Manastir Gomirje

Manastir Gomirje pripada gornjokarlovačkom vladičanstvu srpske pravoslavne crkve. Nalazi se u selu Gomirju, u Gorskom kotaru u Republici Hrvatskoj. Manastir je utemeljen nakon obnove Pećke Patrijaršije 1557. godine. Crkva je posvećena rođenju svetog Jovana krstitelja, Ivanjdanu.

Manastir Gomirje

Nazivi manastira i crkve

Naziv manastira je po obližnjem naseljenom mjestu, Gomirju. Nikola Begović je zapisao da su u ovom manastiru monasi hram svoje crkve zvali Roždinstvo sv. Joana i da nisu koristili naziv Ivanjdan, kao drugdje, neki pravoslavni Srbi.

Historija

Spomen ploča na zidu zvonika o obnovi hrama, krajem 19. vijeka

Unutrašnjost manastirske crkve

Ikona sveštenomučenika Save gornjokarlovačkog

Manastir Gomirje je nastao u vrijeme kada su se stvarana srpska naselja u Gomirju, Vrbovskom i Moravicama krajem 16. vijeka. Zbog nadmetanja grofova Zrinskih i Frankopana, oko toga kome pripada Gomirje, nadvojvoda Ferdinand je krajem 1602. godine zatražio tačan izvještaj. Po njegovom nalogu zapovjednik granice Vid Kisel je 7. januara 1603. godine iznio fakta. Zemljište je odavno pripadalo isključivo Frankopanima, ali dugo je bilo pusto. Onda ga je vojna vlast obnovila (naselja Plaški i Dabar) i tu naselila Srbe 1602. godine, da budu pouzdani čuvari granice carstva prema Osmanlijskom carstvu. Ti Srbi su imali mnogo muka sa Turcima, ali i katolicima, predvođenim kardinalom Kolonićem. Ostavljeno je grofu Frankopanu da obnovi naselja Vrbovsko i Moravicu i da tu naseli nove srpske naseljenike. To se i desilo 1604. godine kao i sljedećih. Ali grof je bio nezadovoljan i nastavljena su sporenja sljedećih desetljeća. Srbima je zamjerano da se šire i pljačkaju sa obje strane granice - kao uskoci. U ugovoru o zemlji sklopljenom 13. jula 1657. godine u Ogulinu između Srba i plemića Đure Frangepana, opisuje se naseljavanje Srba u Karlovački generalat: "U davne godine prešao je znatan broj Vlaha iz turskog podanstva ovamo u hrišćanske predjele, te su se oni sa milostivim znanjem i dopuštenjem Njegovog carskog veličanstva Ferdinanda II kao ondašnjega gospodara i zemljedršca u unutranjim austrijskim državama u pomentom Gomirju, Vrbovskom i Moravici na zemljištu, koje je po cijelom prostoru svome spadalo grofu Frangepanu i utjelovljeno bilo dobru Ozaljskom, naselili". Kako su se Srbi stalno širili na grofovskom posjedu, dolazilo je do nesuglasica. Pokušale su obje strane da problem riješe nagodbom 1631. godine, po kojoj je distrikt imao da plati 6000 f. a Srbi posebno još 4000 f. kao obeštećenje grofovskoj porodici. Kako to nije zaživjelo, napravljen je novi pomenuti ugovor 1657. godine, na koji su potpis stavili sa srpske strane Nikola Dokmanović knez Gomirski i Milivoj Vučinović vojvoda Modruški. Srbi su dali sada za svagda 15.000 f. a dobili su svu zaštitu i prava, koje je potvrdila Marija Terezija 1759. godine.

