Wikipedia

20.000 milja pod morem

roman Jules Verne iz 1870.

20.000 milja pod morem (francuski: Vingt Mille Lieues sous les mers) jest naučnofantastični avanturistički roman francuskog pisca Julesa Vernea. Često se smatra klasikom i u svojim žanrovima i u svjetskoj književnosti.

20.000 milja pod morem
Izdanja iz 1871.
AutorJules Verne
Originalni nazivVingt Mille Lieues sous les mers
IlustratorAlphonse de Neuville i Édouard Riou
DržavaFrancuska
JezikFrancuski
ŽanrAvanturistički roman, Naučna fantastika[1]
IzdavačPierre-Jules Hetzel
Datum izdanjamart 1869. do juna 1870. (kao serija),
1870. (kao knjiga)

Roman je prvobitno bio serijalizovan od marta 1869. do juna 1870. u francuskom dvosedmičnom časopisu Pierre-Jules Hetzel-a, Magasin d'éducation et de récréation. Deluxe oktavo izdanje, koje je Hetzel objavio u novembru 1871, uključivalo je 111 ilustracija Alphonsea de Neuvillea i Édouarda Rioua.[2] Knjiga je bila široko cijenjena po objavljivanju, i ostala je takva; smatra se jednim od najistaknutijih avanturističkih romana i jednim od Vernovih najvećih djela, zajedno sa Put oko svijeta za osamdeset dana i Put u središte Zemlje. Njegov prikaz podmornice kapetana Nema, Nautilus, smatra se ispred svog vremena, jer precizno opisuje mnoge karakteristike modernih podmornica, koje su 1860-ih bile relativno primitivna plovila.

Jules Verne je vidio model francuske podmornice Plongeur na Exposition Universelle 1867, što ga je inspirisalo dok je pisao roman.[3][4][5]

Naslov

uredi

Naziv se odnosi na pređenu udaljenost pod različitim morima: 20.000 metričkih liga (80.000 km, preko 40.000 nautičkih milja), skoro dvostruki obim Zemlje.[6]

Sažetak radnje

uredi
 
Ilustacije Alphonse de Neuville i Édouard Riou

Tokom 1866, brodovi različitih nacionalnosti vide misteriozno morsko čudovište, za koje se nagađa da je džinovski narval. Američka vlada okuplja ekspediciju u New Yorku da pronađe i uništi čudovište. Profesor Pierre Aronnax, francuski morski biolog i narator priče, u to je vrijeme u gradu i u posljednjem trenutku dobija pozivnicu da se pridruži ekspediciji. Kanadski kitolovac i majstor harpuna Ned Land i Aronnaxov vjerni sluga Conseil su također među učesnicima.

Ekspedicija napušta Brooklyn na fregati američke mornarice Abraham Lincoln, a zatim putuje na jug oko rta Horn u Tihi okean. Nakon petomjesečne potrage koja je završila kraj Japana, fregata locira i napada čudovište, koje oštećuje kormilo broda. Aronnax i Land su bačeni u more, a Conseil skače u vodu za njima. Oni preživljavaju tako što se penju na "čudovište", koje je, kako su zaprepašteni otkrili, futuristička podmornica. Čekaju na palubi broda do jutra, kada su zarobljeni i predstavljeni misterioznom konstruktoru i komandantu podmornice, kapetanu Nemu.

Ostatak romana opisuje avanture protagonista na brodu Nautilus, koji je izgrađen u tajnosti i koji sada luta morima van domašaja kopnenih vlada. U samonametnutom egzilu, kapetan Nemo izgleda ima dvostruku motivaciju — potragu za naučnim saznanjima i želju da pobjegne od zemaljske civilizacije. Nemo objašnjava da je njegova podmornica na električni pogon i da može provoditi napredna istraživanja mora; on također govori svojim novim putnicima da njegovo tajno postojanje znači da ih ne može pustiti da odu – moraju trajno ostati na brodu.

Posjećuju mnoge okeanske regije, neke stvarne, a druge fiktivne. Putnici vide koraljne formacije, potopljena plovila iz bitke kod zaliva Vigo, antarktičku ledenu barijeru, transatlantski telegrafski kabl i legendarno podvodno carstvo Atlantide. Oni čak putuju na Južni pol i na povratku bivaju zarobljeni u preokretu sante leda, uhvaćeni u uskoj galeriji leda iz koje su prisiljeni da se iskopaju. Putnici također oblače ronilačka odijela, love ajkule i drugu morsku faunu podmorskim oružjem u podvodnim šumama ostrva Crespo i prisustvuju podvodnoj sahrani člana posade koji je poginuo tokom misterioznog sudara koji je doživeo Nautilus. Kada se podmornica vrati u Atlantski okean, jata divovskih lignji napada brod i ubija drugog člana posade.

