Desanka Maksimović
Desanka Maksimović (16. maj 1898 – 11. februar 1993) bila je srbijanska pjesnikinja, književnica i prevoditeljica. Njeni prvi radovi objavljeni su u književnom časopisu Misao 1920, dok je studirala na Univerzitetu u Beogradu. Nakon par godina njene pjesme su se pojavile u Srpskom književnom glasniku, najuticajnijoj beogradskoj književnoj publikaciji. Godine 1925. dobila je stipendiju francuske vlade za jednogodišnji studij na Univerzitetu u Parizu. Po povratku je postavljena za profesora u elitnoj beogradskoj Prvoj djevojačkoj gimnaziji, gdje će ostati do Drugog svjetskog rata.
| Desanka Maksimović | |
|---|---|
 Desanka Maksimović 1969. | |
| Puno ime | Десанка Максимовић |
| Rođenje | 16. maj 1898. Valjevo, Kraljevina Srbija |
| Smrt | 11. februar 1993 (94 godine) Beograd, SR Jugoslavija |
| Zanimanje | Pjesnikinja, književnica i prevoditeljica |
| Jezik | Srpski |
Godine 1933. udala za Sergeja Slastikova, ruskog pisca emigranta. Nakon što su je Nijemci 1941. otpustili sa dužnosti u srednjoj školi, dovedena je u stanje siromaštva i prisiljena da radi povremene poslove kako bi preživjela trogodišnju okupaciju. U tom periodu imala je samo dozvolu da objavljuje dječiju literaturu, ali je tajno sastavila zbirku patriotskih pjesama, koje su objavljene tek nakon rata. Među njima je bila i Krvava bajka o ubijanju školaraca od strane Wehrmachta u Masakru u Kragujevcu. Mnogo je recitovana na poslijeratnim komemorativnim svečanostima i postala je jedna od najpoznatijih pjesama na srpskom jeziku.
Povodom svog 60. rođendana, 1958. proglašena je dobitnicom niza počasti i nagrada. Godine 1964. objavila je jedno od svojih najcjenjenijih djela, svesku refleksivne poezije Tražim pomilovanje. Prikrivena kritika Tita i njegove vlade popularisala je ovo djelo. Slijedeće godine postala je redovni član Srpske akademije nauka i umjetnosti. Nakon muževe smrti 1970, njena poezija se sve više počela ticala teme ljudske smrtnosti. Mnogo je putovala 1970-ih i 1980-ih godina, a neke od njenih gostovanja u inostranstvu inspirisale su nekoliko njenih radova. Uključila se u napore u borbi protiv vladine cenzure početkom 1980-ih i bila je aktivna do svoje smrti 1993.
Bila je prva srpska pjesnikinja koja je stekla široku prihvaćenost u jugoslovenskim književnim krugovima i u široj javnosti. Jedna književnica napominje da je služila kao primjer drugim Srpkinjama koje su željele da se bave književnošću. Njena reputacija, koja je bila takva da je većina njenih savremenika nazivala samo imenom, navela je jednog autora da je opisuje kao "najomiljeniju srpsku pjesnikinju dvadesetog vijeka".
