Jevrejsko groblje u Jajcu

Jevrejsko groblje u Jajcu, u ulici Donja Katina, na području zvano "Tarla", Jajce, je svjedočanstvo jevrejskog prisustva u historiji Bosne i Hercegovine od kraja 19. vijeka. Na sjednici Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika održanoj od 1. do 3. februara 2016. godine, groblje proglašeno je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine. Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin Cherry, Amra Hadžimuhamedović (predsjedavajuća), Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo (predsjedavajuća).

Historija

Jevreji prostore Bosne i Hercegovine počinju naseljavati krajem 15. i početkom 16. vijeka. Nakon što su 1492. godine prognani iz Španije i 1496. godine iz Portugala, svoje utočište pronalaze u zemljama Osmanskog carstva. Prvi Jevreji nastanili su se u Sarajevu.

Polovinom 18. vijeka, iz Sarajeva, Jevreji su se doselili u Travnik. Razvojem trgovačkih puteva potom se sele u manja mjesta u okolini: Jajce, Bugojno, Livno, Tešanj i Zenicu, ali se u tim mjestima nisu razvile veće jevrejske zajednice. Jevreji Jajca i Livna, iako su ta mjesta bila udaljenija od Travnika, pripadali su Travničkoj općini koja im je osiguravala sveštenike za Jevrejski vjerski obredivjerske obrede, naročito za velike praznike, kod obrezivanja muške djece, i prilikom vjenčanja i sahrane. Ppopis iz 1921. godine zabilježio je 52 Jevreja, stanovnika grada Jajca. Tokom Drugog svjetskog rata svi su odvedeni u logore, odakle su se samo dvojica vratili.

U Jajcu je postojala sinagoga za koju ne postoje podaci o godini izgradnje, ali se zna da je iz austrougarskog perioda. Uništena je tokom Drugog svjetskog rata.

Opis

O nastanku Jevrejskog groblja u Jajcu i prvim ukopima nema mnogo podataka. Posljednji zabilježeni datum ukopa je 1931. godina, ali se pretpostavlja da je sahranjivanje na ovom groblju trajalo do 1941. godine, kada su u ustaškim zločinima stradali ili u koncentracione logore deportovani svi Jevreji u Jajcu. Natpisi sa nadgrobnih spomenika na njemačkom jeziku svjedoče da su pored Sefarda u Jajcu živjeli i Aškenazi.

Osim jednog, svi nadgrobnici su od kamena i imaju formu sanduka sa polukružnim završetkom. Svi nadgrobnici su izvedeni sa postamentima. Na spomenicima ne postoje ukrasi osim što su na čeonim stranama nadgrobnika izvedene niše unutar kojih su na nekim spomenicima vidljivi uklesani natpisi. Na pojedinim nadgrobnicima natpisi se nalaze u nišama sa obje čeone strane, a evidentiran je i jedan uklesan natpis na gornjoj plohi nadgrobnika.

Jevrejsko groblje se nalazi u lošem stanju. Većina nadgrobnika je dijelom utonula u zemlju, prekrivena lišajevima i mahovinom i zarasla u nisko rastinje. Vidljiva su oštećenja na kamenim površinama. Na pojedinim nadgrobnicima odlomljeni su dijelovi nadgrobnika.

Literatura

• Jakov Danon, Verica M. Stošić - Memoari na holokaust Jevreja Krajine, Banja Luka, 2010.
• Anisa Hasanhodžić, Rifet Rustemović - Rifet, Tragovima naših komšija: Jevreji u Bosni i Hercegovini i holokaust, Institut za historiju, Sarajevo, 2015.

Vanjski linkovi

• Zvanični sajt komisije za očuvanje nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine