Akson
Akson (grč. ἄξων - áxōn, axis = osovina) ), je izdužena, vitka projekcija nervnih ćelija ili neurona, koji obično vodi električni impuls od tijela neurona. Mijelinski aksoni su poznati kao nervna vlakna. Funkcija aksona je prijenos informacija između različitih neurona ili između njih i mišića i žlijezda, odnosno efektora. U nekim čulnim neuronima (pseudounipolarni neuroni), kao što su oni za dodir i toplinu, električni impuls putuje duž aksona iz periferije u ćeliju, a iz tijela ćelije do kičmene moždine uz drugu granu istog aksona . Poremećaj funkcije aksona uzrokuje mnoge naslijedne i stečene neurološke poremećaje koji mogu uticati i na periferne i na i centralne neurone.
1. Dendrit
2. Akson
3. Ranvijeova suženja (čvorovi)
4. Terminalni završeci aksona
5. Mijelinski omotač (Schvannova ćelija, oligodendrocit)
6. Tijelo neurona
7. Jedro
Aksoni se svrstavaju je jedan dva tipa protoplazmatskih izbočina iz tijela neuronske ćelije, a drugi uključuje dendrite. Aksoni se razlikuju od dendrita po nekoliko funkcija, uključujući i
- oblik (dendriti su često konusni, dok aksoni obično održavaju konstantan radijus),
- dužinu (dendriti su ograničeni na male regije oko ćelijskog tijela, dok aksoni mogu biti mnogo duži), i
- funkciju (dendriti obično primaju signale dok ih aksoni obično prenose). Međutim, sva ovi pravila imaju i izuzetke.[1][2][3]
Neke vrste neurona nemaju aksona i signale prenose preko svojih dendrita. Nijedan neuroni nema po više od jednog aksona. Međutim, u beskičmenjaka, kao što su insekti ili pijavice, akson se ponekad sastoji od nekoliko regija koje funkcioniraju više ili manje međusobno nezavisno. Većina aksona se grana, u nekim slučajevima vrlo obilno.[4]
Aksoni se povezuju sa drugim ćelijama – obično drugim neuronima, ali ponekad sa mišićmim ili žlijezdanim ćelijama, preko poveznica zvanih sinapse. Na sinapsama, membrane aksona usko graniče sa membranom ciljne ćelije, a posebne molekulske strukture služe za prijenos električnih ili elektrohemijskih signala preko sinapsne pukotine. Neki sinapsni spojeva se javljaju na pola puta duž aksona kao proširenja a nazivaju -ovi se nazivaju en passant ("u prolazu") sinapse. Ostale sinapse se javljuju kao vrhovi na krajevima aksonskih grana. Jedan aksona, sa svim svojim ograncima uzetim zajedno, može oživčavati više dijelova mozga i stvarati hiljade tisuće sinaptičkih terminala.[5][6][7][8]
Anatomija
uredi.svg)
1. Akson
2. Jedro Schwannove ćelije
3. Schwannova ćelija
4. Mijelinski ovoj
5. Neurilema
Aksona su primarni dalekovodi nervnog sistema, a kao snopovi čine živce. Neki aksoni mogu biti dugi i do jednog metra ili više, dok su drugi svega jedan milimetar. Najduža aksoni u ljudskom tijelu su oni u bedrenom živcu, koji vodi iz baze kičmene moždine na palac svakog stopala. Promjer aksona je varijabilan. Većina pojedinačnih aksona su mikroskopskog prečnika (obično oko mikrometra – μm). Najveći sisarski aksona može dostići promjera do μm. Gigantski akson sipe, koja je specijaliziran za obavljanje vrlo brzih signala, ima promjer oko 1 mm, veličine malog „srca“ olovke. Na kraju nervnih vlakana, aksoni se granaju, a r azlikuju se od nervnih vlakana sljedećeg. Aksoni u centralno, nervnom sistemu obično pokazuju kompleks stabla sa mnogo granatih izdanaka. U odnosu na moždane, aksoni u granulnim ćelijama se odlikuje jednim T-obliku grana čvora od kojih su dva paralelna vlakna proširiti. Elaborat arborizaciju omogućava istovremeni prijenos poruka na veliki broj ciljnih neurona u samo jednoj regiji mozga.
Postoje dvije vrste aksona dešavaju u perifernom nervnom sistemu i centralnog nervnog sistema: nemijelizirani i mielinizirani aksoni. Mijelin je sloj masne izolacijske supstance, koja je formirana od dvije vrste glija ćelija: Schwannove ćelije iz perifernog nervnog sistema i oligodendrociti koji su izolacija onima iz centralnog nervnog sistema. Uz mijelinska nervnih vlakana, praznine u mijelinskom omotu poznate su kao Ranvierovi čvorovi koji se javljaju u ravnomjerno raspoređenim intervalima. Mijelinizacija omogućava posebno brz prenos i rasprostiranje električnih impulsa, koje se naziva preskočno provođenje. Demijelinizacija aksona izaziva mnoštvo neuroloških simptoma koji se sreću u bolesti multipla skleroza.[6][9]
Također pogledajte
urediReference
uredi- ^ Pritchard T. E., Alloway D. (1999): Medical neuroscience. Hayes Barton Press, ISBN 978-1-59377-200-0:http://books.google.com/books/about/Medical_neuroscience.html?id=m7Y80PcFHtsC[mrtav link].
- ^ Butler A. B., Hodos W. (2005): Comparative vertebrate neuroanatomy: evolution and adaptation. Wiley-Blackwell, ISBN 978-0-471-21005-4.
- ^ Hadžiselimović R., Maslić E. (1999): Osnovi etologije – Biologija ponašanja životinja i ljudi. Sarajevo Publishing, Sarajevo, ISBN 9958-21-091-6.
- ^ Yau, KW (1976). "Receptive fields, geometry and conduction block of sensory neurons in the CNS of the leech". J. Physiol. Lond. 263 (3): 513–538. doi:10.1113/jphysiol.1976.sp011643. PMC 1307715. PMID 1018277.
- ^ Hall J. E., Guyton A. C. (2006): Textbook of medical physiology, 11th edition. Elsevier Saunders, St. Louis, Mo, ISBN 0-7216-0240-1.
- ^ a b Međedović S., Maslić E., Hadžiselimović R. (2000): Biologija 2. Svjetlost, Sarajevo, ISBN 9958-10-222-6.
- ^ Warrell D. A., Cox T. M., Firth J. D. (2010) The Oxford Textbook of Medicine] (5th ed.). Oxford University Press
- ^ Greenstein B., Greenstein A. (2002): Color atlas of neuroscience – Neuroanatomy and neurophysiology. Thieme, Stuttgart – New York, ISBN 9783131081711.
- ^ Warrell D. A., Cox T. M., Firth J. D. (2010): The Oxford Textbook of Medicine Arhivirano 21. 3. 2012. na Wayback Machine (5th ed.). Oxford University Press
Italic text==Vanjski linkovi==
- https://web.archive.org/web/20120321002102/http://otm.oxfordmedicine.com/
- http://www.wissenschaft-online.de/abo/lexikon/bio/6598 Axon