Biografija
urediDjetinjstvo
uredi
Rođena je u selu Rabrovici, kod Valjeva, 16. maja 1898. Bila je najstarija od sedmoro djece svojih roditelja. Njen otac Mihailo je bio učitelj, a majka Draginja (rođena Petrović) domaćica. Njeni preci su se u Srbiju doselili iz Hercegovine krajem 18. vijeka. Njen dedo po majci bio je pravoslavni sveštenik. U roku od dva mjeseca od njenog rođenja, njen otac je raspoređen u obližnje selo Brankovina, a porodica je morala da se preseli. Veliki dio svog ranog djetinjstva provela je u Brankovini. Zainteresovala se za čitanje u ranoj mladosti, provodeći sate u očevoj biblioteci. Kada je imala 10 godina, porodica se preselila u Valjevo. Prvi svjetski rat razorio je njenu porodicu, kada joj je 1915. otac umro od tifusa dok je služio u vojsci. Smrt njenog oca gurnula je porodicu u teške finansijske probleme. Kako bi mogla da brine o majci, braći i sestrama, bila je primorana da napusti srednju školu. U slobodno vrijeme učila je francuski. Ponovo se upisala nakon rata i završila srednju školu 1919.[1]
Rana karijera
uredi
Po završetku srednje škole, preselila se u Beograd, glavni grad novoformirane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Upisala je Univerzitet u Beogradu, pohađala kurseve historije umetnosti i komparativne književnosti. U to vrijeme pisala je stihove već niz godina. Neke od pjesama je poklonila jednom od svojih bivših profesora, a on ih je dao Velimiru Masuki, glavnom uredniku lista Misao, jedne od vodećih umjetničkih i književnih publikacija u Srbiji.[2]
Njena poezija se prvi put pojavila u listu Misao između 1920. i 1921. Dobila je prvu od mnogih književnih nagrada kada su čitaoci jednu od njenih pjesama proglasili najboljom u časopisu. Za nekoliko godina Srpski književni glasnik, tada najutjecajniji i najugledniji književni časopis u Beogradu, počeo je da štampa njene pjesme, a nekoliko njenih djela se pojavilo u antologiji jugoslovenske lirike. Godine 1924. objavila je svoju prvu zbirku poezije, jednostavno pod nazivom Pjesme. Kolekcija je naišla na pozitivne kritike. U to vrijeme je diplomirala na Univerzitetu u Beogradu i dobila stipendiju Vlade Francuske za jednogodišnji studij na Univerzitetu u Parizu. U Beograd se vraća 1925, a po povratku dobija od vlade Odlikovanje Svetog Save za književna dostignuća i postaje profesor u elitnoj gradskoj Prvoj djevojačkoj školi.[2]
Do kasnih 1920-ih, Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca bila je zahvaćena etničkim tenzijama. Kralj Aleksandar je 1929. odredio da se ona preimenuje u Jugoslaviju kako bi ublažio rastuću nacionalističku ogorčenost. Ubrzo su se politički sporovi u zemlji prelili u književni diskurs. Jugoslovenski pisci nisu se mogli složiti oko političkog i umjetničkog pravca jugoslovenske književnosti. Stariji su pisci favorizirali pridržavanje postojećih književnih normi, dok su mlađi promovirali modernizam kao sredstvo za objašnjenje kontradiktornosti modernog života i istraživanje ljudske podsvijesti. Njeno uporno odbijanje da odstupi od tradicionalnih književnih oblika i tradicija izazvalo je oštre kritike mnogih njenih kolega u jugoslovenskom književnom establišmentu. Kasnije će primjetiti: "Ne bih imala toliko prijatelja koliko sada imam da nisam mogla da zaboravim zajedljive šale ili kritičke primjedbe na račun svoje poezije ili sebe same."[2] Jugoslavija je morala da izdrži teške ekonomske uslove tokom vremena. Velika depresija i politički pejzaž zemlje su se dodatno pogoršali. Za to vrijeme poeziju je stavila u središte svog pisanja.[2] Mnoge njene pjesme prvi put su recitovane pred kolegama piscima u domu Smilje Đaković, izdavača Misao. Godine 1933. udala se za ruskog pisca Sergeja Slastikova.[3]
