regiona, je 97. godine poslao svog izaslanika Gan Jinga na diplomatsku misiju u Rimsko carstvo. On je tokom putovanja posjetio dvorac Pakora II u Hekatompilu i Perzijski zaliv, gdje su ga partske vlasti uvjerile da je naporno putovanje morskim putem oko Arapskog poluostrva jedini siguran put do Rima. Gan Jing se razočaran vratio kući pruživši caru He Hanu (88. - 106.) detaljni izvještaj o Rimskom carstvu baziran na partskim pričama. Kineski zapisi govore da je grupa rimskih trgovaca stigla u glavni grad Luojang 166. godine tokom vladavine Marka Aurelija (161. - 180.) i Huana Hana (146. - 168.).

Pad Partskog carstva

Nakon što je iberijski kralj Farsman I postavio svog sina Radamista (51. - 55.) za kralja Armenije, Vologaz I (51. - 78.) je planirao da napadne i smjesti svog brata Tiridata na armensko prijestolje. Dolaskom na vlast Tiridata I (55. - 58.), Partsko carstvo će držati čvrstu kontrolu nad Armenijom - sa kratkim prekidima - preko armenske dinastije Arsakida. Nakon pada Partskog carstva, dinastija Arsakida je nastavila vladati Armenijom, Gruzijom i Kavkaskom Albanijom. Kada se Vardan II pobunio protiv svog oca 55. godine, Vologaz II je povukao svoje snage iz Armenije. To je dovelo do Rimsko-partskog rata u kojem je vojskovođa Gnej Domicije Korbulon postigao vojni uspjeh postavivši Tigrana VI (58. - 61.) za kralja Armenije. Međutim, Korbulonov nasljednik Lucije Kasenije Pet je poražen od partskih snaga čime je uslijedilo potpisivanje mirovnog sporazuma u Rimu 63. godine. Tada je rimski car Neron (54. - 68.) svečano okrunio Tiridata I (62. - 88.) za kralja Armenije stavljajući mu kraljevsku dijademu na glavu.

Uslijedio je dugi period mira kojeg su prekinuli kasniji rimski carevi koji su pokušali osvojiti istočne dijelove plodnog polumjeseca. Ova pojačana agresija se može objasniti reformom rimskih vojnih snaga. Kako bi uništili partsku vojsku koristili su Nabatejce, ali su kasnije uspostavili stalnu pomoćnu silu koja je nadopunila njihove teške legionarske trupe. Međutim, ove snage nisu bile dovoljno moćne jer su zauzele vrlo malo teritorija. Primarna motivacija za rat je bila lična slava i politički položaj cara. Neprijateljstvo između Rimskog i Partskog carstva je obnovljeno kada je Hozroje I (109. - 129.) svrgnuo armenskog kralja Sanatruka (88. - 110.) i postavio Aksidara (110. - 113.). Rimski car Trajan (98. - 117.) je bez savjetovanja sa Rimom svrgnuo Aksidara i zauzeo grad Nisibis; njegovo zauzimanje je bilo od presudnog značaja za osiguranje svih glavnih ruta preko sjeverne mezopotamske ravnice. Sljedeće godine je Trajan izvršio invaziju na Mezopotamiju naišavši na mali otpor pošto je Hozroje I vodio građanski rat sa Vologazom III (129. - 147.). Prezimivši u Antiohiji, nastavio je marširati niz Eufrat zauzevši Dura-Europus, Ktesifon, Seleukiju i Haracenu gdje je gledao kako brodovi iz Perzijskog zaliva odlaze u Indiju.

Kada je Trajan 116. godine osvojio perzijski grad Susu, okrunio je rimskog vazala Partamaspata za novog kralja Partskog carstva. Nakon pobune Babilonskih gradova i neuspješne opsade Hatre, Trajan je bio prisiljen da se povuče iz Mezopotamije 117. godine. Njegovo povlačenje je bilo - po njegovim namerama - privremeno jer je želio obnoviti napad na Partsko carstvo, ali je iznenada umro u augustu 117. godine. Njegov nasljednik Hadrijan (117. - 138.) je odlučio da ne izvrši invaziju na Mezopotamiju zbog ograničenih vojnih resursa čime je potvrdio rimsko-partsku granicu na rijeci Eufrat. Partamaspat je pobjegao nakon partske pobune, pa su ga Rimljani postavili za kralja Osroene. Nakon smrti Vologaza III, novi partski kralj Vologaz IV (147. - 191.) je pokrenuo period mira i stabilnosti. Međutim, partskim napadom na Armeniju i Siriju 161. godine započeo je Rimsko-partski rat. Nakon prodiranja trupa rimskog cara Marka Aurelija (161. - 180.) u Mezopotamiju i spaljivanja Seleukije i Ktesifona, rimski vojnici su bili prisiljeni da se povuku jer su se zarazili boginjama koje su opustošile Rimsko carstvo.

Nakon dolaska na vlast Vologaza VI (208. - 213.), došlo je do pobune njegovog brata Artabana IV (213. - 224.) koji je stekao kontrolu nad većim dijelom carstva. U međuvremenu je rimski car Karakala (211. - 217.) došao u Mezopotamiju pod izgovorom da oženi jednu od Artabanovih kćerki čime je započeo rat osvojivši grad Erbil istočno od rijeke Tigris. Nakon ovog debakla, Partsko carstvo je sklopilo nagodbu sa rimskim carem Makrinom (217. - 218.) koji je platio ratnu odštetu u iznosu od 200 miliona denara. Oslabljeno Partsko carstvo je napao Ardašir I iz Estakhra koji je počeo pokoravati okolna područja. Nakon pobjede nad Artabanom IV u bici kod Hormizdegana 28. aprila 224. godine uspostavio je novo Sasanidsko carstvo.

Reference

Literatura

Bickerman, Elias J. (1983), "The Seleucid Period", u Yarshater, Ehsan (ured.), Cambridge History of Iran, 3.1, London: Cambridge UP, str. 3–20.
Bivar, A.D.H. (1983), "The Political History of Iran under the Arsacids", u Yarshater, Ehsan (ured.), Cambridge History of Iran, 3.1, London: Cambridge UP, str. 21–99
Curtis, Vesta Sarkhosh; Stewart, Sarah, ured. (2007), The Age of the Parthians, Ideas of Iran, vol. 2, London: I. B. Tauris.
Neusner, J. (1963), "Parthian Political Ideology", Iranica Antiqua, 3: 40–59.
Posch, Walter (1998), "Chinesische Quellen zu den Parthern", u Weisehöfer, Josef (ured.), Das Partherreich und seine Zeugnisse, Historia: Zeitschrift für alte Geschichte, vol. 122, Stuttgart: Franz Steiner, str. 355–364.
Schippmann, Klaus (1987), "Arsacid ii. The Arsacid dynasty", Encyclopaedia Iranica, 2, New York: Routledge & Kegan Paul, str. 526–535.
Waters, Kenneth H. (1974), "The Reign of Trajan, part VII: Trajanic Wars and Frontiers. The Danube and the East", u Temporini, Hildegard (ured.), Aufstieg und Niedergang der römischen Welt. Principat. II.2, Berlin: Walter de Gruyter, str. 415–427.

Također pogledajte

Mitridat IV od Partije

Commons logo

Commons ima datoteke na temu: Partsko Carstvo