Historijsko gradsko područje Trebinja

Historijsko gradsko područje Trebinja, u ukupnoj površini od 138.468 m2, nalazi se na teritoriji grada Trebinja, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina. Predstavlja rijetko očuvan i reprezentativan primjer urbanog naselja, koji je u dovoljnoj mjeri sačuvao atribute autentičnosti i integralnosti, koje nose njegove historijske, umjetničke i estetske, dokumentarne, društvene i ambijentalne vrijednosti.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj 16. maja 2019. godine, donijela je odluka da se historijsko gradsko područje Trebinja proglasi za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Amir Pašić (predsjedavajući), Goran Milojević i Radoje Vidović.^[1] Nacionalni spomenik obuhvata tri zone zaštite, prema periodima nastanka, urbanoj matrici i graditeljskim stilovima:

zona Stari Grad u površini od 43.262 m2.
zona naselja Krš (Omanovića-mahala) u površini od 22.111 m2^[2]
zona užeg centra Grada u površini od 73.095 m2.

Položaj

Veoma važna karaktersitika grada kroz historiju je njegova vojno- strateška pozicija na presjeku tri oblasti- Hercegovine, Crne Gore i primorja. Trebinje se nalazi na raskrsnici važnih puteva od koji se izdvajaju magistralni pravci prema Nikšiću (70 km,) i Dubrovniku (27 km) i regionalni put koji vodi do Herceg Novog (38 km.). U unutrašnjosti Bosne i Hercegovine, prometno je spojen sa Ljubinjem (55 km), Mostarom (110 km), Bilećom (30 km). Važna karakteristika Trebinja je blizina mora i turističkih desntinacija Dubrovnika i Herceg Novog. Dubrovačka Republika je kroz historiju imala veliki uticaj na privredni i kulturni razvoj.

Razvoj

U razvoju Trebinja prisutni su uticaji različitih kulturnih krugova: mediteranski, osmanski i srednjoevropski. Promjene historijskih perioda prepoznatljive su u njegovoj urbanoj strukturi i stilu građenja. Tokom historije grad je bio vojno-strateško mjesto na periferiji osmanske i austrougarske imperija, što je utjecalo na njegovu fizionomiju utvrđenog grada i vojnog logora.

Osmanska vojska zauzela je Trebinje 1466. godine. Velika pažnju posvećena je izgradnji tvrđave Kastel koristeći je za vojne potrebe. Nakon završetka utvrđenja počela je izgradnja unutrašnjosti grada na osnovama srednjovjekovnog naselja, kao orijentalnog sa nepravilnom mrežom ulica i usitnjenom strukturom objekata, gdje je poseban akcent stavljen na džamije Osman-paše Resulbegovića i Carevu.

Nakon pada Herceg Novog pod Mlečane 1687. godine, u Trebinje se doseljavaju muslimanske izbjeglice, nakon čega se intenzivira urbani razvoj. Van zidina Kastela formira se čaršija i naselje Krš na padini sa uskim, strmim i kaldrmisanim ulicama u kojima su obitavali mnogi zanati, te zbijenim kućama. Trebinje od vojnog utvrđenja počinje da se razvija kao trgovački centar. Najveću ulogu je imala saobraćajna veza sa Dubrovnikom koja je preko Trebinja povezivala trgovačke pravce u unutrašnjosti i do Istanbula.

Sa austrougarskom upravom od 1878. godine konture orijentalnog grada počinju da se gube sa izgradnjom nove urbane matrice. Grad počinje da se širi na neizgrađenim površinama uz gradske bedeme. Nove ulice su široke i pravilne, sa blokovskom gradnjom objekata većih gabarita, u historicističkom stilu. Prvobitna fizionomija zatvorenog utvrđenog grada, u austrougarskom periodu i nakon njega, umekšana je otvorenim javnim prostorima i zelenilom, tvoreći novu sliku Trebinja kao grada zelenila, u kontrastu sa okolnim hercegovačkim kamenom.

Prostrani trgovi – Trg Slobode sa dnevnom pijacom u hladu monumentalnih platana, zasađenih 1905. godine, uokviren prvim hotelom u Trebinju (hotel Platani), javnim objektima, Njegošev trg i zelenilo Gradskog parka, koji nosi naziv po pjesniku i diplomati Jovanu Dučiću, smještenom između Katoličke crkve Blažene Djevice Marije (1880.- 1884.) i pravoslavnog Sabornog hrama Preobraženja gospodnjeg (1888. -1908.), sa eparhijskim domom i bibliotekom u nekadašnjoj Srpskoj školi, čini sintezu projektirane prirode i arhitekture.

Prema periodima nastanka, urbanoj matrici i graditeljskim stilovima, izdvajaju se tri prostorne cjeline:

Stari Grad unutar zidina Kastela (od 15.st)
naselje Krš ili Omanovića mahala na padinama sjeverno od Starog Grada (od 18. st)
zona užeg gradskog centra zapadno i južno od Starog Grada (od kraja 19. st)