Nakon invazije Osovine predvođene Njemačkom i kasnije okupacije Jugoslavije, po nalogu okupacionih vlasti prisilno je penzionisana sa svog nastavničkog mjesta u Prvoj gimnaziji za djevojke. Osiromašena, pribjegla je davanju privatnih časova, šivanju dječje odjeće i prodaji lutaka na pijaci. Pisala je rodoljubne pjesme u tajnosti za to vrijeme, ali joj je bilo dozvoljeno da objavljuje samo knjige za djecu.[3]
Kasniji život
uredi
Nakon rata, Jugoslavija je postala socijalistička država pod vodstvom Josipa Broza Tita.[3] Maksimović je vraćena u zvanje profesora u Prvoj ženskoj školi.[2] Godine 1946. objavila je zbirku ratnih pjesama Pjesnik i zavičaj. Zbirka je sadržala jednu od njenih najpoznatijih pesama, Krvava bajka, rekvijem za djecu ubijenu u kragujevačkom masakru oktobra 1941. Iako nije bila komunista, njena djela su dobila odobrenje jugaslovenske vlade.[3] Bila je vatreni rusofil, a povremeno je njeno rusofilstvo pogrešno smatrano prikrivenim Informbiroizmom, ozbiljnom optužbom u godinama nakon raskola Tito-Staljin , koja je, da se dokazao, mogao dovesti u zatvor.[4] Penzionisala se 1953.[2] Povodom svog 60. rođendana, 1958. dobila je niz nagrada jugoslovenske vlade i književnog establišmenta. Slijedeće godine dobila je djelimično članstvo u Srpskoj akademiji nauka i umjetnosti (SANU).[3]
Godine 1964. objavila se svesku refleksivne poezije Tražim pomilovanje, koja se bavila vladavinom Dušana, osnivača Srpskog Carstva, u 14. vijeku. Djelo je dobro prihvaćeno i ubrzo je postalo najprodavanije djelo. Njena prikrivena kritika Tita učinila ju je posebno popularnom, posebno među onima koji su frustrirani rastućom samovoljom i korupcijom jugoslovenske vlade. U narednih nekoliko godina bila je dobitnik dodatnih priznanja. Njene kolege su 1965. glasale da postane punopravna članica SANU. Ona je do tada bila poznata i cijenjena ne samo u Jugoslaviji, već i u inostranstvu, a njena djela su prevedena na desetine jezika. Među prevodiocima njenih dela bila je i ruska pjesnikinja Ana Ahmatova. Odlikovana je medaljom Vrhovnog sovjeta Sovjetskog Saveza 1967.[3]
Njen suprug je umro 1970. Nakon njegove smrti, njene pjesme su se sve više bavile temom ljudske smrtnosti. Godine 1975. dobila je nagradu Vuk Karadžić SANU-a za životno djelo, čime je postala tek druga književnica koja je dobila to priznanje, poslije nobelovca Ive Andrića. Naredne godine, objavila je Letopis Perunovih potomaka, zbirku poezije koja se bavi srednjovjekovnom balkanskom historijom.[5] Mnogo je putovala 1970-ih i 1980-ih, posjećujući mnoge evropske zemlje, uključujući Sovjetski Savez i Ujedinjeno Kraljevstvo, ali i Australiju, Kanadu, Sjedinjene Države i Kinu. Njene posjete Norveškoj i Švicarskoj inspirisale su pjesničku zbirku Pesme iz Norveške (1976) i putopis Snimci iz Švajcarske (1978).[6] Godine 1982. postala je jedan od osnivača Komiteta za zaštitu umjetničke slobode, koji je tražio ukidanje vladine cenzure.[7] Godine 1988. objavila je zbirku poezije Pamtiću sve.
