Jajce (tvrđava)
Jajačka tvrđava podignuta je na kraškom brdu poviše vodopada rijeke Plive i predstavlja jezgro današnjeg grada Jajca. Proglašena je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.[1] Tu su otkriveni slojevi Bakarno dobaskog naselja, materijal iz bronzanog doba i nalazi iz rimskog doba.[2]
Historija
urediGrađena je u nekoliko faza.
Vrijeme nastanka
urediU I fazu spada tvrđava, koja se nalazi na samom vrhu brda, iznad sastava Plive i Vrbasa. Pretpostavlja se da je postojala već u XIII stoljeću. Imala prvobitno 3 četverostrana tornja: dva na južnom zidu i jedan u sjeverozapadnom uglu.
Period Hrvoja Vukčića Hrvatinića
urediII faza je period vladavine Hrvoja Vukčića Hrvatinića, prelaz iz XIV u XV stoljeće, kada se i prvi put spominje u historijskim izvorima 1396. godine.Njegovom djelatnošću tvrđava je pretvorena u respektabilnu vlastelinsku rezidenciju. On je angažirao italijanskog arhitektu na uređenje unutrašnjosti dvora, podgrađa i porodične grobnice (kripta, katakombe,[2] izdubljene u živoj stijeni). Gradsko utvrđenje je imalo dvije a podgrađe tri kapije kroz koje su prolazili putevi, dva prema sjeveru a jedan dolinom Plive i Vrbasa prema Vincu.
Kraljevski grad
urediPoslije smrti Hrvoja Vukčića Hrvatinića 1416. grad je preko njegove supruge prešao u ruke kralja Stjepana Ostoje. U vrijeme Stjepana Tomaša i Stjepana Tomaševića Jajce je kraljevska rezidencija. Zidovi se spuštaju do prirodnih prepreka, sedrenih zidova i obala rijeka. Tada se gradi Medvjed-kula, i potez sjevernog zida oko Papaz-kapije (toranj III) do bastiona V, tj. Šamića-tabije. Tvrđava opasuje površinu od gotovo 2 hektara.
Dalmatinski majstori su izrezbarili grb Kotromanića na ulaznim vratima. U podgrađu su bili franjevački samostani sv. Marije i sv. Katarine. U crkvi sv. Katarine bile su pohranjene mošti sv. Luke, pa je crkva nazvana crkvom sv. Luke. Zvonik crkve sv. Luke je poznati simbol grada.[3]
Premještanjem dvora, Jajce postaje formiran urbani centar opasan zidinama, po ugledu na savremeni evropski model. Uz Bobovac i Borač, Jajce je po obimu i ukupnom arhitektonskom sklopu jedan od najvećih gradova srednjovjekovne Bosne. Njegova značajna karakteristika je razvijen privredni život. U periodu 1439 – 1462. godine u Jajcu je boravilo ukupno 20 Dubrovčana, ali tu nije došlo do formiranja prave dubrovačke kolonije, jer sjeverozapadna Bosna, nije predstavljala prostor za koji su Dubrovčani bili jače zainteresovani u trgovačkom pogledu. Trgovinska razmjena Jajca i zapadne Bosne bila je usmjerena prema srednjodalmatinskim gradovima Splitom i Trogirom koji su bili u samom susjedstvu, mnogo bliže od Dubrovnika.[4] Domaće stanovništvo odlazi u primorje radi posla. Septembra 1453. godine Jakob iz Jajca, sin Radoslave, udovice Dobrovoja ugovara sedmogodišnju službu kod stipendiarija Antonela Korfa iz Splita.[5] Među domaćim jajačkim trgovcima koji se zadužuju u Splitu je Juraj Jurjević (1447-1448) (Gregorius Jurgeuich habitator in Jaiça; Gregorius Jurgeuich de Jaiça).[6]
U Jajcu je pogubljen posljednji bosanski kralj Stjepan Tomašević 1463. godine.