Po stranom izvoru - topografskoj knjizi pisanoj na njemačkom iz 1835. godine, se kaže o postanku manastira: "Gomir manastir stoji još, a podignuto je 1596. godine. Iz manastira Krke u Dalmaciji dođoše tri kaluđera i tu se smjestiše. Kuća Mamulska dade im osam jutara oranice, nekoliko livada i malu šumicu..." Po srpskom izvoru iz Gomirja (1903), navodi se da su manastir naselili kaluđeri iz manastira Krke ali 1602. godine. Uloga manastira bila je da djeluje protiv unijaćenja Srba, koju su agresivno i nasilno sprovodili katolički misionari i novoustanovljeni unijatski svećenici. Tražili su Srbi iz Gomirja 1742. godine da im se za vladiku postavi nadstojatelj gomirski Danilo Jakšić, koji je bio omiljen i sposoban. Posebno treba istaći da su gomirski kaluđeri oduvijek popovali u Jasenku, gdje je manastir takođe imao dosta zemlje. Manojlo Grbić je zapisao narodno predanje da je u Jasenku bio manastir prije nego u Gomirju, i da su kaluđeri prešli iz Jasenka u Gomirje. Kako je u gomirskom diptihu zapisano da je manastir osnovan 1557. "ali zna se pouzdano da je Gomirje podignuto tek početkom sedamnaestog vijeka", Manojlo Grbić misli "da bi ova bilješka mogla odnositi se na crkvu i manastir u Jasenku, a Jasenak je, otkako je Gomirja, svagda pripadao sa svojom zemljom i šumom manastiru Gomirju". Kad je neki Božić Kovačević uzurpirao u Jasenku manastirsku livadu, veliki gomirski sudija Farkas Mihačević, donio je 4. decembra 1676. presudu prema kojoj ta zemlja pripada manastiru Gomirju. Tako je ostalo vjekovima. Još 1905. posjed manastira Gomirja u Jasenku iznosio je 331 jutro i 612 četvornih hvati. U Jasenku je 1723. usljed snijega, koji je pao 12. maja i uništio ljetinu, bio na službi jeromonah Grigorije Gomirac "gladan i žedan". Tamo se 1762. pominje na službi jeromonah Isaija Radojčić, a pet godina kasnije (1767.) u Jasenku umire stari gomirski nastojatelj Rafailo Dobrević.

Početkom 18. vijeka otpočinju pripreme za izgradnju zidane crkve i manastirskog konaka. Upravo u to vrijeme, manastir posvećen svetom Ivanu krstitelju, dobija na značaju. Gomirski nadstojatelj Danilo Ljubotina izabran je 1713. godine za gornjokarlovačkog vladiku sa središtem upravo u manastiru Gomirju. Za vrijeme uprave vladike Danila Jakšića (1713—1739.) sazidana je 1719. godine nova bogomolja, a 1730. i manastirsko zdanje sa 12 ćelija i trpezarijom. Na manastirskom groblju na veliku Gospojinu 1747. godine posvetio je vladika Pavle Nenadović, kasniji karlovački mitropolit, kapelu posvećenu uspenju presvete Bogorodice. Na ovaj praznik u Gomirju se od tada održava veliki narodni sabor. Gomirski arhimandrit Danilo Jakšić je 1749. godine postao administrator, a naredne godine i vladika gornjokarlovačkog vladičanstva. Ikonu Bogorodice, za manastir Gomirje uradio je 19. maja 1867. godine ikonopisac Dimitrije Popović. Slika je nastala u njegovoj radionici u Velikom Bečkereku, u Banatu.

Manastir je tokom 18. vijeka na zemlju oko svog posjeda naseljavao porodice koje su dobijale komad zemljišta na slobodno uživanje, izgradnju nužnih zgrada, pravo na ogrjevno drvo iz manastirske šume, pravo na pašu i branje bujadi, a za to su bili dužni svake godine davati manastiru određeni broj težaka (rabotaša-radnika) ili novčanu naknadu od 66 potura za svakog težaka. Posljednja doseljana porodica u tom statusu bila je porodica Frković, oko 1810. godine. Tako su nastala sela: Polovine, Ribnjak, Zenići, Kaštigari i Luke, tada ukupno 26 obitelji sa 167 duša. Kad su cijene nadnica i anmirnica počele rasti došlo se na ideju da se taj odnos razriješi tako da narod preuzme zemlju u svoje vlasništvo uz odštetu od 60 kruna po katastarskom jutru i da im se skupno dodijeli i 16 jutara šume u komadu, uz odštetu od 70 kruna po kat. jutru. Problem je bio što to kmetovi nisu mogli platiti, pa se predlagalo da vlada u Zagrebu plati manastiru odštetu, a da se na nove vladnike razreže namet kojim bi se dug podmirio. Da bi se to vladi predložilo, na teren je morao izići mjernik i izmjeriti zemljište. Ali ni za to niko nije imao novca, a novom manastirskom uredbom kmetovima se brani uživanje ranijih privilegije, pa se manastir obraćao srpskom narodno-crkvenom saboru.

