Genetički kod
Genetički kod (fr. code – šifra, ključ, skup ugovorenih znakova tajne poruke) zapisan je specifičnim znacima, njegova elementarna jedinica (“slovo”) je jedna od četiri azotne baze iz sastava DNK (adenin, guanin, citozin i timin) ili RNK (adenin, guanin, citozin i uracil).[1]
lijevo - prvo slovo,
gore - drugo slovo i
desno - treće slovo genetičke informacije.
Očito je da položaj jedne aminokiseline u peptidnom lancu ne može biti određen samo jednim znakom ovoga koda, jer u sastav prirodnih poteina ne ulaze samo četiri, nego ukupno 20 različitih aminokiselina. To dokazuje pretpostavku da njihov raspored u polimernom lancu mora biti određen skupinama baza. Kombiniranjem po dvije (od 4 moguće) azotne baze dobije se svega 16 (42=16) takvih skupina, što očito još uvijek nije dovoljno za kodiranje ukupnog broja različitih aminokiselina. Prema tome, najmanji broj baza koje međusobnim kombiniranjem mogu zadovoljiti taj kriterij je tri. Tročlani slijed (triplet) slova genetičkog koda predstavlja jednu “riječ” genetičke poruke, kojom se daje nalog za ugradnju određene aminokiseline u proteinsku molekulu (rečenicu). Prema tome, 20 različitih aminokiselina, koliko ih je ukupno u “živom svijetu”, kodiraju 64 moguća tripleta (od 4 postojeće baze: 43 = 64). Imajući u vidu “višak” od 44 ovakve kombinacije dešava se da više tripleta kodira istu aminokiselinu. Međutim, svaku aminokiselinu kodiraju samo strogo određeni – specifični tripleti.[1][2][3]
Šablon:Tabela kodona Šablon:Tabela inverznih kodona
Genetička informacija, sadržana u DNK, se na mjesto sinteze bjelančevina upućuje preko svog primarnog produkta – informacione RNK (iRNK), koja se (prema toj specifičnoj ulozi) označava i kao “glasnik” (glasnička, kurir - cRNK),a najčešće informacijska RNK (iRNK). Triplet na informacionoj RNK je kodon koji predstavlja šifru za jednu aminokiselinu, dok niz kodona šifrira polipeptidni lanac. Prenošenje genetičke informacije i njena realizacija odvijaju se u dvije veoma složene etape.
U prvoj od njih, informacija o građi određene funkcionalne jedinice DNK (gena) prenosi se na informacionu RNK. Pošto je tu riječ o svojevrsnom prepisivanju genetičke poruke, ova etapa se označava kao transkripcija (lat. transcribere – prepisati).
U drugoj etapi, prepisana šifra (u redoslijedu nukleotida iRNK), nakon specifične obrade, se prevodi u redoslijed aminokiselina u molekuli bjelančevine. Ulogu prevodioca značenja kodona ima transportna RNK, koja dijelom molekule označenim kao antikodon, u procesu translacije, na osnovu komplementarnosti baza prepoznaje određeni kodon u iRNK molekuli dok istovremeno, vežući se drugim krajem za specifičnu, kodonom određenu aminokiselinu omogućava i njen prenos do mjesta sinteze proteina, tj. do ribosoma.
Proces komponiranja proteinskih lanaca na osnovu genetičke informacije sadržane u iRNK naziva se translacija (lat. translatio – prevođenje, prijevod, tumačenje)[4][5][6][7][8][9][10]
Skoro sva živa bića koriste isti genetički kod, odnosno genetičku šifru, koja se naziva Standardni genetički kod, iako su kod nekih organizama, u tom smislu, opisana određena odstupanja.
Također pogledajte
urediReference
uredi- ^ a b Kornberg A. (1989): For the love of enzymes – The Odyssay of a biochemist. Harvard University Press, Cambridge (Mass.), London, ISBN 0-674-30775-5, ISBN 0-674-30776-3.
- ^ Hadžiselimović R., Pojskić N. (2005): Uvod u humanu imunogenetiku. Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB), Sarajevo, ISBN 9958-9344-3-4.
- ^ Kapur Pojskić L., Ed. (2014): Uvod u genetičko inženjerstvo i biotehnologiju, 2. izdanje. Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB), Sarajevo, ISBN 978-9958-9344-8-3.
- ^ Krebs J. E., Goldstein E. S., Kilpatrick S., T. (2014): Lewin's Genes XI. Jones & Bartlett Publishing, Burlington, MA, USA.
- ^ Benjamin A. Pierce (2013) Genetics: A Conceptual Approach, Fifth Edition, W.H. Freeman and Company, New York.
- ^ Brown T A (2011) Introduction to Genetics: A Molecular Approach, 1st edition, Garland Science - Taylor & Francis, New York.
- ^ Leland Hartwell, Lee M. Silver, Leroy Hood, Michael Goldberg, Ann Reynolds, Ruth Veres (2010) Genetics: From Genes to Genomes, 4th edition, McGraw-Hill Science/Engineering/Math, New York, USA.
- ^ Allison L. A. (2007) Fundamental Molecular Biology, Blackwell Publishing, Malden, MA, USA. .
- ^ Primrose S. B., Twyman R. M. (2006) Principles of Gene Manipulation and Genomics, 7th edition, Blackwell Publishing, Malden, MA, USA.
- ^ Robert J. Brooker (2014) Genetics: Analysis and Principles, 5th edition McGraw-Hill Higher Education, New York, USA.
Vanjski linkovi
uredi- http://www.ncbi.nlm.nih.gov/Taxonomy/Utils/wprintgc.cgi Tabela genetičkih kodova (en)