Period Jajačke banovine
urediZa vrijeme ugarske vladavine, tj. trajanja Jajačke banovine od 1464. do 1527. godine cijeli obrambeni sistem grada je prepravljen i dopunjen.
Osmanlijski period
urediU 5. fazi, za vrijeme osmanlijskog imperija (1528.-1878.), grad dobiva konačan oblik. U tvrđavi se tornjevi pretvaraju u bastione i unutar starih srednjovjekovnih zidova podignuti su nasipi i izgrađena barutana, toranj na Džikovcu, mesdžid u tvrđavi, Crkva svete Marije (Jajce) se preinačuje u Džamiju Sulejmana II.
Reference
uredi- ^ "Tvrđava Jajce". Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika. Arhivirano s originala, 22. 2. 2021. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ^ a b "Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Ćović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić -Doba srednjovjekovne bosanske države"". KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE -Veselin Masleša, Sarajevo, 1966. Pristupljeno 9. 2. 2016.[mrtav link]
- ^ Bruno Marijanović - Veljko Paškvalin - Pavao Anđelić, Jajce, Arheološki leksikon Bosne i Hercegovine, Tom II, Zemaljski muzej Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1988, 179-180; Jelena Mrgić, Јајце, Лексикон градова и тргова средњовековних српских земаља - према писаним изворима - , Завод за уџбенике, Београд 2010, 122-123.
- ^ Desanka Kovačević-Kojić, Градска насеља средњовјековне босанске државе, Sarajevo 1978, 97, 128-129.
- ^ „Dona Radoslaua mater Jacobi condam Dobrouoy de Jaiza Bosine partibus et Verticho eius frater locauerunt dictum Jacobum eius filium ser Antonelo de Corfoy stipendiario et caporalis in castro Spaleti presenti accipienti dictum Jacobum ad famulandum et seruiendum eidem ser Antonello ad eius seruicium pro annis septem proxime futurum ...” (16. septembar 1453. godine), Državni arhiv u Zadru, Splitski arhiv, Busta 10, sv. 24, f. 78 verso.
- ^ „Gregorius Jurgeuich habitator in Jaiça sponte fuit confessus et contentus se debitorem esse ac dare debere Mathosio Gerlich stazonario de Spaleto presenti et stipulanti pro se et heredibus suis ducatos quinquaginta septem auri et in auro et soldos XLVI paruorum nominatum pro panno et mercibus sibi datis et venditis ...” (22. juni 1447. godine), Državni arhiv u Zadru, Splitski arhiv, Busta 9, sv. 23/11, f. 87 verso-88. Ispod: „1448 die X decembris dictus Mathosius fuit confessus ... a Radichio Radosalich de Jaiza socio dicti Gregorii ducatos XXXVI cum dimidio ...“, Isto; „Gregorius Jurgeuich de Jaiça presens et se sponte obligando per se et heredes suos fuit confessus et contentus se debitorem esse ac dare debere Baptiste Johannis ciui et habitator Spaleti presenti et stipulanti pro se et heredibus suis ducatos quadraginta auri et in auro, libras quator et soldos X paruorum nominatum pro mercanciis sibi datis et uenditis de sua statione ...” (15. mart 1449. godine), Isto, sv. 23/14, f. 287.
Literatura
uredi- Jelena Mrgić, Јајце, Лексикон градова и тргова средњовековних српских земаља - према писаним изворима - , Завод за уџбенике, Београд 2010, 122-123.
- Bruno Marijanović - Veljko Paškvalin - Pavao Anđelić, Jajce, Arheološki leksikon Bosne i Hercegovine, Tom II, Zemaljski muzej Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1988, 179-180.
- Desanka Kovačević-Kojić, Градска насеља средњовјековне босанске државе, Sarajevo 1978.
- Ćiro Truhelka, Kraljevski grad Jajce, Sarajevo, 1904.
- Đoko Mazalić, "Stari grad Jajce", Glasnik Zemaljskog muzeja, n.s. sv. VII. Sarajevo, 1952., 59-100
