Mongolsko Carstvo
Mongolsko Carstvo (mongolski: Mongolyn Ezent Güren) je tokom 13. i 14. stoljeća bilo najveće carstvo u historiji svijeta.[1] Poteklo u današnjoj Mongoliji u istočnoj Aziji, na teritorijalnom vrhuncu, Mongolsko Carstvo se protezalo od srednje Evrope na zapadu do Japanskog mora na istoku, i od Sibira na sjeveru do Indijskog potkontinenta, Indokine i iranske visoravni na jugu. Britansko carstvo je bilo veće po apsolutnoj površini, ali za razliku od Mongolskog nije bilo na neprekinutoj kopnenoj površini.
| Mongolsko Carstvo Mongolyn Ezent Güren |
||||
|---|---|---|---|---|
| 1206–1368. | ||||
|
||||
 |
||||
| Glavni grad | Avarga (1206–1235) Karakorum (1235–1260) Kanbalik (1260–1368) |
|||
| Službeni jezik | Mongolski, Kineski, Turkijski, Perzijski | |||
| Religija | Tengrizam Šamanizam Budizam Islam Zoroastrizam Nestorijanizam Pravoslavlje |
|||
| Državno uređenje | Izborna monarhija kasnije nasljedna monarhija |
|||
| Zakonodavstvo | ||||
| Površina | ||||
• Ukupno |
33.000.000 km2 | |||
Carstvo je osnovao Temüjina, poznatiji po tituli Džingis Kan 1206, nakon ujedinjavanja mongolskih nomadskih plemena, kojeg je vijeće proglasilo za vladara svih Mongola 1206. Carstvo je brzo raslo pod njegovom vlašću i vlašću njegovih potomaka, koji su slali vojske na sve strane.[2][3] Ogromno transkontinentalno carstvo povezivalo je Istok sa Zapadom, i Pacifik sa Mediteranom, u nametnutom Pax Mongolica. Tokom svog postojanja, Mongolsko Carstvo je olakšalo kulturnu i trgovinsku razmjenu između Istoka, Zapada i Bliskog Istoka.[2][3]
Carstvo se počelo cijepati zbog ratova oko nasljeđivanja, jer su se unuci Džingis kana sporili da li kraljevska loza treba slijediti od njegovog sina i početnog nasljednika Ogedeija ili od nekog od njegovih drugih sinova, kao što su Tolui, Chagatai ili Jochi. Toluidi su prevladali nakon krvave čistke Ögedeid i Chagatayid frakcija, ali su se sporovi nastavili među potomcima Toluija. Ključni razlog za podjelu bio je spor o tome hoće li Mongolsko Carstvo postati sjedilačko, kosmopolitsko carstvo ili će ostati vjerno mongolskom nomadskom i stepskom načinu života. Nakon što je Möngke Khan umro (1259.), suparnička vijeća kurultaja su istovremeno birala različite nasljednike, braću Ariq Böke i Kublai Khan, koji su se borili jedni protiv drugih u Toluidskom građanskom ratu (1260–1264) i također se nosili s izazovima potomaka drugih sinova Džingis kana.[4][5] Kublai je uspješno preuzeo vlast, ali je uslijedio rat jer je bezuspješno pokušavao da povrati kontrolu nad porodicama Chagatayid i Ögedeid.
Tokom vladavine Džingisa i Ogedeja, mongoli su trpjeli povremene poraze kada je komandu dobio manje vješti general. Sibirski Tumedi su porazili mongolske snage pod Borokhulom oko 1215–1217; Jalal al-Din je porazio Shigi-Qutugua u bici kod Parwana 1221.; a Jin generali Heda i Pu'a su porazili Dolqolqua 1230. U svakom slučaju, Mongoli su se ubrzo nakon toga vratili sa mnogo većom vojskom koju je predvodio jedan od svojih najboljih generala, i uvijek su bili pobjednici. Bitka kod Ain Jaluta u Galileji 1260. godine označila je prvi put da se Mongoli nisu vratili da se odmah osvete za poraz, zbog kombinacije smrti Möngke Kana 1259. godine, Toluidskog građanskog rata između Ariqa Bökea i Kublai Kana, i Berke Kan iz Zlatne Horde napada Hulagu Kana u Perziji. Iako su Mongoli pokrenuli još mnogo invazija na Levant, nakratko ga zauzevši i izvršivši napade do Gaze nakon odlučujuće pobjede u bici kod Wadi al-Khaznadara 1299. godine, povukli su se zbog raznih geopolitičkih faktora.
Nakon smrti Kublaj kana 1294. godine, Mongolsko Carstvo se podijelilo na 4 kanata ili carstva, svako sa svojim zasebnim interesima i ciljevima: Zlatna Horda na sjeverozapadu, Čagatajski kanat na zapadu, Ilkanat na jugozapadu i Dinastija Yuan sa sjedištem u današnjem Pekingu.[6] Tri zapadna kanata su 1304. godine kratkotrajno prihvatila nominalnu vlast dinastije Yuan,[7][8] koja je kasnije svrgnuta od strane kineske dinastije Ming 1368. godine. Mongoli su se vratili u domovinu Mongoliju i nastavili da vladaju pod postimperijalnom Mongolijom.
Historija
urediNastanak carstva
urediTeritorija današnje Mongolije, Mandžurije i sjeverne Kine je u ranom 12. stoljeću bila pod kontrolom dinastije Liao. Ovu dinastiju je 1125. godine svrgnula dinastija Jin koja je preuzela kontrolu nad njenom teritorijom u Mongoliji. Međutim, to je dovelo do rata sa Mongolskom konfederacijom kojom je vladao Kabul kan, pradjed Džingis kana. Naime, u to vrijeme teritorija Mongolije je bila sastavljena od pet moćnih konfederacija: Kereidi, Naimani, Merkiti, Mongoli i Tatari. Kako bi ih oslabili, dinastija Jin je pokušala zaratiti Mongole i Tatare u cilju lakšeg preuzimanja teritorije. U toj međusobnoj svađi došlo je do ubistva Kabulovog nasljednika Ambagai kana od strane Tatara što je pokrenulo Mongolski kontranapad 1143. godine. Nakon Mongolskog kontranapada, dinastija Jin je promijenila svoju politiku potpisujući mirovni sporazum sa Mongolima 1147. godine. Međutim, Mongoli su nastavili napade na Tatare kako bi osvetili smrt svog kana, ali su ih porazili Tatari i dinastija Jin 1161. godine.
Reference
uredi- ^ Morgan. The Mongols. str. 5.
- ^ a b Guzman, Gregory G. (1988). "Were the barbarians a negative or positive factor in ancient and medieval history?". The Historian. 50 (4): 568–70. doi:10.1111/j.1540-6563.1988.tb00759.x.
- ^ a b Allsen. Culture and Conquest. str. 211.
- ^ "The Islamic World to 1600: The Golden Horde". University of Calgary. 1998. Arhivirano s originala, 13. 11. 2010. Pristupljeno 3. 12. 2010.
- ^ Michael Biran. Qaidu and the Rise of the Independent Mongol State in Central Asia. The Curzon Press, 1997, ISBN 0-7007-0631-3.
- ^ The Cambridge History of China: Alien Regimes and Border States. str. 413.
- ^ Jackson. Mongols and the West. str. 127
- ^ Allsen. Culture and Conquest. str. xiii, 235.
Nedovršeni članak Mongolsko Carstvo koji govori o historiji treba dopuniti. Dopunite ga prema pravilima Wikipedije.