Kasnije stranice romana sugerišu da je kapetan Nemo otišao u podmorsko izgnanstvo nakon što je njegova domovina osvojena i njegova porodica poklana od strane moćne imperijalističke nacije. Nakon epizode divovske lignje, Nemo uglavnom izbjegava Aronnaxa, koji počinje stajati na strani Neda Landa. Na kraju, Nautilus je napadnut od strane ratnog broda misteriozne nacije koja je Nemu nanijela takvu patnju. Obavljajući svoju potragu za osvetom, Nemo — koga Aronnax naziva "arhanđelom mržnje" — zabija brod ispod njene vodene linije i šalje je na dno, na veliki užas profesora. Nakon toga, Nemo kleči pred portretom svoje pokojne žene i djece, a onda tone u duboku depresiju.

Okolnosti na podmornici se drastično mijenjaju: straže se više ne drže, a brod besciljno luta uokolo. Ned postaje toliko povučen da se Conseil boji za život harpunera. Jednog jutra objavljuje da je na vidiku kopno i da imaju priliku pobjeći. Profesor Aronnax je više nego spreman da napusti kapetana Nema, koji ga sada užasava, ali ga i dalje privlači taj čovjek. U strahu da bi samo Nemovo prisustvo moglo oslabiti njegovu odlučnost, izbjegava kontakt s kapetanom. Prije njihovog odlaska, profesor prisluškuje Nema i čuje ga kako u tjeskobi doziva: "O svemogući Bože! Dosta! Dosta!". Aronnax se odmah pridružuje svojim drugovima dok sprovode svoje planove za bijeg, ali dok se ukrcaju na čamac podmornice, shvaćaju da je Nautilus naizgled zalutao u najsmrtonosniji okeanski vrtlog, Moskenstraumen. Oni bježe i nalaze utočište na ostrvu kraj norveške obale. Konačna sudbina podmornice ostala je nepoznata sve do događaja na Tajanstvenom otoku.

Teme i podtekst

uredi
 
Nautilusova ruta kroz Tihi okean
 
Nautilusova ruta kroz Atlantski okean

Ime kapetana Nema podsjeća na Homerovu Odiseju, kada Odisej susreće monstruoznog Kiklopa Polifema tokom svojih lutanja. Polifem pita Odiseja kako se zove, a Odisej odgovara da je to Outis (Οὖτις) 'niko', prevedeno na latinski kao "Nemo". Poput kapetana Nema, Odisej luta morima u izgnanstvu (iako samo deset godina) i na sličan način tuguje zbog tragične smrti svoje posade.

U romanu se više puta spominje komandant američke mornarice Matthew Fontaine Maury, okeanograf koji je istraživao vjetrove, mora i struje, prikupljao uzorke iz dubina i crtao svjetske okeane. Maury je bio međunarodno poznat, a Verne je možda znao za njegovo francusko porijeklo.

Roman aludira na druge Francuze, uključujući Lapérousea, proslavljenog istraživača čije su dvije ratna broda nestala tokom plovidbe; Dumont d'Urville, kasniji istraživač koji je pronašao ostatke jednog od Lapérouseovih brodova; i Ferdinand de Lesseps, graditelj Sueskog kanala i nećak jedinog preživjelog Lapérouseove nesrećne ekspedicije. Nautilus ide stopama ovih ljudi: posjećuje vode u kojima su nestala Lapérouseova plovila; ona ulazi u Torresov moreuz i tamo ostaje nasukana, kao i d'Urvilov brod, Astrolab; i ona prolazi ispod Sueskog kanala kroz fiktivni podvodni tunel koji spaja Crveno more sa Mediteranom.

U možda najpoznatijoj epizodi romana, gore opisanoj bici sa jatom divovskih lignji, jedno od čudovišta zarobi člana posade. Osvrćući se na bitku u slijedećem poglavlju, Aronnax piše: "Da bi se prijeneli takvi prizori, bilo bi potrebno pero našeg najpoznatijeg pjesnika, Victora Huga, autora Les Travailleurs de la mer.“ Najprodavaniji roman iz Vernovog doba, Les Travailleurs de la mer također prikazuje prijetećeg glavonožaca: radnika koji se bori s hobotnicom, za koju kritičari vjeruju da je simbol industrijske revolucije. Svakako, Verne je bio pod uticajem Hugovog romana, i, pišući ovu varijaciju o susretu sa hobotnicom, možda je imao namjeru da simbol također uzme u Revolucije 1848.

