Teba (satelit)
Teba (lat./eng. Thebe), također poznat i kao Jupiter XIV je četvrti mjesec po udaljenosti od Jupitera. Otkrio ga je Stephen P. Synnott 5. marta 1979. godine na osnovu proučavanja slika koje je načinila svemirska sonda Voyager 1 dok je kružila u orbiti oko Jupitera[1]. Godine 1983. je zvanično dobio ime po mitološkoj nimfi Tebi iz grčke mitologije[2].
| Teba | |
|---|---|
 | |
| Otkriće | |
| Otkrio | Stephen P. Synnott / Voyager 1 |
| Datum otkrića | 5. mart 1979 |
| Osobine putanje | |
| Periapsis | 218 000 km |
| Apoapsis | 226 000 km |
| Srednji poluprečnik putanje | 221889,0 ± 0,6 km |
| Ekscentricitet | 0,0175 ± 0,0004 |
| Orbitalni period | 0,674536 ± 0,000001 d |
| Inklinacija | 1,076 ± 0,003° |
| Prirodni satelit | Jupiter |
| Fizikalne osobine | |
| Dimenzije | 116 × 98 × 84 km |
| Poluprečnik | 49,3 ± 2,0 km |
| Zapremina | ~500 000 km3 |
| Masa | 4,3 × 10<supp>17 kg |
| Prosječna gustoća | 0,86 g/cm3 |
| Ekvatorijalna površinska gravitacija | 0,013 m/s2 |
| Brzina oslobađanja | 20–30 m/s |
| Period rotacije | Sinhrona rotacija |
| Albedo | 0,047 ± 0,003 |
| Temperatura na površini | ~124 K |
Teba kruži unutar vanjskog ruba jupiterovog Thebe Gossamer prstena koji je nastao iz prašine izbačene na površine mjeseca[3]. Teba je drugi po veličini unutrašnji Jupiterov satelit. Ima nepravilan oblik, površina joj je crvenkasta, a smatra se da se, poput Amalteje, sastoji od leda pomješanim sa nepoznatom količinom drugih materijala. Površina je prekrivena velikim kraterima i visokim planinama - neke od njih se mogu porediti i sa veličinom samog mjeseca[4].
Tebu su fotografisale svemirske sonde Voyager 1 i 2 u toku 1979. i 1980. godine, dok ga je kasnije, mnogo detaljnije, ispitala sonda Galileo tokom 1990tih[4].
Otkriće i opservacije
urediTebu je otkrio Stephen P. Synnott proučavanjem slika koje je 5. marta 1979. godine snimila svemirska sonda Voyager 1. U prvi mah mu je određena privremena oznaka S/1979 J 2[1][5]. Godine 1983. joj je zvanično dato ime po mitološkoj nimfi Tebi koja je po grčkoj mitologiji bila ljubavnica Zeusa - grčkog pandana rimskom božanstvu Jupiteru[2].
Nakon otkrića koje je načinio Voyager 1, Tebu je 1980. godine fotografisao Voyager 2[3]. Međutim, sve do istraživanja koje je načinila svemirska sonda Galileo, znanje o mjesecu Tebi je bilo dosta ograničeno. Galileo je načinio snimke gotovo cijele površine Tebe, a izvršio je i određena proučavanja o njenom sastavu[4].
Orbita
urediTeba je najudaljeni mjesec od Jupitera od svih unutrašnjih Jupiterovih satelita. Kreće se na prosječnoj udaljenosti od Jupitera od oko 222.000 km (3,11 prečnika Jupitera). Njena orbita ima ekscentritet od 0,018 i relativni nagib orbite od 1,08° u odnosu na ekvator Jupitera[6].
Ove vrijednosti su neobično visoke za unutrašnje satelite a mogu biti objašnjeni uticajem unutrašnjih galilejanskih satelita u prošlosti[3], nekoliko orbitalnih rezonansi sa mjesecom Iom, koji je prolazio Tebinom orbitom moglo je uticati da Io postepeno udaljava Tebu od Jupitera i pomjeri njenu orbitu[3].