Po zvaničnom imovinskom popisu iz 1902. godine vidi se da je taj manastir u Modroško-riječkoj županiji, na teritoriji Gornjo-karlovačkoj vladičanstva. Čist katastarski prihod od zemlje iznosio je tada 2157 k 40 potura, a njena vrijednost 43.148 k. Zdanja su bila procijenjena na 39.100 k, a u vrednosnim papirima se našlo 22.300 k. Ostala imovina mnogo je manje vrijedila: dragocenosti 376 k, oprema 1138 k i ostale pokretnosti 2638 k. Tada je ukupna vrijednost tog manastirskog imanja iznosila 107.562 k. Godine 1905. manastir se nalazi u Gornjo-karlovačkoj mitropoliji, a u administrativnom pogledu - u Ogulinskoj županiji, kotara Ogulinskoj i distriktu manastira Gomirja. Posjed mu je ostao isti kao 1902. godine - 795 kj 1044 kv hv zemlje, koji vrijede 43.148 k. Cjelokupna vrijednost imovine manastira iznosu u novcu 108.752 k 90 novčića.

Bratstvo

Grob vladike gornjokarlovačkog Simeona Zlokovića. Krajem 1990. godine je umro i bio je sahranjen u Karlovcu, a krajem 2010. je ispoštovan njegov testament i posmrtni ostaci su preneseni u portu manastira Gomirje

Dio manastirskih konaka

U knjizi "Povijest biskupija Senjskih" navodi se da je u manastiru Gomirju bilo i do 300 monaha. Polovinom 18. vijeka u manastiru sepominju proiguman Teodor (bivši iguman) i jeromonah Joanikije. Nastojatelj je 1742. godine bio Danilo Jakšić, a 1749. godine je kao arhimandrit bio administrator tamošnjeg vladičanstva. Arhimandrit Jovan Milojević bio je 1797. godine također administrator Gornjokarlovačkog vladičanstva. Manastirsko bratstvo činili su 1827. godine monasi: arhimandrit Josif Rajačić, jeromonasi - Teofil Grbić, Gerasim i Genadij Mamula, Joanikije, protođakon Simon Trkulja i jerođakon Mojsej Milanović. Popović, Jeromonah Danilo Vukelić je bio tu 1836. godine i iznosio teške prilike u manastiru. Mitropolit Stefan Stratimirović je 1829. godine arhimandrita manastira Gomirje Josifa Rajačića naimenovao i rukopoložio za vladiku dalmatinskog sa sjedištem u Šibeniku. On je 1810. godine stupio u manastir Gomirje, kada se zamonašio. Već sljedeće 1811. godine kao protosinđel, postaje arhimandrit. Rajačić će maja 1848. godine biti izabran za patrijarha srpskog u Sremskim Karlovcima. On je kasnije kao patrijarh osnovao "Zakladu za manastir Gomirje" za koju je namijenio novac, čija je glavnica 1901. godine iznosila: 884 k. 62 potura. Nastojatelj manastira Gomirje 1832-1846. godine bio je jeromonah Sevastijan Ilić. Samuilo Ilić je bio rodom iz Bečeja u Banatu, i zamonašio se 1829. godine u manastiru Gomirje. Već 1831. godine postao je administrator manastira, a sljedeće godine izabraše ga braća monasi za nastojatelja. Bio je blizak sa vladikom pjesnikom Lukijanom Mušickim, dok se nisu razišli zbog imovinskih nesuglasica. Kao arhimandrit manastira Gomirja, javlja se do 1853. godine, kada odlazi na Frušku goru. Po državnom šematizmu pravoslavnog klira u Ugarskoj iz 1846. godine, vidi se da je manastir Gomirje u Ogulinskoj regimenti. Na čelu manastira je arhimandrit Sevastijan Ilić, a bratstvo čine jeromonasi: Teofil Grbić, Gerasim Mamula, Mojsej Milanović, Joanikije Popović, Danilo Vukelić i Makarije Milić. Gervasije Popović arhimandrit manastira Gomirje (1857.) bio je poslanik na srpskom crkveno-narodnom saboru u Karlovcima 1864. godine. Do 1891. godine nastojatelj manastira bio je protosinđel Isak Došen, čuveni pojac, koji je tada prešao u manastir Hopovo. Nikolaj Mandić, ujak Nikole Tesle je tu zamonašen i bio je arhimandrit manastira samo godinu dana 1891-1892. godine, jer je izabran za vladiku zvorničko-tuzlanskog. U manastir je stupio kao paroh udov, kojem su umrli žena i djeca. Godine 1892. manastir je bio blizu propasti, zbog nerada i nereda, pa ga je uzeo pod svoje vladika karlovački Mihailo, da njime upravlja. Manastir je 1905. godine imao status - Igumanija, što znači da mu je na čelu stajao nastojatelj. Jeromonah Mitrofan Vukčević proizveden je 1905. godine u nastojatelja. Tu se nalazio kao manastirski čtec, monah Teofan Kosanović. Umro je 1907. godine gomirski jeromonah Damaskin Prodanović.