Ostali simboli i teme izazivaju moderne kritičare. Margaret Drabble, na primjer, tvrdi da je Vernovo remek djelo također anticipirao ekološki pokret i utjecao na francuske avangardne slike.[7] Što se tiče dodatnih motiva u romanu, Kapetan Nemo se više puta bori za progonjene i potlačene u svijetu. Dok je bio u vodama Sredozemnog mora, kapetan pruža finansijsku podršku pobunjenicima koji su se odupirali osmanskoj vlasti tokom Kritske pobune 1866-1869, dokazujući profesoru Aronnaxu da nije prekinuo sve odnose sa zemaljskim čovječanstvom. U drugoj epizodi, Nemo spašava indijskog ronioca bisera od napada ajkule, a zatim mu daje vrećicu punu bisera, više nego što je čovjek mogao prikupiti nakon godina svog opasnog posla. Na pitanje zašto bi pomogao "predstavniku one rase od koje je pobjegao pod morem", Nemo odgovara da ronilac, kao "istočni Indijac", "živi u zemlji potlačenih".[8]

Zaista, roman ima političku viziju ispod površine, nagoviještenu u liku i pozadini samog kapetana Nema. U konačnom obliku knjige, Nemo kaže profesoru Aronnaxu: "Taj Indijac, gospodine, je stanovnik potlačene zemlje; a ja sam još uvijek, i biću, do posljednjeg daha, jedan od njih!"[9] U početnim nacrtima romana, misteriozni kapetan bio je poljski plemić, čiju su porodicu i domovinu poklale ruske snage tokom Januarskog poljskog ustanka 1863. Ove specifičnosti potisnute su u kasnijim fazama na insistiranje Vernovog izdavača Pierre-Jules Hetzela, za kojeg današnji naučnici smatraju da je odgovoran za mnoge modifikacije Vernovih originalnih rukopisa. U to vrijeme Francuska je bila navodni saveznik Ruskog Carstva, stoga je Hetzel zahtijevao od Verna da potisne identitet Nemovog neprijatelja, ne samo da bi izbjegao političke komplikacije već i da bi spriječio nižu prodaju ukoliko se roman pojavi u ruskom prijevodu. Stoga profesor Aronnax nikada ne otkriva Nemovo porijeklo.

Čak i tako, ostaje trag od početnog koncepta romana, detalj koji je Hetzelu možda izmicao: aluzija na neuspješnu pobunu pod vodstvom poljskog heroja Tadeusza Kościuszka, vođe ustanka protiv ruske i pruske kontrole 1794;[10] Kościuszko; oplakivao prethodni poraz svoje zemlje latinskim uzvikom "Finis Poloniae!" ("Poljske više nema!").

Pet godina kasnije, i ponovo na Hetzelovo insistiranje, kapetan Nemo je oživljen i preuređen za još jedan Vernov roman, Misteriozni otok. Roman mijenja kapetanovu nacionalnost iz Poljaka u Indijca; u poslednjim poglavljima knjige, Nemo otkriva da je on indijski princ po imenu Dakar, koji je bio potomak Tipu Sultana, istaknutog vladara Kraljevine Misore, i učestvovao je u indijskoj pobuni 1857, neuspješnom ustanku protiv vladavine Kompanije u Indiji. Nakon pobune, koja je dovela do smrti njegove porodice, Nemo je pobjegao ispod mora, a zatim se konačno ponovo pojavio na završnim stranicama kasnijeg romana.

 
Model francuske podmornice Plongeur u Nacionalnom pomorskom muzeju, Pariz
 
Illustration of the Nautilus by Alphonse de Neuville and Édouard Riou

Verne je preuzeo ime "Nautilus" od jedne od najranijih uspješnih podmornica, koju je 1800. izgradio Robert Fulton, koji je također izumio prvi komercijalno uspješan parobrod. Fulton je svoju podmornicu nazvao po morskom mekušcu, nautilusu sa komorama. Kao što je ranije navedeno, Verne je također proučavao model novorazvijene francuske mornaričke podmornice Plongeur na Exposition Universelle 1867, što ga je vodilo u razvoju romana Nautilus.[4]

Ronilačka oprema koju koriste putnici na Nautilusu predstavljena je kao kombinacija dva postojeća sistema: 1) odijelo s površinskim[11] tvrdim šeširima, koje je hranjeno kiseonikom sa obale kroz cijevi; 2) Kasnije, samostalni aparati dizajnirani od Benoit Rouquayrol i Auguste Denayrouze 1865. Njihov izumirani rezervoari pričvršćeni su na stražnju stranu, koji su dostavili zrak na masku za lice putem prvopoznatih regulatora potražnje.[11][12][13] Ronilac nije plivao već je hodao uspravno po morskom dnu. Ovaj uređaj se zvao aerofor (grčki za "avio-nosač"). Njegovi rezervoari za vazduh mogli su da izdrže samo tridesetak atmosfera, ali Nemo tvrdi da bi njegova futuristička adaptacija mogla biti daleko bolja: "Nautilusove pumpe omogućavaju mi ​​da skladištim vazduh pod znatnim pritiskom... moja ronilačka oprema može obezbjediti vazduh za disanje devet ili deset sati."