Umrla je u Beogradu 11. februara 1993. u 94. godini.[6]
Naslijeđe
uredi
"Maksimović je... svojom lirskom poezijom obilježila čitavu epohu", piše književnica Aida Vidan.[8] Bila je prva srpska pjesnikinja koja je dobila široku prihvaćenost od svojih pretežno muških kolega u jugoslovenskom književnom miljeu, kao i prva srpska pjesnikinja koja je privukla značajnije sljedbenike u široj javnosti.[9] Ona je sedam decenija bila vodeća ženska književna ličnost Jugoslavije, prvo je stekla ovo priznanje u međuratnom periodu i zadržala ga do svoje smrti.[10] Naučnica Dubravka Juraga opisuje je kao "voljenu doajenku jugoslovenske belles lettresa".[11] Maksimović je književnicama ponudila model dostignuća na polju lirske poezije, piše književnica Celia Hawkesworth. Hawkesworth upoređuje Maksimovićev doprinos srpskoj književnosti sa doprinosom Elisavete Bagrjane u Bugarskoj, Wisławe Szymborske u Poljskoj i Nine Cassian u Rumuniji.[12] Autor Christopher Deliso opisuje Desanku kao "najomiljenijeg srpskog pjesnika dvadesetog vijeka".[13] Tokom njenog života, njena reputacija je bila takva da su je mnogi njeni savremenici nazivali samo imenom.[1] Njena pjesma Krvava bajka se smatra jednim od najpoznatijih stihova na srpskom jeziku.[11] Zaslužna je i za popularizaciju ljubavnih brava u bivšoj Jugoslaviji kroz jednu od svojih pjesama. Do ranih 2000-ih, fenomen se proširio na druge dijelove svijeta.[14]
Srpska kompozitorka Mirjana Šistek-Đorđević (rođena 1935.) je u kompoziciju za ženski hor i orkestar uglazbila pjesme iz desankinog djela Tražim pomilovanja.[15] Njena statua otkrivena je otkrivena u Valjevu 27. oktobra 1990, dok je još bila živa.[16] Devedesetih godina prošlog vijeka, u sklopu preimenovanja naziva ulica iz socijalističkog vremena nakon raspada Jugoslavije, Ulica Đure Salaja u Beogradu je preimenovana u Ulicu Desanke Maksimović.[17] U maju 1996, Savezna Republika Jugoslavija je izdala prigodnu poštansku marku u njenu čast.[6] U Tašmajdanskom parku u Beogradu 23. augusta 2007. postavljena je bronzana statua.[16]
Djela
urediIzvor: Sljivic-Simsic (1995, str. 127–128)
- Pesme (1924)
- Vrt detinjstvа, poema (1927)
- Zeleni vitez, poema (1930)
- Ludilo srcа, short stories (1931)
- Srce lutke spаvаljke i druge priče za decu (1931, 1943)
- Gozbа na livаdi, poema (1932)
- Kаko oni žive, short stories (1935)
- Nove pesme (1936)
- Rаspevаne priče (1938)
- Zаgonetke lаke za prvаke đаke (with Jovаnkom Hrvаćаnin; 1942)
- Šаrena torbicа, dječija poema (1943)
- Oslobođenje Cvete Andrić, poema (1945)
- Pesnik i zavičаj, poema (1945)
- Otаdžbina u prvomаjskoj povorci, poem (1949)
- Sаmoglаsnici A, E, I, O, U (1949)
- Otаdžbino, tu sаm (1951)
- Strаšna igrа, short stories (1950)
- Vetrovа uspаvаnkа (1953)
- Otvoren prozor, novela (1954)
- Prolećni sаstаnak (1954)
- Miris zemlje, poema (1955)
- Bаjkа o Krаtkovečnoj (1957)
- Ako je verovаti mojoj bаki, short stories (1959)
- Zаrobljenik snovа (1960)
- Govori tiho, poema (1961)
- Prolećni sаstаnak (1961)
- Pаtuljkovа tаjna, short stories (1963)
- Ptice na česmi, poema (1963)
- Trаžim pomilovаnje, lirskа diskusijа s Dušаnovim zakonikom (1964)
- Hoću dа se rаdujem, short stories (1965)
- Đаčko srce (1966)
- Izvolite na izložbu dece slikаrа (1966)
- Prаdevojčicа, novel (1970)
- Na šesnaesti rođendаn, poema (1970)
- Prаznici putovаnjа, travel writing (1972)
- Nemаm više vremena, poema (1973)
- Letopis Perunovih potomаkа, poema (1976)
- Pesme iz Norveške (1976)
- Bаjke za decu (1977)
- Snimci iz Švajcarske, putopis (1978)
- Ničijа zemljа (1979)
- Vetrovа uspаvаnkа, dječija poema (1983)
- Međаši sećаnjа, poema (1983)
- Slovo o ljubаvi, poema (1983)
- Pаmtiću sve (1989)
- Nebeski rаzboj (1991)
- Ozon zavičаjа (1991)
- Zovina svirаlа (1992)
Također pogledajte
urediReference
uredi- ^ a b Haag 2002, str. 120.
