Kasnoantička dvojna bazilika u Žitomislićima
43°12′10″N 17°46′58″E / 43.20278°N 17.78278°E Ranokršćanska bazilika u Žitomislićima, nalazila se na lokalitetu Crkvina, naselje Žitomislići, općina Mostar, Bosna i Hercegovina. Proglašena je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.[1]
Lokacija
urediKasnoantički građevinski kompleks je smješten je na lokalitetu Crkvine, u istočnom dijelu aktivnog pravoslavnog groblja u Žitomislićima, između desne obale rijeke Neretve i magistralnog puta Mostar-Metković. Naselje Žitomislići je udaljeno 18 km od Mostara uz magistralni put ka jadranskoj obali
Istraživanja
urediArheološko istraživanje pod rukovodstvom Tome Anđelića i Pave Anđelića, izvedeno je 1970 do 1973. Konzervatorski radovi izvedeni su 1972 i 1973 pod rukovodstvom Ive Bojanovskog i Tome Anđelića. U Muzeju Hercegovina u Mostaru nalazi se jedan fragment kamene ploče. Ostali arheološki materijal nije sačuvan.[2]
Opis
urediBazilika se sastoji iz sjeverne i južne crkve. Ukupna dužina je 17 m, a širina 25,57 m. Sjevernu crkvu čine: naos sa prezbiterijem, baptisterij, narteks, đakonikon i protezis. Naos sa prezbiterijem je pravougaona središnja prostorija sa polukružnom apsidom na istočnoj strani. Tragovi poda, debljine 8 cm, sačuvani su na maloj površini desno od apside. Sastojala se od sloja riječnih oblutaka i preko njih vapnene žbuke. Jedan sačuvani ulomak muljike in situ najvjerojatnije je ostatak male oltarske pregrade. Bazilika je zidana od lomljenog i malo pritesanog kamena krečnjaka, složenog u vodoravnim slojevima (opus incertum), u krečnjačkom malteru.
Južna crkva je podignuta u isto vrijeme kad i sjeverna. Sastoji se od dvije prostorije: naosa i narteksa.
Najvećim dijelom pronađeni kameni ulomci pripadaju oltarskoj pregradi: bazamenti, stupovi i pluteji. Kao dekorativni motivi pojavljuju se stilizirani listovi u obliku virovitih rozeta, listovi i grozdovi vinove loze, ljiljani, čempres, troprutasta pletenica, zatim prikazi životinja, ptice i jagnjeta. Na jednom malom komadu ploče nepoznate funkcije je niz urezanih kvadratića, motiv koji predstavlja jedinstven primjer kod nas. Na stupovima se vide kružni paralelni urezi. Kapiteli su ukrašeni volutama i lišćem sličnim akantusovim.[3]
Među malobrojnim sačuvanim arhitektonskim fragmentima ističe se jedan impost, na čijoj je kosoj strani vaza sa vinovom lozom i grožđem. Između listova loze nalaze se volute, a iznad njih plastični krug sa krstom (crux coronata). Na drugoj strani je krst sa proširenim krajevima i sa dužim okomitim krakovima (crux commissa).
U literaturi još nije dovoljno razjašnjena namjena dvojnih crkava u kasnoantičkom dobu. Sjeverna crkva je bila glavna crkva, za južnu crkvu su date razne pretpostavke. Smatra se da se radi o crkvama unutar manastirskih zajednica. [4]
Sadašnje stanje
urediLiteratura
uredi- Enver Imamović, Ranohrišćanske bazilike u Bosni i Hercegovini
Reference
uredi- ^ "Bazilika u Žitomislićima". kons.gov.ba. Arhivirano s originala, 11. 2. 2021. Pristupljeno 13. 7. 2016.
- ^ "Ivo Bojanovski, BOSNA I HERCEGOVINA U ANTIČKO DOBA". Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 1988. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ^ "Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Ćović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić - - KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE". Veselin Masleša, Sarajevo, 1966. Pristupljeno 9. 2. 2016.[mrtav link]
- ^ "Edin Veletovac: Kasnoantičke bazilike u Bosni i Hercegovini". Filozofski fakultet Sarajevo, Knjiga XVII. Pristupljeno 9. 2. 2016.