Putanja Tebe se nalazi u blizini vanjskog ruba jupiterovog prstena Thebe Gossamer, koji se sastoji od prašine izbačene sa površine satelita. Nakon što je izbačena, prašina se počela grupisati u smijeru okretanja planete, formirajući jupiterov prsten između Tebe i Jupitera[7].
Fizičke osobine
urediTeba ima nepravilan oblik, sličan elipsoidu, približne veličine 116 x 98 x 84 km. Njegova prosječna gustoća i masa nisu poznate, ali se procjenjuje da je prosječna gustoća približna 0,86 g/cm3, poput Amalteje[4], dok se masa procjenjuje na 4,3×1017 kg.
Slično kao i kod svih unutrašnjih jupiterovih satelita, Teba ima sinhronizovanu rotaciju sa svojim orbitalnim kretanje, tako zadržavajući uvijek istu stranu površine okrenutu prema planeti. Njena orijentacija je takva da je njena uzdužna osa uvijek usmjerena prema Jupiteru[3]. Na mjestima na površini mjeseca koja su najbliže i najdalje udaljena od Jupitera, smatra se da je na tim mjestima vlastita gravitacija Tebe neznatno veća od centrifugalne sile[3]. Kao rezultat toga, izlazna brzina je veoma malena, što omogućava prašini da, usljed udara meteora na površinu Tebe, veoma lahko odleti u svemir, formirajući tako Thebe Gossamerov prsten[3].
Površina Tebe je dosta tamna, a pretežno je crvenkaste boje[8]. Postoji određena asimetrija između dvije hemisfere: vodeća hemifera ima 1,3 puta svjetlija od suprotne. Asimetrija se može objasniti većom brzinom i učestalošću udara meteorita na vodeću hemisferu, što izbacuje svijetli materijal iz unutrašnjosti mjeseca (vjerovatno led)[8]. Površina Tebe je veoma gusto prekrivena kraterima, a postoje najmanje tri do četira veoma velika kratera koji se gotovo mogu porediti sa veličinom samog mjeseca[3]. Najveći krater promjera 40 km se nalazi na strani koja nije okrenuta prema površini Jupitera, a naziva se Zethus (jedina struktura na Tebi koja je dobila naziv)[3][9]. Postoji nekoliko veoma svijetlih tačaka na rubovima ovog kratera[4].
Reference
uredi- ^ a b Synnott, S.P. (1980). "1979J2: The Discovery of a Previously Unknown Jovian Satellite". Science. 210 (4471): 786–788.
- ^ a b "Satellites of Jupiter and Saturn (IAUC 3872)". 30. septembar 1983. Arhivirano s originala, 14. 12. 2019. Pristupljeno 8. 2. 2010.
- ^ a b c d e f g h i Burns J.A., Simonelli, D. P.;Showalter, M.R. et al. (2004): Jupiter's Ring-Moon System, Jupiter: The Planet, Satellites and Magnetosphere, Cambridge University Press
- ^ a b c d e Thomas, P.C. (1998). "The Small Inner Satellites of Jupiter". Icarus. 135: 360–371. Nepoznati parametar
|coauthors=zanemaren (prijedlog zamjene:|author=) (pomoć) - ^ "Satellites of Jupiter (IAUC 3470)". International Astronomical Union. 28. april 1980.
- ^ Cooper, N.J. (2006). "Cassini ISS astrometric observations of the inner jovian satellites, Amalthea and Thebe". Icarus. 181: 223–234. Nepoznati parametar
|coauthors=zanemaren (prijedlog zamjene:|author=) (pomoć) - ^ Burns, J.A. (1999). "The Formation of Jupiter's Faint Rings". Science. 284: 1146–1150. Nepoznati parametar
|coauthors=zanemaren (prijedlog zamjene:|author=) (pomoć) - ^ a b Simonelli, D.P. (2000). "Leading/Trailing Albedo Asymmetries of Thebe, Amalthea, and Metis". Icarus. 147: 353–365. Nepoznati parametar
|coauthors=zanemaren (prijedlog zamjene:|author=) (pomoć) - ^ "Thebe Nomenclature:craters". United States Geological Union.
Također pogledajte
urediVanjski linkovi
uredi- http://www.seds.org/billa/tnp/ Arhivirano 4. 2. 2005. na Wayback Machine
- Teba