- ^ a b c d e f Haag 2002, str. 121.
- ^ a b c d e f Haag 2002, str. 122.
- ^ Banac 1988, str. 207.
- ^ Haag 2002, str. 123.
- ^ a b c Haag 2002, str. 124.
- ^ Miller 2007, str. 250–251.
- ^ Vidan 2016, str. 494.
- ^ Hawkesworth 2000, str. 15.
- ^ Hawkesworth 2000, str. 203.
- ^ a b Juraga 2002, str. 204.
- ^ Hawkesworth 2015, str. 120.
- ^ Deliso 2009, str. 110.
- ^ Rubin 27 April 2014.
- ^ Cohen, Aaron I. (1987). International Encyclopedia of Women Composers (jezik: engleski). Books & Music (USA). ISBN 978-0-9617485-2-4.
- ^ a b Lucić 2007.
- ^ Šuber i Karamanić 2012, str. 327–328.
Izvori
uredi- Banac, Ivo (1988). With Stalin Against Tito: Cominformist Splits in Yugoslav Communism. Ithaca, New York: Cornell University Press. ISBN 978-0-80142-186-0.
- Deliso, Christopher (2009). Culture and Customs of Serbia and Montenegro. Westport, Connecticut: Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-313-34436-7.
- Haag, John (2002). "Desanka Maksimović (1898–1993)". u Commire, Anne (ured.). Women in World History. 10. Farmington Hills, Michigan: Gale Publishing. str. 120–124. ISBN 978-0-78764-069-9.
- Hawkesworth, Celia (2000). Voices in the Shadows: Women and Verbal Art in Serbia and Bosnia. Budapest, Hungary: Central European University Press. ISBN 978-9-63911-662-7.
- Hawkesworth, Celia (2015) [1991]. "Feminist Writing in Eastern Europe: The Problem Solved?". u Forsås-Scott, Helena (ured.). Textual Liberation: European Feminist Writing in the Twentieth Century. London, England: Routledge. str. 100–129. ISBN 978-1-31757-815-4.
- Juraga, Dubravka (2002) [2000]. "Maksimović, Desanka". u Willhardt, Mark; Parker, Alan Michael (ured.). Who's Who in Twentieth-Century World Poetry. London, England: Routledge. str. 204. ISBN 978-0-41516-356-9.
- Lucić, J. (22. 8. 2007). "Spomenik na Tašu najomiljenijoj pesnikinji 20. veka". Politika. Pristupljeno 30. 5. 2017.
- Miller, Nick (2007). The Nonconformists: Culture, Politics, and Nationalism in a Serbian Intellectual Circle, 1944–1991. Budapest, Hungary: Central European University Press. ISBN 978-9-63977-613-5.
- Rubin, Alissa A. (27. 4. 2014). "On Bridges in Paris, Clanking With Love". The New York Times. Pristupljeno 16. 5. 2017.
- Sljivic-Simsic, Biljana (1995). "Desanka Maksimović". u Mihailovich, Vasa D. (ured.). South Slavic Writers Before World War II. Farmington Hills, Michigan: Gale Research. ISBN 978-0-81035-708-2.
- Šuber, Daniel; Karamanić, Slobodan (2012). "Symbolic Landscape, Violence and the Normalization Process in Post-Milošević Serbia". u Šuber, Daniel; Karamanić, Slobodan (ured.). Retracing Images: Visual Culture After Yugoslavia. Leiden, Netherlands: BRILL. ISBN 978-9-00421-030-1.
- Vidan, Aida (2016). "Serbian Poetry". u Greene, Roland; Cushman, Stephen (ured.). The Princeton Handbook of World Poetries. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. str. 492–494. ISBN 978-1-40088-063-8.