Mutagen – u genetici – je svaki onaj fizički, hemijski i biološki agens koji mijenja genetički materijal na bilo kojoj razini negove strukture i organizacije. Mutageni faktori obično djeluju na razini molekula DNK organizma i tako povećavaju učestalost mutacija iznad prirodnog nivoa. Kao što mnoge mutacije mogu izazvati kancer, i mutageni isto tako mogu biti kancerogeni. Nisu sve mutacije uzrokovane mutagenima: takozvane "spontane mutacije" nastaju zbog nasumične hidrolize, grešaka u replikaciji DNK i njenom popravku i rekombinacijama.[1][2][3]

Globalno harmonizirani međunarodni sistem klasifikacije i označavanja hemikalija.
Piktogrami rizika za hemikalije koje su senzibilizirajuće, mutagene, kancerogene ili toksične za reprodukciju

Otkriće mutagena

uredi

Prvi identificirani mutageni bili su kancerogeni, supstance koje su pokazivale da su povezane s rakom. Tumori su opisani više od 2000 godina prije otkrića hromosoma i DNK; 500 godina p. n. e. grčki ljekar Hipokrat tumore nalik raku nazvao je karkinos (iz čega je riječ "rak" izvedena preko latinskog), što znači "rakovi".[4]. Godine 1567. švicarski ljekar Paracelsus predložio je da neidentificirane supstance u rudama (identificirane kao radon u modernim vremenima) izazivaju atrofijske bolesti rudara.[5] U Engleskoj je John Hill prvi direktno ustanovio vezu između hemikalija i kancera 1761, zabilježivši da šmrkanje duhana može uzrokovati nosni kancer i upozorivši na neumjereno korištenje šmrkanja. Godine 1775. Percivall Pott napisao je rad o visokoj učestalosti raka skrotuma u dimnjačara i smatrao dimnjačku čađ uzrokom tog raka.

Godine 1915. Yamagawa i Ichikawa su pokazali da ponovljena primjena ugljenog katrana na ušima kunića producira maligni kancer.[6] Kasnije, tokom 1930-ih, karcinogene komponente ugljenog katrana identificirane su kao policiklični aromatski ugljikovodik (PAH) benzo(a)piren.[7][8] Poliaromatski ugljikovodici prisutni su u čađi, koji su prije 150 godina označeni kao uzročnici raka.

U sljedećoj fazi istraživanja mutacija i mutagena (1927–1939) razjašnjavane su razlike između rekombinacija i hemijskih mutagena, jer su dotad sve mutacije smatrane spontanim prirodnim pojavama. Prisutan je problem objašnjavanja utjecaja mutagenih X-zraka na pojavu i učestalost mutacija.

Otkriće hemijskih mutagena i početak upotrebe nekih mikroorganizama kao test-objekata obilježili su početak (1939–1953) savremene faze istraživanja mutagena i mutageneze. Uz njih, za razvoj istraživanja prirode utjecaja hemijskih mutagena na mutagenezu važno je uvođenje i vinske mušice (Drosophila melanogaster) kao modelnog organizma i u ovo područje genetičkih istraživanja.

Također pogledajte

uredi

Reference

uredi
  1. ^ Ibrulj S., Haverić S., Haverić A. (2008): Citogenetičke metode – Primjena u medicini. Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB), Sarajevo,ISBN 978-9958-9344-5-2.
  2. ^ Sofradžija A., Hadžiselimović R., Maslić E. (1989): Genotoksičnost pesticida. Svjetlost, Sarajevo, ISBN 86-01-02242-1.
  3. ^ Hadžiselimović R. (2005): Bioantropologija – Biodiverzitet recentnog čovjeka. Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB), Sarajevo, ISBN 9958-9344-2-6.
  4. ^ http: //link.springer.com/article/10.1245/s10434-009-0886-6/fulltext.html.
  5. ^ Papavramidou N., Papavramidis T., Demetriou T. (2010): Ancient Greek and Greco-Roman methods in modern surgical treatment of cancer. Annals of Surgical Oncology, 17 (3): 665–667.
  6. ^ Yamagawa K,, Ichikawa K. (1915): Experimentelle Studie ueber die Pathogenese der Epithel geschwuelste. Mitteilungen aus der medizinischen Fakultät der Kaiserlichen Universität zu Tokyo, 15: 295–344.
  7. ^ http://pubs.rsc.org/en/content/articlelanding/1933/jr/jr9330000395.
  8. ^ Cook J. W., Hewett C. L., Hieger I. (1933): The isolation of a cancer-producing hydrocarbon from coal tar. Journal of Chemical Society, 24: 395–405.