Crkva svetog Georgija u Sopotnici

Crkva sv. Georgija u Sopotnici u općini Novo Goražde, je hrišćanski hram i svojina Srpske pravoslavne crkve – Mitropolija dabrobosanska. Proglašena je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.

Crkva sv. Georgija u Sopotnici, kod Goražda.

Psaltir iz 1521. godine, štampan u Goraždanskoj štampariji

Goraždanski Trebnik iz 1523. godine, štampan u Goraždanskoj štampariji

Lokacija

Smještena je četiri kilometra sjeverno od Goražda u naselju Donja Sopotnica. Sagrađena je u drinskoj dolini, na njenoj lijevoj obali, u podnožju brda Gradina, na mjestu gdje sjeverna padina brda prelazi u blagu zaravan. U neposrednoj blizini crkve nalazi se magistralni put Goražde – Višegrad

Historija

Ktitor crkve je herceg Stjepan Vukčić Kosača što potvrđuje natpis na mermernoj ploči tamne površine, veličine 125x21,5 cm. Na ktitorskom natpisu stoji:

V ljeto 1446. god. az rab Hristu Bogu gospodin Herceg Stefan vazdvigoh hram svetoga velikomučenika Hristova Georgija mole (se) jemu da pomolit se za mnje grešnom Vladice moemu Hristu.

Na crkvi se, osim ktitorskog natpisa, nalazi još jedan natpis o monasima iz 15-16 vijeka. Manastirski karakter crkve potvrđuje i prvi popis stanovništva u Bosanskom sandžaku iz 1468/69. godine kao i prvi poimenični popis sandžaka vilajeta Hercegovina iz 1477. godine koji govori da crkva raspolaže znatnim zemljišnim posjedom. Arheolozi su pronalaskom temelja manastirskog konaka potvrdili njegovo postojanje. Crkva je bila proširena za vrijeme patrijarha srpskog Makarija Sokolovića (druga polovina 16. vijeka - u periodu kada je osmanska uprava dozvoljavala popravku i proširenje hrišćanskih bogomolja). Zvonik je prigrađen krajem 19. vijeka.

U manastiru je između 1519. i 1526. godine radila štamparija Božidara Goraždanina, koja je neposredno po osmanskoj okupaciji, snabdijevala crkve i manastire bogoslužbenim knjigama. Pod okriljem crkve štampane su u 16. vjeku tri knjige: Služabnik (ili Liturgijar), Psaltir sa Posledovanjem i Časlovcem 1521 i Molitvenik (ili Trebnik). Po preseljenju štamparije u Vlašku rumuniju, tridesetih godina 16. vijeka, u manastirskim kompleksima sopotničke crkve vršen je i prepisivački rad. Zna se da je 1550. godine pri hramu sv. Đorđa u Goraždu prepisano Četverojevanđelje.

Crkva je oštećena u ratu 1992-1995 godine i obnovljena u periodu od 2000-2002. godine.

Opis

Tri ugrađene ploče iz rimskog perioda

U neposrednoj blizini crkve nalazilo se značajnije rimsko nalazište koje je predstavljalo jednu od putnih stanica ili manji vojni logor (veksilaciju), u funkciji važne rimske saobraćajnice koja je od Cavtata prolazila dolinom Drine prema sjeveroistočnim i istočnim dijelovima Balkana. Od ostataka naselja i nekog svetilišta koje se vjerovatno tu nalazilo, do danas su sačuvana tri spomenika- ploče koje su uzidane u zidove crkve.

Dvije mermerne ploče sa epigrafskim oznakama od skraćenica i brojeva, koje predstavljaju posvete bogovima, uzidane su u oltarskoj prostoriji, na njenim bočnim zidovima. Mermerna ploča veličine 47x44 cm sa skraćenicama i brojevima: I.O.M.Cor. (CIL.III 837=13856), uzidana je na lijevoj strani oltarske prostorije, na visini od poda 114 cm. Druga mermerna ploča veličine 59x41 cm sa skraćenicama i brojevima: TERM(ino) (C.III 8371=13856), uzidana je na desnoj strani oltarske priprate, na visini od poda 106 cm.

Na trećem spomeniku od crvenkastog mermera, koji je uzidan kao ugaoni kamen na vanjskoj strani jugozapadnog ugla (danas na južnoj fasadi), u bareljefu visine 79 i širine 64 cm, prikazano je rimsko božanstvo Merkur sa palicom i kerikejonom – kao grčko božanstvo Hermes psihopompos.

Četvrti rimski spomenik, prema navodima istraživača Arthura Evansa s kraja 19. vijeka i koji je predstavljao bareljef orla izrađenog u porfiritskom mermeru, nestao je prilikom obnove crkve krajem 19. vijeka.

Kako jedna od navedenih ploča u oltarskoj prostoriji pripada žrtveniku boga Termina, pretpostavlja se da je u sklopu navedene putne stanice, na mjestu današnje crkve ili u njenoj neposrednoj blizini, postojalo malo rimsko svetilište. I sama pojava bareljefa posvećenog rimskom božanstvu Merkuru, kojeg su Rimljani poštovali i kao zaštitnika putnika i trgovaca, potvrđuje da je navedeno rimsko naselje predstavljalo putnu stanicu ili manji vojni logor u funkciji zaštite važne saobraćajnice, dok epigrafski natpisi IOM Cohortali i Termino ukazuju da su u ovom kraju boravile rimske vojne jedinice.

Nekropola stećaka

Crkva je podignuta na prostoru nekropole sa stećcima, na kojem je i nakon izgradnje crkve nastavljeno ukopavanje. Nekoliko stećaka sa natpisima je ugrađeno u zid crkve. Na jednom je natpis koji objašnjava da pod njim leži knez Radoslav Širinić.

Literatura

• Danilo Dželetović, Istorija i stradanje Hercegove crkve, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Istočno Sarajevo, 2007.
• Zdravko Kajmaković, Naše starine XIV-XV, Godišnjak Zavoda za zaštitu spomenika kulture prirodnih znamenitosti i rijetkosti Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1981. - Drina u doba Kosača