Prijem

uredi

Pisac naučne fantastike Theodore L. Thomas kritikovao je roman 1961, tvrdeći da u knjizi "nema nijednog valjanog nagađanja" i da se "nijedno od njegovih predviđanja nije obistinilo". On je opisao njegove prikaze Nemove ronilačke opreme, podvodnih aktivnosti i Nautilusa kao "prilično loše, iza vremena čak i za 1869. Ni u jednoj od ovih tehničkih situacija Verne nije iskoristio znanje koje mu je bilo lako dostupno u to vrijeme." Bilješke uz prijevod iz 1993. ističu da su greške koje Thomas bilježi bile u Mercierovom prijevodu na engleski jezik, a ne u originalu.

Uprkos kritikama, Thomas je priznao: "Sve ih spojite uz magiju Verneove sposobnosti pripovedanja i nešto će se rasplamsati. Pojavljuje se priča koja pred sobom nosi nevjericu."[12]

Godine 2023. Malaurie Guillaume je predstavio Nema kao prvog eko-teroristu ili prvu figuru ekološke radikalnosti.[14]

Reference

uredi
  1. ^ Canavan, Gerry (2018). The Cambridge History of Science Fiction. Cambridge University Press. (ISBN 978-1-31-669437-4)
  2. ^ Dehs, Volker; Jean-Michel Margot; Zvi Har'El, "The Complete Jules Verne Bibliography: I. Voyages Extraordinaires", Jules Verne Collection, Zvi Har’El, pristupljeno 6. 9. 2012
  3. ^ Payen, J. (1989). De l'anticipation à l'innovation. Jules Verne et le problème de la locomotion mécanique.
  4. ^ a b Notice at the Musée de la Marine, Rochefort
  5. ^ Compère, D. (2006). Jules Verne: bilan d'un anniversaire. Romantisme, (1), 87-97.
  6. ^ F. P. Walter's Project Gutenberg translation of Part 2, Chapter 7, reads: "Accordingly, our speed was 25 miles (that is, twelve four–kilometer leagues) per hour. Needless to say, Ned Land had to give up his escape plans, much to his distress. Swept along at the rate of twelve to thirteen meters per second, he could hardly make use of the skiff."
  7. ^ Margaret Drabble (8. 5. 2014). "Submarine dreams: Jules Verne's Twenty Thousand Leagues Under the Seas". New Statesman. Pristupljeno 9. 5. 2014.
  8. ^ Amazing Journeys: Five Visionary Classics. State University of New York Press. februar 2012. ISBN 9781438432403.
  9. ^ Verne, Jules. Twenty Thousand Leagues Under The Sea. New York, Charles Scribner's Sons. 1937, p. 221
  10. ^ He also travelled to the Thirteen Colonies and served as an officer in the Continental Army during the American Revolutionary War.
  11. ^ a b Davis, RH (1955). Deep Diving and Submarine Operations (6th izd.). Tolworth, Surbiton, Surrey: Siebe Gorman & Company Ltd. str. 693.
  12. ^ a b Thomas, Theodore L. (decembar 1961). "The Watery Wonders of Captain Nemo". Galaxy Science Fiction. str. 168–177.
  13. ^ Acott, C. (1999). "A brief history of diving and decompression illness". South Pacific Underwater Medicine Society Journal. 29 (2). ISSN 0813-1988. OCLC 16986801. Arhivirano s originala 27. 6. 2008. Pristupljeno 17. 3. 2009.CS1 održavanje: unfit URL (link)
  14. ^ Guillaume, Malaurie (7. 9. 2023). "Le capitaine Nemo était-il le premier éco-terroriste ?". Challenges. Arhivirano s originala, 10. 10. 2023. Le personnage de Jules Verne est sans doute la première figure de la radicalité écologique en prise avec les conséquences de la disparition du système terre. Car oui, le capitaine Nemo, c'est un leader écologiste radical qui dans les arcanes des abysses marins a inauguré une ZAD. Un protagoniste éclairant à l'heure où les efforts publics sont insuffisants face à la crise écologique, estime Guillaume Malaurie

Dodatna literatura

uredi
  • Debus, Allen (juli 2007). "Re-Framing the Science in Jules Verne's Journey to the Center of the Earth". Science Fiction Studies. 33 (3): 405–20. JSTOR 4241461..

Vanjski linkovi

uredi
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=20.000_milja_pod_morem&oldid=3637948"