Preporod

Ikonostas

Manastir je svoje najbolje razdoblje imao tokom 18. vijeka kada je postao prvorazredno kulturno i obrazovno središte Srba u ovom dijelu Habzburške monarhije. U Gomirju je djelovala ikonopisačka škola koju je ustanovio Simeon Baltić i iz koje potiču mnogi ikonostasi i ikone u crkvama gornjokarlovačkog vladičanstva. Jedan od njegovih učenika bio je Jovan Grbić. Ovdje je bio razvijen i prepisivački rad. U manastiru Gomirju je postojala osnovna škola 1832. godine, a između 1841-1844. godine učitelj je bio Jovan Grba, potonji svećenik. Svoj rad je srpska škola nastavila 1852. godine, sa učiteljem Mironom Mamulom. Nadstojatelj manastira Gomirje 1836. godine Sevastijan Ilić javlja se u Karlovcu, kao pretplatnik Vukove knjige. Deset godina kasnije 1846. on u Plaškom naručuje Vukove - "Srpske narodne pjesme", treći dio. Treću Vukovu knjigu pribavlja sada Ilić kao arhimandrit manastira Gomirja, koji je "Franc-Josifovog ordena kavalir". Tokom 19 vijeka nekoliko istaknutih i značajnih osoba je živjelo u Gomirju. Između ostalih Josif Rajačić, mitropolit i srpski patrijarh, Sava Mrkalj, reformator srpskog pisma, a nakratko ovdje je na proputovanju boravio i Nikola Tesla, kod svog ujaka, arhimandrita Nikolaja Mandića.

Stradanja i obnova

Najteže vrijeme manastir je prošao u 20. vijeku. Tokom Prvog svjetskog rata bio je pretvoren u logor za politički optužene srpske svećenike. U Drugom svjetskom ratu ustaše su 1943. godine manastir zapalile. Samo je ostala porušena manastirska crkva. Nastojatelj Teofan Kosanović je ubijen. Vrijedno kulturno blago i knjižnica prenijeti su u Zagreb, gdje se i danas nalaze. Poslije Drugog svjetskog rata obnovljena je manastirska crkva, a od 1967. i cijeli manastirski kompleks.

Galerija

• 
  Manastir Gomirje
• 
  Manastir Gomirje
• 
  Manastir Gomirje
• 
  Manastir Gomirje
• 
  Putokaz
• 
  Manastirska crkva
• 
  Nadgrobni krst vladike gornjokarlovačkog Simeona Zlokovića (+1990.)
• 
  Unutrašnjost kupole
• 
  Bivša igumanija Paraskeva Topić, 16. august 2014. Od 2005. iguman je Mihailo Vukčević
• 
  Dva od tri prolaza korz trijem zvonika, gdje je i glavni ulaz u crkvu (desno).
• 
  Dio manastirskih konaka